De verborgen pareltjes in het Nederlands Fotomuseum vind je zo

Duitse staanders

Wie weleens naar foto’s gezocht heeft, weet dat het gebruik van (digitale) catalogi van fotoarchieven kan leiden tot veel frustratie. Als je op zoek bent naar foto’s van specifieke onderwerpen die niet direct voor de hand liggen (bijvoorbeeld ‘Duitse staanders’), moet je vaak zeer algemene (bijvoorbeeld ‘honden’) of creatieve zoektermen (bijvoorbeeld ‘jacht’) gebruiken om resultaat te krijgen. Vervolgens zijn de zoekresultaten meestal zo talrijk dat je veel tijd kwijt bent met het handmatig doorzoeken van het materiaal.

Een foto is democratisch: de hiërarchie in afgebeelde onderwerpen wordt aangebracht door de fotograaf (door bijvoorbeeld scherpte-diepte of door één onderwerp in het midden te plaatsen). Ook al was het niet de intentie, wie een foto maakt van twee geliefden bij de Eiffeltoren fotografeert onbedoeld ook andere mensen, straatstenen, honden, wolken, planten, duiven, bomen, schoenen, jassen, kapsels, auto’s en lantaarnpalen.

Voor mensen die bijvoorbeeld een studie doen naar lantaarnpalen (die ken ik toevallig), is het daarom haast ondoenlijk om gericht foto’s te vinden waar een lantaarnpaal op staat. De zoeker zal iedere foto uit de collectie moeten controleren op de aanwezigheid van toevallig gefotografeerde lantaarnpalen. Lees hier wat Martijn Kleppe hier over schreef voor het boek ‘Nederland in ideeën’.

Anjers

Dit maakt het categoriseren van foto’s een oneindig karwei als alles wat is afgebeeld als even belangrijk wordt beschouwd. De archivaris beperkt zijn werk dan ook vaak tot het vaststellen van de context waarin de foto is gemaakt om vervolgens het onderwerp te bepalen en onder deze noemer te categoriseren. Dat is in termen van efficiëntie een acceptabel uitgangspunt, maar deze methode houdt onmeetbaar veel informatie achter.

Hoewel weleens wordt gedacht dat het midden van een foto belangrijker is dan de rand, is er geen wet die dit voorschrijft. Informatie op een foto is niet per se hiërarchisch waardoor zou je kunnen zeggen dat de indeling van een fotoarchief bijna altijd willekeurig is. Het is natuurlijk onmogelijk om iedere foto te voorzien van alle mogelijke trefwoorden (het simpelste portret levert al oneindig veel trefwoorden op). Maar om een begin te maken met het ontsluiten van de schier oneindige hoeveelheid informatie in de achtergrond van foto’s in archieven, heb ik gekozen om twee categorieën uit te lichten die mijn persoonlijke interesse hebben: flora en fauna.

Tulpen

Zoals de man die naar lantaarnpalen zocht, zo wil ik mij concentreren op bijvoorbeeld de bos rozen die tijdens een ceremonie wordt overhandigd, de spreeuwen in een boom naast een groep poserende scholieren of de slapende hond onder tafel tijdens een feestje. Ieder dier of iedere plant die niet het directe onderwerp van de foto vormt (die niet onder die noemer gecategoriseerd is) krijgt een plaats in deze selectie.

Deze aanpak heeft dient drie doelen: ten eerste zijn alle toevallig meegefotografeerde flora en fauna voortaan ook in het archief terug te vinden. De zoekterm ‘lelie’ leidt naar álle foto’s waarop een lelie is afgebeeld. Ten tweede kan deze informatie waardevol zijn voor onderzoekers en nieuwe inzichten geven in bijvoorbeeld de frequentie waarin bepaalde soorten voorkomen, of in de sociale aspecten van bepaalde bloemen in onze maatschappij (in wat voor situaties zijn lelies het populairst?). Ten slotte wordt duidelijk op welke manier de verschillende soorten gefotografeerd worden.

Ik bekijk de website van het Nederlands Fotomuseum: 160.786 foto’s. Ik stel de zoekmachine in op ‘Laatst toegevoegd,’ zodat ik geen dubbel werk doe en begin. Op zoek naar meegefotografeerde planten en dieren.

Binnenkort aflevering 2 uit deze mini-serie over het fotoarchief van het Nederlands Fotomuseum.

Wie helpt?

Op de drie foto’s hieronder staan flora en fauna die ik niet herken. Wie kan mij helpen aan de specifieke benaming van plant en dier in deze foto’s?