Wat betekent IS voor de Koerden?

Met 35 miljoen mensen, verdeeld over vier landen, zijn de Koerden de grootste bevolkingsgroep ter wereld zonder eigen staat. De etnische verbondenheid is groot, maar politiek zijn de Koerden erg verdeeld.

Verdeeld in grofweg twee groepen: de ‘Turkse’ Koerden van de PKK en de ‘Iraakse’ Koerden van de Koerdische Regionale Regering (KRG).

De KRG bestuurt in Noord-Irak een autonome regio met vergaande democratie, gebaseerd op grote olie-inkomsten. Met dat geld werden tal van bondgenootschappen en handelsovereenkomsten gesloten met vijandige buurlanden en westerse mogendheden. Zij hebben ook een goed getraind leger, de Peshmerga, dat met westerse steun tegen IS strijdt.

Diep in de bergen van het grensgebied tussen Irak en Turkije heeft de Koerdische Arbeiderspartij (PKK) haar basis. Zij streeft een samenleving na gebaseerd op de marxistische ideologie van de sinds 1999 door Turkije gevangengenomen Abdullah Öcalan. Öcalan is staatsvijand nummer één in Turkije en staat op de terrorismelijst van de EU en de VS omdat zijn PKK tussen 1984 en 2013 een bloedige onafhankelijkheidsstrijd voerde tegen de Turken, waarbij ruim veertigduizend mensen stierven.

Wanneer begon de oorlog voor de Koerden?

Toen de burgeroorlog in Syrië begon, verenigden vijftien bestaande Syrisch-Koerdische oppositiepartijen zich in de Koerdische Nationale Raad (KNC). Daarnaast liet de aan de PKK verbonden Democratische Unie Partij (PYD), jarenlang verboden in Syrië, zich nadrukkelijk gelden. Ze hebben ook een militaire tak: de People’s Protection Units (YPG).

Vanaf juli 2012 verdreven de Syrische Koerden de regeringstroepen uit grote delen van de Koerdische regio in Syrië. In ruil voor het afzijdig houden van de opstand tegen Bashar al-Assad, werden de Koerden met rust gelaten door het Syrische leger. Daardoor kregen ze het wel geregeld aan de stok met rebellen van het Vrije Syrische Leger. Zij vonden dat de Koerden te weinig deden om Assad ten val te brengen.

In de maanden die volgden werd de PYD steeds dominanter en werd de KNC steeds vaker aan de kant geschoven. Zo lukte het de PYD om een autonome Koerdische staat op te richten in Noordoost-Syrië die volledig en openlijk geïnspireerd is op het gedachtegoed van PKK-leider Öcalan. En dat allemaal pal aan de Turks-Syrische grens.

Turkije beschouwde de ruimte die de Koerden werd gelaten als een straf van Assad voor de Turkse houding tegen het Syrische regime. Gepikeerd sloten ze hun grenzen om de Syrische Koerden af te sluiten van hulp uit de buitenwereld. Wel lieten ze duizenden islamitische strijders en wapens door die zowel Assad als de Koerden bestreden en voerden ze de druk op de Iraakse Koerden op om hun Koerdische buren in nood vooral niet te helpen.

Al snel was er een schrijnend gebrek aan alles, en werden de inwoners ook steeds vaker aangevallen door extremistische strijders.

En hoe raakten de Iraakse Koerden betrokken?

De Koerden in Irak werden daarmee voor een lastige keuze gesteld. Aan de ene kant was er de sterke etnische verbondenheid met een volk in nood, maar aan de andere kant was kritiek leveren op Turkije moeilijk. De Koerden in Irak onderhouden goede banden met de Turkse autoriteiten en beide economiën zijn sterk van elkaar afhankelijk.

Ze kozen voor de gulden middenweg en hielden zich verre van de YPG, maar deden wel wat voor de Syrisch-Koerdische burgers. Zo werden ruim 200.000 Syrische Koerden opgevangen in Noord-Irak. Wapens, voedsel of brandstof kwam Syrië niet in, maar oogluikend werden wel smokkelaars toegestaan.

Deze spagaat werd onhoudbaar met het oprukken van IS in Irak: ineens waren de Iraakse Koerden zelf in een oorlog verwikkeld. Ondanks westerse steun, een professioneel getraind leger en veel oliegeld, waren het de Syrische Koerden van de PYD en Turkse (en Iraakse) Koerden van de PKK die in het Iraakse Sinjar duizenden yezidische Koerden van IS bevrijdden. Ook hielpen ze de Koerdisch-Iraakse Peshmergastrijders zich te verdedigen tegen IS. De strijd tegen IS bracht de Iraakse, de Turkse en de Syrische Koerden dichter bij elkaar.

En toen was daar ineens Kobani: de hele wereld zag hoe de YPG-strijders moedig hun levens gaven om de Koerden in Syrië te beschermen tegen IS. De Turken keken zwijgend toe, maar ook de rijke en goed bewapende Iraakse Peshmerga’s hielden zich afzijdig.

Wat gebeurde er de afgelopen week?

De druk op de Iraakse Koerden om de Syrische Koerden te helpen en zich tegen Turkije te keren nam de afgelopen weken enorm toe. Mede daardoor dreigden ze een contract voor een oliepijplijn naar Turkije van 3 miljard euro stop te zetten.

Maar de druk op Turkije kwam ook uit andere hoek. Overal ter wereld demonstreerden Koerden tegen de passieve houding van de Turken. In Turkije zorgden duizenden Koerdische Turken voor de ergste rellen sinds 1993. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry riep dat Turkije zijn morele plicht niet nakwam als het niet ingreep in Kobani.

De afgelopen week is er koortsachtig overleg gevoerd tussen alle partijen die betrokken zijn bij de crisis. De PYD en de KRG. De VS en de KRG. De VS en de Turken. De VS en de PYD. Iran en de KRG. Turkije en de PKK. En veel meer.

En ineens waren er resultaten. Eerst waren er Amerikaanse luchtaanvallen op stellingen van IS nabij Kobani. De PYD meldde even later op Twitter dat zij samen met het door de Amerikanen gesteunde Vrije Syrische Leger tegen IS en Assad zullen vechten. De volgende dag werden er wapens gedropt door de VS in Kobani om de YPG-strijders te helpen en stelden de Turken dat zij hun grenzen zullen openstellen voor Iraakse Peshmerga’s om de Koerden in Kobani bij te staan.

Dit duidt erop dat de Amerikanen hun nieuwe koers voor Syrië nadrukkelijk in de praktijk brengen en bereid zijn de druk op bondgenoten als Turkije op te voeren. Die koers is IS ten val brengen en de gematigde oppositie steunen. De YPG is daarbij, ondanks een nauwe samenwerking met de PKK, een welkome bondgenoot. Net zoals de Koerden in Irak dat zijn in de strijd tegen IS in Irak.

Wat gaat de toekomst brengen?

De Turken zien met lede ogen aan dat de Koerden een regionale macht geworden zijn. Toch is van echte eenheid onder de verschillende Koerdische politieke groepen geen sprake.

De Iraakse Koerden zijn in eigen land in een oorlog met IS verwikkeld, de relatie met de regering in Bagdad is nog altijd slecht en er dreigt een economische crisis.

Naast de wantrouwige Turken – zonder Turkse steun kan de KRG niet overleven –, zijn er de voor Koerden onberekenbare Iraniërs. Hoewel de relatie tussen de Iraakse Koerden en Iran lijkt te verbeteren  steunen de Iraniërs nog altijd het regime van Assad, en die zit niet te wachten op Koerdische steun aan zijn tegenstanders van het Vrije Syrische Leger.

En dan is er nog de PKK, die zich steeds nadrukkelijker laat gelden. Zij wint aan populariteit en aanzien en vormt nog altijd een geduchte concurrent voor de aspiraties van andere Koerdische groepen, zo ook die in Irak.

PKK-leider Öcalan lijkt vooralsnog zijn plannen voor een verenigd Koerdistan enigszins te hebben afgezwakt, maar het is nog maar de vraag of hij een hernieuwde Koerdische opstand in Turkije kan voorkomen. Vorige week barstten er na een wapenstilstand van twee jaar weer gevechten uit tussen het Turkse leger en de PKK.

Toen Öcalan afgelopen week opriep om geweldloos te reageren op het afzijdig houden van de Turken in Kobani, luisterden de Koerden in Turkije. Het bleef rustig. Maar het is niet duidelijk of hij de groep werkelijk nog leidt vanuit de gevangenis. Veel machtiger zijn de PKK-generaals in het Iraakse Qandilgebergte, die momenteel de volgende stappen in hun strijd voorbereiden.

Ook in Syrië staan de Koerden voorlopig voor een meer dan lastige klus. De PYD stelt dat zij vecht voor een vrij Syrië, en niet voor een vrij Koerdistan. Voorlopig zal zij het moeten blijven opnemen tegen IS. Het spreekt haast voor zich dat de Turken er alles aan zullen doen om hen te blijven dwarsbomen.

Een verenigd Koerdistan zal er kortom nog niet komen, maar na jaren van onderdrukking en oorlog worden ze gezien en wordt er naar hen geluisterd. Dat is een gigantische stap vooruit voor een volk dat tot voor kort niet eens het recht genoot te bestaan.