Podcast: ‘Leg je erbij neer dat je harder moet werken dan je blanke vrienden’

‘Het hele jaar wachtten we, gejaagd, op iets. Iets wat ons raakt, iets wat ons ontroert. Ons betekenis geeft. En dan op een dag als deze, schijnt eindelijk de zon zonder reserves, en ontwaakt de stad in nieuwe kleuren uit haar winterslaap.’ Aldus Karin Amatmoekrim, in een korte tekst die ze deze zomer schreef voor de VPRO.

Amatmoekrim is een schrijfster met gevoel voor schoonheid en stijl (ze houdt van mode). Ze is redacteur van het literatuurfestival Read my world dat deze dagen (12 tot en met 14 september) in de Tolhuistuin in Amsterdam wordt gehouden. Daar zijn veel schrijvers te ontmoeten, bijvoorbeeld uit de Cariben, die ons een andere blik op de wereld schenken. Curatoren presenteren dichters en schrijvers die lokaal als vooraanstaand worden beschouwd. Stemmen uit uithoeken van de wereld waar wij geen weet van hebben.

Literatuur kan ons wereldbeeld verruimen, daar is Karin Amatmoekrim van overtuigd. Het is ook de kern van haar eigen schrijverschap: je verplaatsen in de ander. Persoonlijke verhalen doen ertoe, omdat ze de menselijkheid vergroten. In het gesprek dat ik aan de vooravond van het festival met haar had, verwijst ze naar de theologe Karen Armstrong: die is een beweging begonnen gebaseerd op het begrip compassie. Elkaars menselijkheid erkennen, dat is de kern van een betere wereld. Het is het enige wat we met elkaar gemeen hebben.

Waarom het oneerlijk is

In haar laatste roman, De man van veel, vertelt Amatmoekrim het verhaal van Anton de Kom, een Surinaamse schrijver en voorvechter van gelijke rechten voor iedereen. Hij wordt verbannen naar Nederland en komt daar aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog in de problemen. Vanwege de armoede en het gebrek aan erkenning. Zijn vrouw laat hem opnemen in een psychiatrische kliniek, maar Amatmoekrim laat zorgvuldig in het midden of dat terecht is of niet. Is hij psychotisch? Of vooral boos?

Niet dat je niet tegen racisme zou moeten strijden, maar je moet er ook niet over jammeren

Het knappe van de schrijfster is dat ze je meeneemt in zijn bewustzijn en zo het perspectief laat zien van een zwarte man die door de anderen als een gevaar wordt gezien.

Het belang van De man van veel is natuurlijk ook gelegen in het feit dat de roman aanhaakt bij de felle discussies die op het ogenblik gaande zijn over racisme in Nederland. In ons gesprek staan we daar uitgebreid bij stil.

Karin Amatmoekrim heeft daar een tamelijk tegendraadse visie op: ‘Ik zeg: laten we ons erbij neerleggen, dat de wereld werkt zoals hij werkt. Leg je erbij neer dat het oneerlijk is, en dat je nu eenmaal harder moet werken dan je blanke vrienden. Leg je erbij neer, niet als een verslagen slachtoffer, maar als een potentiële winnaar.’

Niet dat je niet tegen racisme zou moeten strijden, verklaart ze nader, ‘maar je moet er ook niet over jammeren’.

Een nieuwe generatie aan het woord

De erfenis van eeuwen racisme kunnen wij niet zomaar afleggen. Zelfs in iemand als Nelson Mandela zaten sporen van racisme. We maken onderscheid. Altijd. Het wordt pas echt gevaarlijk als er ook machtsverschillen meespelen. En juist dat is al eeuwen het geval. Als tiener is ze daar kwaad over geweest, tot ze ontdekte dat die woede haar in de weg zat.

Nederland is een land dat nooit onder ogen wil zien wat het verkeerd heeft gedaan. Maar er komt nu een nieuwe generatie aan het woord - voor mij is Zihni Özdil daar een sprekend voorbeeld van -, die hier geboren is. Dit is echt hun eigen land. En zij willen niet dat hun land er zo uitziet. Een (woedende) stem die opklinkt vanuit betrokkenheid.

Luister naar dit gesprek met een vrouw die ervan overtuigd is dat deze wereld dromers nodig heeft.