Terug van nooit weggeweest 1: de herverpakte hypotheek

Het was een verrassend eerherstel in 2014, van de verpakte hypotheek - de zogenoemde securitisatie. Mede verantwoordelijk voor de crisis, door het blazen van huizenzeepbellen, het oppompen van bankbalansen en het aanwakkeren van internationale verwevenheid tussen banken (met majeure schade voor burgers en meer dan een decennium aan verloren groei tot gevolg), heeft Europese Centrale Bank-president Mario Draghi op 5 juni 2014 in een persconferentie laten weten securitisatie als het instrument bij uitstek te zien om de achterblijvende kredietverlening aan het Midden- en Kleinbedrijf (MKB) in de Eurozone weer vlot trekken.

Draghi: ‘De bestuursraad van de ECB heeft besloten het voorbereidende werk voor het opkopen van gesecuritiseerde activa te intensiveren om het transmissiemechanisme tussen monetair beleid en de reële economie te verbeteren. Onder dit initiatief zal de ECB het opkopen van eenvoudige en transparante securitisaties, gebaseerd op leningen aan de niet-financiële sector, in de Eurozone overwegen.’

400 miljard euro heeft Draghi hier naar verluidt voor gereserveerd. En Blackrock, de grote Amerikaanse vermogensbeheerder die voor De Nederlandsche Bank de pensioenen van haar medewerkers belegt en helpt om de commerciële vastgoedportefeuille van de Nederlandse grootbanken door te pluizen, mag de ECB daarbij gaan helpen.

Een magisch massavernietigingswapen

Het is een symbolische daad – maar wel een met verstrekkende gevolgen. Symbolisch, omdat ook vóór de crisis, toen securitisatie nog als een hoogstandje van financiële magie werd gezien en niet als het massavernietigingswapen dat het is gebleken, de markt voor verpakte bedrijfskredieten in Europa uiterst beperkt was. En dat had alles te maken met de afwezigheid van welke vorm van standaardisatie en dus van transparantie ook.

Gezien de omvang van de portefeuille aan MKB-leningen op de bancaire balansen (verwaarloosbaar), heeft het nooit geloond om te investeren in de standaardisatie van bedrijfskredieten – wat wel gold voor de ruim tien keer zo grote hypotheekportefeuille.

En dus waren kredietwaardigheidsbeoordelaars huiverig er (hoge) oordelen aan toe te kennen en deinsden potentiële kopers terug voor de mogelijke risico’s ervan: te ondoorzichtig. Midden 2014 stonden er in Europa 182 miljard euro aan verpakte MKB-kredieten uit, tegen 824 miljard euro aan verpakte hypotheken en bijna 1.000 miljard dollar (782 miljard euro) aan verpakte bedrijfsleningen in de VS. Het is dan ook onbegrijpelijk hoe Draghi kan menen hiermee de economische groei in de eurozone te kunnen aanjagen.

Goede securitisatie

Inmiddels lijkt de ECB dat zelf ook te beseffen. De bank kondigde september 2014 aan haar opkoopbeleid uit te breiden met verpakte hypotheekleningen. Wat in juni nog onwenselijk was omdat de ECB niet verantwoordelijk wilde zijn voor het blazen van huizenzeepbellen, is drie maanden later alweer onvermijdelijk gebleken.

De risico’s worden door de ECB op dezelfde wijze gebagatelliseerd als de Amerikaanse wapenlobby met de gevaren van wapenbezit doet: niet wapens zijn gevaarlijk, slechte mensen zijn dat. Hier: niet securitiseren is risicovol, het securitiseren van slechte hypotheken is dat.

Draghi tijdens de persconferentie: ‘Weet u, securitisatie heeft een heel slechte naam, maar dat is vanwege wat er werd verpakt. Er is niet noodzakelijkerwijs alleen maar slechte securitisatie. Er kan ook goede securitisatie bestaan, afhankelijk van wat er wordt verpakt, wat er wordt verhandeld, hoeveel risico het bevat, enzovoort. Dat is wat wij en de Bank of England proberen te doen: het opstarten van de markt voor goede securitisaties.’

Of Draghi tijdens een lezing in Milaan op 11 september: ‘Wij delen niet de vrees van sommige commentatoren dat het opkopen van securitisaties de balans van de ECB zou kunnen besmetten. Volgens cijfers van de European Financial Markets Association (EFMA) heeft maar 0,12 procent van de Europese verpakte hypotheken zijn waarde verloren, tegen bijna een kwart van de Amerikaanse.’ (Zonder erbij te vertellen dat de EFMA een private lobbyorganisatie is die mede-initiator is van het zogenoemde ‘prime collatoralised securities’-initiatief, een keurmerk voor verpakte hypotheken waarmee de Europese bancaire sector toezichthouders probeert te verleiden tot soepelere regels.)

‘Aanpassing onvermijdelijk’

Het is de redenering die eerder dit jaar ook Andrew Haldane, huisintellectueel van de Bank of England, verwoordde. In een speech uit april 2014 heet het dat een ‘gerehabiliseerde markt voor verpakte hypotheken een goede zaak zou zijn, omdat het kredietverstrekking in de Eurozone een zetje zou kunnen geven en beleggers een beleggingsproduct zou bieden dat beter aan hun eisen tegemoetkomt.’

Daarvoor is het nodig, aldus Haldane, dat er duidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen oude, rommelsecuritisaties en nieuwe, kwaliteitssecuritisaties. Deze beleggingsprodukten zouden wat Haldane betreft een voorkeursbehandeling moeten genieten van toezichthouders.

Het is lastig in deze zinnen dezelfde man te herkennen die drie jaar geleden nog de gezel van de bancaire sector was.

En verstrekkend, omdat er aan de kant van de toezichthouder de bereidheid uit spreekt om zand over de zonden van vóór de crisis te strooien en securitisatie een tweede kans te geven. Letterlijk zei Draghi tijdens de persconferentie van 4 juni 2014, waar hij de kredietfaciliteit voor gesecuritiseerde bedrijfsleningen bekendmaakte: ‘We moeten opnieuw gaan kijken naar de regelgeving die de afgelopen jaren is ingevoerd met betrekking tot verpakte leningen om een deel van de onterechte regels ten aanzien van dit soort producten te elimineren.’

Onterechte regels, zo denkt Draghi kennelijk over Bazel III en CRD IV. Het preludeert op een verdere afzwakking van regels waar in de afgelopen jaren, met de ravage van de crisis voor ogen, zo hevig voor en tegen is gestreden.

Zie ook de uitlatingen Draghi drie maanden later: ‘We willen de toezichthouders niet onder druk zetten, maar er is een duidelijke noodzaak voor verdere versoepeling van de regels betreffende verpakte hypotheekprodukten, zeker als het om simpele en veilige securitisaties gaat. Willen we in Europa de kredietverlening weer op gang brengen, dan is aanpassing van de regels onvermijdelijk.’

Weten politici veel

Geen wonder dat Rob Koning van de Nederlandse tegenhanger van het Europese securitisatiekeurmerk, de Dutch Securitisation Association, zich in een interview met Argos eerder dit jaar in zijn nopjes toonde: ‘En we zien nu dat de ECB heel duidelijk overstag is en de argumenten die we de afgelopen jaren op ze hebben losgelaten, ook accepteren. […] Ik denk dat het een goede zaak is.’ Om eraan toe te voegen dat ook Nederlandse huizenbezitters in hun sas zouden moeten zijn: meer krediet betekent immers meer kopers, en meer kopers betekent stijgende huizenprijzen.

Dat kredieten ook schulden zijn en hoge huizenprijzen ook hoge woonlasten betekenen, vertelt Koning er wijselijk niet bij. Noch dat banken vóór de crisis pakweg 60 procent van inkomsten haalden uit het hypotheekbedrijf en zij er na de crisis dus een groot belang bij hebben deze winstmachine weer aan de praat te krijgen. Voor de gemiddelde bankier is terug naar 2008 geen nachtmerrie maar een droom.

Het komt natuurlijk door het uitblijvende herstel. Hoe langer de crisis duurt, hoe groter de chantagemacht van banken: als u groei wil, moet u de regelgeving terugdraaien. En met onwetendheid: de enige kredieten die banken aan de reële economie verstrekken zijn hypotheken. Leningen aan het MKB beslaan maar zo’n vijf procent van de moderne bankbalans, tegen een derde tot de helft voor hypotheken. Weten politici veel.