Europa digitaal onafhankelijk? Topeconoom Francesca Bria weet hoe

Heb jij daar de hand in gehad?

Lachend: ‘Wat denk je zelf? Dat het daar op magische wijze in terechtkomt?’

‘We hebben er keihard voor gewerkt. We zaten aan tafel met zowel de SPD als de CDU, de huidige Duitse coalitiepartijen. En nu staat de steun voor het EuroStack-initiatief zwart op wit in het Duitse regeerakkoord – echt fantastisch.’ 

Kort na de steunbetuiging van Duitsland voegde ook de Franse minister voor Digitale Soevereiniteit, Clara Chappaz, zich achter de EuroStack.^* Het politieke draagvlak voor het project groeit. En dat heeft volgens Bria alles te maken met de huidige geopolitieke onrust. 

Terwijl onze internetkabels in de Oostzee worden gesaboteerd,^* werkt China aan een eigen Digitale Zijderoute^* – een spoor van onderzeese kabels en datacenters dat continenten doorkruist en China’s controle over wereldwijde communicatienetwerken versterkt.

Aan de andere kant van de oceaan stoppen de Amerikaanse regering, OpenAI, de multinational Softbank, en cloudplatform Oracle zo’n 500 miljard dollar in het Stargate-initiatief om de Amerikaanse koppositie in de AI-race te behouden.^*

Tussen deze twee grootmachten wordt de rol van Europa alsmaar kleiner.

Wanneer werd onze afhankelijkheid van buitenlandse technologie echt zichtbaar?

‘Neem Oekraïne, dat volledig afhankelijk is van het satellietsysteem van Elon Musk. Als hij Starlink stopzet, valt Oekraïne compleet uit. Eén bevel is genoeg om de energievoorziening van fabrieken, netwerken, ziekenhuizen en scholen af te sluiten. We zijn gevaarlijk afhankelijk van een handjevol tech-oligarchen die de dienst uitmaken in Washington.’

Hoe reageert Europa tot nu toe op de groeiende macht van Amerika en China?

‘Met regelgeving. De VS en China zetten industriële munitie in. Ze investeren honderden miljarden in digitale infrastructuur. Dat is de kern van het probleem. We lopen voorop op het gebied van ethiek, rechten en digitale regelgeving – van de AVG tot de AI Act – maar slagen er niet in om de infrastructuur te bouwen die deze regels ondersteunt.’ 

‘Ondertussen zien Amerikaanse techbedrijven onze democratische regels als een aanslag op hun winst, en dreigen onze regels gewoon te negeren.’

‘Europa zit klem. Geen eigen chips, geen eigen rekenkracht, geen eigen cloud – alleen regels die het niet kan handhaven. Onze fundamentele waarden – democratische deelname, sociale rechtvaardigheid, het recht op informatie en zelfbeschikking – worden betekenisloos als de systemen die onze samenleving vormen ergens anders worden ontworpen en bestuurd.’

Hoe moet Europa dan wel reageren?

‘Je kunt reageren op vergelding met vergelding. Of je een beetje plooien naar de vreemde onderhandelingsstijl van meneer Trump. Maar dat is ontzettend dom – onze landen zijn gericht op export. Zo’n spelletje kunnen we ons niet veroorloven.’ 

‘Daarom is het veel handiger voor Europa om een nieuwe digitale wereld te bouwen, op onze eigen voorwaarden. Dat is de EuroStack: een plan dat onze regels verbindt aan ons vermogen. Met een soevereine, democratische en open digitale infrastructuur kan Europa handelen in plaats van reageren.’

Welke laag van de stapel moeten we het eerst bouwen?

‘De soevereine cloud is de ruggengraat van de EuroStack. Het is onaanvaardbaar dat onderwijs, justitie, de gezondheidszorg en zelfs de overheid op Amerikaanse software draaien. We besturen onszelf niet meer.’ 

De meeste clouddiensten in Europa worden aangeboden door grote Amerikaanse bedrijven, zogenaamde hyperscalers. Zij bezitten de cloud van begin tot eind:^* van het besturingssysteem op je telefoon, de software waarmee je met collega’s videobelt op Teams, tot de OneDrive waar je je notulen bewaart.

Ongeveer 95 procent van de Europese cloudinfrastructuur is in handen van deze grote techbedrijven.^* Dus ook de meeste Europese instanties bewaren gevoelige publieke data op Amerikaanse servers – met beperkte controle of toezicht.

Hoe worden we weer de baas over onze eigen cloud?

‘We stellen een Buy European Digital Act voor, die verplicht dat tegen 2030 minstens 50 procent van de publieke cloudaanbestedingen afkomstig is van betrouwbare Europese providers.’

Hebben we een cloud, dan kunnen we bouwen aan onze financiële onafhankelijkheid. Want, zo legt Bria uit, als Europa geen digitale infrastructuur voor betalingen en transacties ontwikkelt, wordt het een financiële kolonie.

Meer dan 90 procent van de Europese software voor identiteitsbeheer, elektronische betalingen en documentuitwisseling is van Apple, Google of Microsoft.^* Daarom moet er een Europese ID-wallet komen, vindt Bria. Dat is een app waarin je persoonlijke documenten bewaart, zoals je rijbewijs, betaalpas, vliegticket of diploma. Als je een smartphone hebt, ken je de Apple of Google Wallet misschien wel. Volgens Bria kunnen we persoonlijke documenten beter in een Europese portemonnee opbergen.

Ook pleit Bria voor een digitale euro.^* Veel van onze transacties zijn afhankelijk van Amerikaanse systemen, zoals PayPal, Google Pay en Apple Pay. Met de digitale euro krijgt Europa een eigen betalingssysteem. 

Deze onderdelen – de cloud, de ID-wallet en ons digitale geld – geven burgers controle over hun financiën en identiteit.

Je stelt ook een Europese benadering van kunstmatige intelligentie voor. Hoe ziet zo’n alternatief eruit? 

‘We gaan AI financieren en inzetten voor taken die er echt toe doen, zoals het voorkomen van natuurbranden, ouderenzorg, optimalisatie van energienetten, precisiegeneeskunde en digitale publieke diensten. Dat betekent investeren – zoals de EU nu al doet – in AI-labs: publiek-private samenwerkingen waarin databeheer, rekenkracht en gespecialiseerde kennis samenkomen. Deze technologie moet niet alleen winst opleveren, maar publieke waarde creëren.’

‘We gaan kunstmatige intelligentie trainen op Europese datasets volgens onze privacyregels, onder toezicht van open en eerlijke organisaties die we verantwoordelijk kunnen stellen voor hun werkwijze.’

Hoe zorgen we ervoor dat we niet alsnog afhankelijk worden van een paar grote Europese techbedrijven?

‘Het draait hier niet om het centraliseren van macht in Brussel of het geven van macht aan een paar industriële giganten. Grote Europese spelers als SAP, Nokia en ASML bezitten cruciale kennis en moeten een rol spelen bij de ontwikkeling van de stack.’

‘Maar ze mogen niet de baas worden. Democratisch bestuur is de sleutel. Iedere investering in de EuroStack moet gepaard gaan met duidelijke waarborgen: open, eerlijke toegang en interoperabiliteit. Het doel is om een digitale infrastructuur op te bouwen die open is, concurreert en in lijn is met de democratische waarden van Europa.’ 

Bria wil dat elk product op elke laag van de stack makkelijk onderling samenwerkt – ongeacht het land of bedrijf waar het vandaan komt. ‘Interoperabiliteit’, in jargon. De software voor je ID-wallet, bijvoorbeeld, moet makkelijk te koppelen zijn aan verschillende onafhankelijke clouddiensten, waarin je paspoort en andere gegevens veilig staan opgeslagen. 

Als technologie van verschillende landen en bedrijven op elkaar aansluit, voorkom je dat er eentje de hele stapel in handen krijgt. Zo centraliseert de macht zich niet alsnog in één land, en voorkom je dat een paar Europese techbedrijven de markt domineren.

Bria neemt de Duitse regering als voorbeeld. Die gaat ook een Deutschlandstack implementeren, maar wel één die interoperabel is en samenwerkt met andere landen. 

De EU wil nu regels rond technologie versoepelen, zoals de AI Act, om beter te kunnen concurreren met China en de VS. Wat vind je daarvan?

‘Deregulering is geen strategie. Het is een paniekreactie. Europa blijft niet achter omdat het te veel reguleert. Het blijft achter omdat het te weinig investeert, te traag beweegt en geen gecoördineerd industriebeleid heeft.’

‘De regels versoepelen zal het concurrentieprobleem niet oplossen. Als we de AI Act nu uitkleden, worden we niet sneller, maar zwakker; afhankelijk van gesloten, buitenlandse modellen die onze waarden niet weerspiegelen.’

‘Europa heeft niet minder, maar betere regelgeving nodig. Verplicht interoperabiliteit, zodat iedere laag in de stack gestroomlijnd samenwerkt. Verbied de export van gevoelige data naar niet-Europese AI-systemen. En voer de Buy European Act in. Als een bedrijf niet voldoet aan Europese standaarden, dan hoort het geen toegang te krijgen tot Europese markten of publieke middelen. Concurrentiekracht komt van bouwen, niet van buigen.’

Om te bouwen hebben we ook geld nodig. Waar haalt Europa dat vandaan?

‘EuroStack moet ondersteund worden door stevige publieke en private investeringen. Onze digitale infrastructuur is een publiek goed –  zoals water, vervoer of energie. Daarom stellen we een Sovereign Tech Fund voor.’

Een onafhankelijk technologiefonds zorgt dat de investeringen op de juiste plek terechtkomen: missiegedreven startups, steden, onderzoeksinstellingen, publieke instanties en kleine bedrijven, legt Bria uit.

‘Met een kapitaalinvestering van 10 miljard euro zouden we de eerste stappen kunnen maken. In de vijf jaar daarna zou dat bedrag doorgroeien naar 150 miljard euro, en uiteindelijk 300 miljard euro bereiken in tien jaar. Die geldsom is niet symbolisch – het bedrag is nodig om langdurig kapitaal te mobiliseren en nog meer investeringen aan te trekken.’

‘Met al dat geld moet Europa uitgroeien tot een hub voor technologische innovatie. Dat betekent ook toptalent terughalen uit de VS en China, om de volgende generatie AI-labs te bouwen en om Europese bedrijven te ondersteunen die werken aan geavanceerde technologieën – of het nu gaat om kwantumcomputers, biotech, ruimtevaart of klimaattechnologie.’

‘De EuroStack moet een magneet worden voor radicale innovatie en ondernemerschap. De bouwstenen zijn er al: toonaangevende onderzoekscentra, een rijk netwerk van universiteiten en wereldspelers in belangrijke sectoren als elektronica, lucht- en ruimtevaart en robotica.’

Wat is het grootste obstakel?

‘Europa is versnipperd. We hebben een gezamenlijke missie nodig. De Europese Green Deal heeft bewezen dat we ons beleid en onze investeringen kunnen afstemmen op grote uitdagingen. Nu moeten we diezelfde coördinatie richten op technologie. Het plan is er, de noodzaak is dringend. Wat ontbreekt, is de collectieve wil.’

‘Europa moet een keuze maken: blijven we toeschouwers, of gaan we het volgende digitale tijdperk zelf vormgeven? De EuroStack is de institutionele, technologische en politieke ruggengraat voor een democratisch Europa dat zich losmaakt van autoritaire en oligarchische controle. We hoeven niet te kiezen tussen de monopolies van Silicon Valley en de surveillancestaat van Beijing. Europa kan een derde weg inslaan – voorbij AI-nationalisme en tech-oorlogen.’