Is Outlander het vrouwelijke antwoord op Game of Thrones?
De serie Outlander, op het eerste gezicht toch vooral een sappig drama, wordt warm onthaald door feministen. ‘De feministische Game of Thrones’ wordt de serie zelfs genoemd. Waarom eigenlijk? Dat heeft, volgens mij, te maken met de ‘female gaze’ - de vrouwelijke blik.
‘Het vrouwelijke antwoord op Game of Thrones,’ zo omschrijft HBO Nederland de serie Outlander, die momenteel te zien is via HBO GO.
Wat is een vrouwelijk antwoord op Game of Thrones? Is dat minder bloedvergieten? Geen exploderende hoofden? Zijn het meer mannenbillen en minder vrouwenborsten? Is het minder Carice van Houten zonder kleren? Of sowieso minder Carice van Houten?
En, belangrijker misschien, is er überhaupt een vrouwelijk antwoord op Game of Thrones nodig? Vrijwel alle vrouwen in mijn omgeving zijn redelijk content met Game of Thrones. Sterker nog, hoe gruwelijker de aflevering, hoe groter de kans dat een van mijn vriendinnen er in een WhatsAppgroep over wil al dan niet moet praten. (Hetzelfde kan overigens gezegd worden over de hoeveelheid schermtijd die Tyrion Lannister krijgt.)
Neemt niet weg dat de omschrijving, ‘een vrouwelijke Game of Thrones,’ intrigeert. Ook omdat HBO Nederland niet de enige is die de vergelijking maakt. Wanneer ik (vanuit Amerika) google op ‘Outlander’ en ‘Game of Thrones’ vind ik op alleen al de bovenste helft van de pagina artikelen waarin Outlander wordt uitgeroepen tot de ‘anti-Game of Thrones,’ de ‘feministische Game of Thrones’ en, misschien wel het meest treffend, de ‘off-season Game of Thrones.’
De klassieke stuiversroman
Lijkt Outlander op Game of Thrones? Nee. Ik heb alle seizoenen van Game of Thrones en alle acht afleveringen van Outlander die tot nu toe zijn uitgezonden op de Amerikaanse kabelzender Starz gezien en kan slechts een paar overeenkomsten vinden. Outlander is, net als Game of Thrones, gebaseerd op een uiterst succesvolle, epische fantasyboekenreeks – alleen worden deze boeken niet geschreven door een man met een lange, grijze baard maar door een 62-jarige, Amerikaanse brunette met de naam Diana Gabaldon. En in beide series wordt door ongewassen mannen regelmatig met zwaarden gevochten en op paarden gereden. Dat is het wel zo’n beetje.
Lees alleen de plotbeschrijving van HBO voor Outlander en je weet wat ik bedoel:
‘In Outlander volgt de kijker het leven van Claire Randall, een gelukkig getrouwde verpleegster die in 1945 – kort na de Tweede Wereldoorlog – op mysterieuze wijze verdwijnt en ontwaakt in het Schotland van 1743. In een onbekende en levensbedreigende wereld moet ze het hoofd boven water zien te houden. Wanneer ze wordt uitgehuwelijkt aan Jamie Frasier – een moedige en charmante Schotse strijder – ontstaat er een gepassioneerde affaire die haar doet wankelen. Want hoe kiest ze de man van haar leven als ze zich letterlijk in twee compleet verschillende werelden bevinden?’
Dat de vergelijking in vrijwel ieder artikel opduikt, heeft meer te maken met dat waarin Outlander juist verschilt van Game of Thrones
Dat leest niet als Game of Thrones, eerder als een klassieke stuiversroman.
Dat de vergelijking in vrijwel ieder artikel opduikt, heeft meer te maken met het punt waarin Outlander juist verschilt van Game of Thrones: een manier van kijken. Outlander heeft dat wat Game of Thrones, en eigenlijk het merendeel van de gelauwerde, succesvolle series die de Amerikaanse kabelzenders de afgelopen jaren hebben voortgebracht, vrijwel volledig mist: de zogenoemde ‘female gaze’ - ofwel een vrouwelijke blik.
De ondervertegenwoordigde, vrouwelijke blik
Die female gaze heeft niks te maken met de hoeveelheid bloed die er vloeit – al wordt er in Outlander wel vaker gedreigd met onthoofding dan dat er daadwerkelijk koppen rollen. En ook niet met de romantische inborst van de mannelijke hoofdpersoon – al is Jamie wel een aardige goedzak voor de brute tijd waarin hij leeft.
Nee, de female gaze staat voor de manier waarop de show met naakte lijven en seks omgaat. Het is de (heteroseksuele) vrouwelijke blik. Een manier van kijken die vreselijk is ondervertegenwoordigd in Amerikaanse kwaliteitseries.
Al sinds de term ‘male gaze’ in 1975 in Amerika een begrip werd, dankzij het essay ‘Visual Pleasure and Narrative Cinema’ van Laura Mulvey, wordt er regelmatig geklaagd over het gebrek aan een vrouwelijke blik in Amerikaanse films en op (kabel)televisie (de reguliere zenders van Amerika blijven redelijk preuts en laten sowieso weinig naakt zien). Een serie als Game of Thrones, waarvoor zelfs de term ‘sexposition’ werd uitgevonden, heeft dit geklaag niet verminderd.
We hebben afgehakte hoofden, geplette ogen en afgehakte ledematen voorbij zien komen, maar nog geen enkele penis in erotische context
Nadat Daenerys in het laatste seizoen van Game of Thrones verlekkerd toekeek hoe Daario (Michiel Huisman) zichzelf op haar verzoek ontkleedde, vroeg cultuurcriticus Lili Loofbourow zich op website Salon.com af waarom ‘prestige-tv’ weigert om vrouwen op erotisch vlak tegemoet te komen. ‘De opwinding die ik voelde toen ik door de camera werd uitgenodigd om te kijken naar een naakte man in een overduidelijk erotische context, maakte duidelijk hoe zelden ik dat eigenlijk voel wanneer ik mainstream-, laat staan prestige-tv, kijk.’
Het ging Loofbourow niet zozeer om het aantal vrouwelijke versus mannelijke geslachtsdelen in Game of Thrones. ‘Al blijft mannelijke naaktheid een enorm taboe. We hebben afgehakte hoofden, geplette ogen en afgehakte ledematen voorbij zien komen, maar nog geen enkele penis in erotische context.’
Het gaat haar om het recht om opgewonden te raken, want voor een heteroseksuele man heeft een serie als Game of Thrones een extra laag die de vrouw moet missen. ‘Erotiek vanuit een vrouwelijk standpunt vindt maar zelden de weg naar het scherm. Dat de show het wel kan, blijkt uit de scène tussen Daario en Daenerys. Waarom doen ze het dan niet vaker?’
Het gebrek aan de vrouwelijke blik is voor een gedeelte te verklaren met het simpele feit dat nog steeds een groter deel van de filmmakers, van schrijvers, regisseurs tot cameramannen, man is en dus op een (heteroseksuele) mannelijke manier kijkt, filmt en vertelt. Maar het komt ook doordat de male gaze al zo veel jaren wordt gehanteerd in Hollywood dat het de gebruikelijke manier van filmen en kijken is geworden.
Paaldansers en keiharde spieren
Ga maar na. Dat achter Tony Soprano regelmatig een stel halfontblote strippers stond te paaldansen, is niet iets waar je als geconditioneerde seriekijker nog van opkijkt. Zelfs als je weet dat strippers in New Jersey wettelijk niet eens topless mogen dansen wanneer een club alcohol serveert.
Ook zijn we gewend aan de steenharde spieren van zowel de mannen als vrouwen in een serie als True Blood, een show die voornamelijk werd gemaakt voor een vrouwelijke doelgroep. Lijven die beter passen in Men’s Health en Sports Illustrated – door en voor mannen gemaakte tijdschriften – dan in een klein plaatsje in Louisiana.
Nu vermoed ik dat het merendeel van de (heteroseksuele) vrouwelijke kijkers nooit iets tegen de gespierde torso van Eric Northman heeft gehad. Toch past ook zijn perfecte lichaam, dat zo in een mannenblad kan, helemaal bij de male gaze.
Wie puur naar de male en female gaze kijkt, kan inderdaad stellen dat Outlander de vrouwelijke tegenpool van Game of Thrones is.
Al in aflevering 1 van Outlander zijn de borsten van hoofdrolspeelster Caitriona Balfe te zien. Maar waar we gewend zijn om met de camera uitvoerig op haar rondingen in te zoomen, wordt er nu nog net niet haastig aan ze voorbijgegaan. Haar borsten zijn er omdat het een seksscène is. Niet om te entertainen. Ook opmerkelijk in die eerste aflevering is het moment waarop Claire door haar man oraal wordt bevredigd nadat zij veelbetekenend zijn hoofd naar beneden heeft geduwd.
‘De scène focust enkel op haar genot. In tegenstelling tot de meeste Hollywood ‘couplings’ zijn er geen flikkerende kaarsen, is er geen langzame striptease waarbij haar zwaartekracht tartende borsten of zijn strakke sixpack worden onthuld,’ verbaast blogger Jenny Trout zich in haar artikel ‘Outlander and the Female Gaze: Why Women Are Watching’ op TheHuffington Post. Om vervolgens te concluderen dat het meest schokkende van de orale seksscène het feit is dat het de gebruikelijke ‘dit is sexy, je kijkt nu naar iets wat sexy is!’-tekenen die we normaal van een tv-show krijgen, mist. Trout: ‘Het voelt als voyeurisme. Als seks die iedereen zou kunnen hebben.’
Haar borsten zijn er omdat het een seksscène is. Niet om te entertainen
De meest besproken en bejubelde aflevering van de eerste acht is ‘The Wedding.’ Na zes afleveringen aan mislukte pogingen om weer in haar eigen tijd te geraken, trouwt Claire in de achttiende eeuw tegen haar wil met de Schotse Jamie en consumeert ze, wederom gedwongen, die nacht het huwelijk. Ook dit klinkt, net als het door HBO zo mooi omschreven plot, eerder als een hoofdstuk uit een Bouquetreeks dan een tv-show die daadwerkelijk anders met de man-vrouwverhouding en erotiek omgaat. Toch voelt de aflevering die werd geschreven én geregisseerd door vrouwen echt anders dan de tv-sekservaring die ik als fervent seriekijker – blijkbaar – gewend ben. En verdomd sexy. Of, zoals Lili Loofbourow me direct na de aflevering mailt: WOW.
‘Wat opvalt is dat de show niet voor de gebruikelijke strategie gaat en even kort haar wanhoop aanstipt om snel door te gaan naar het sexy gedeelte,’ zegt Loofbourow verder in haar stuk. Dat is een veelgebruikt trucje in tv-land om snel en ‘gelegitimeerd’ tot een vrijscène te komen. De vrouw is in nood en de man kan haar paniek, angst of boosheid met één gepassioneerde kus wegnemen. ‘Een van de neveneffecten van deze methode is dat de nood uiteindelijk als onbelangrijk wordt beschouwd – als een means to an end.’
Maar in ‘The Wedding’ is Claire écht wanhopig. En niet in een het-is-treurig-dus-gaan-we-maar-zoenenmanier. Ze drinkt tot aan het ja-woord en komt verdoofd en daas de dag en nacht door. ‘Het is daadwerkelijk pijnlijk om toe te zien hoe Jamie probeert lief voor haar te zijn en naar om toe te kijken hoe zij hem afhoudt terwijl ze probeert te bevatten wat de bruiloft voor haar betekent,’ zegt Loofbourow.
Significant anders
Dat de twee toch tot de daad komen, is onvermijdelijk. Het huwelijk moet immers geconsummeerd worden. Maar de manier waarop Outlander dit moment uitstelt, de twee personages elkaar de tijd geeft om elkaar te leren kennen en hoofdpersoon Claire de nodige moed laat indrinken, voelt wederom significant anders.
En wanneer ze uiteindelijk tot de daad komen, is het pijnlijk nietszeggend. De stoere, sexy Schot is namelijk nog maagd. Ook dat trucje wordt vaker gebruikt, alleen weet de man in dit geval niet opeens op miraculeuze wijze precies hoe het moet. Loofbourow: ‘Ik denk niet dat ik eerder een seksscène heb gezien die de teleurstelling van een eerste keer zo goed weergeeft. Ondanks hun idiote chemie, is ze vreselijk onbewogen de eerste keer dat ze seks hebben.’ En waar de scène heel makkelijk had kunnen uitmonden in een sexy instructievideo, ook een cliché, blijft het gewoon een magere eerste keer.
Het meest opmerkelijke van ‘The Wedding’ is wat mij betreft niet het feit dat de camera langer op de gespierde billen van Jamie blijft hangen dan op het naakte lijf van Claire – al is dat best eens aangenaam –, maar de scène waarin zij hem oraal bevredigt. De camera blijft op zijn gezicht gericht. In plaats van het zo gebruikelijke onervaren meisje dat op ons beeldscherm seksueel ontwaakt, worden we uitgenodigd om te aanschouwen hoe de wereld opengaat voor een stoere, grote Schot.
Dat de seks in Outlander schokkend is, komt alleen maar omdat het juist helemaal niet wereldschokkend is, concludeert Jenny Trout in TheHuffington Post. ‘Het is niet gewelddadig, het is sensueel, natuurlijk en de vrouw is meer dan een seksueel object voor de mannelijke kijker.’
Outlander is niet de eerste serie die met een (gedeeltelijk) vrouwelijke blik is gemaakt. In het (toen) taboedoorbrekende Sex and the City werd de vrouwelijke kijker ook regelmatig op een mooi mannenlijf getrakteerd (al was het opvallend genoeg nooit hoofdrolspeelster Carries seksleven dat tot in detail werd getoond) en van een serie als Girls kun je zeggen dat de (soms pijnlijk) realistische seks een vernieuwende manier van het weergeven van de daad op televisie is. Toch heeft Outlander, vooral met dat uur dat ‘The Wedding’ duurde, iets neergezet dat nog steeds uiterst zeldzaam is op tv. Wat mij betreft een van de meest sexy uren die ik in mijn lange carrière als tv-seriekijker heb gezien.
Wat dat betreft is Outlander inderdaad het vrouwelijke antwoord op Game of Thrones. Al mogen er wat mij betreft ook best wat meer afgehakte hoofden rollen.
Outlander is (on demand) te volgen op HBO.
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
