Het is bijna officieel: wij leven in het Tijdperk van de Mens

Rivieren verplaatsen per jaar naar schatting 22 duizend miljoen ton aan materiaal.

Zet de gemeente Amsterdam helemaal vol met Twin Towers en laat ze allemaal instorten: zo’n berg zand, afval en verdronken libelles verschuift er jaarlijks wereldwijd vanaf de bergtoppen richting zee.

En de mens?

Die verplaatst per jaar 57 duizend miljoen ton aan spullen en grondstoffen over de wereld en daarbuiten. Bijna drie keer zoveel als de rivieren dus.

Meer dan de natuur vormen mensen nu het gezicht van de aarde. ‘Het Antropoceen,’ wordt het huidige tijdperk nu door geologen genoemd, vooralsnog onofficieel.

Nous sommes trilobites

Het is een verfrissende manier om de mensheid te definiëren. Beschouwden we onszelf tot aan de middeleeuwen als de schepping Gods en sinds Darwin ook wel als het resultaat van natuurlijke selectie - nu zijn we de nieuwe trilobieten. De mens als een geologische marker.

Het grote verschil: in tegenstelling tot trilobieten beseffen mensen dat ze een herkenningspunt voor de toekomst zijn. Wij kunnen nadenken over wat we van onszelf willen laten fossiliseren.

In tegenstelling tot trilobieten kunnen wij nadenken over wat we van onszelf willen laten fossiliseren

Een magische maar moreel geladen gedachte, die ook de culturele sector inspireert. Het Deutsches Museum in München verwelkomde zijn bezoekers afgelopen maanden im Anthropozän (ondertitel: Unsere Verantwortung für die Zukunft der Erde). Wetenschapsmuseum het Smithsonian in Washington besteedde afgelopen najaar uitgebreid aandacht aan The Age of Humans.

En de komende dagen organiseert interdisciplinair kunstfestival Sonic Actsin Paradiso, het Stedelijk Museum en nog een aantal Amsterdamse podia een reeks evenementen gewijd aan het Antropoceen.

Van lezingen over wat er zou gebeuren als de mens ineens verdween en installaties die overbrengen wat zeedieren van ons merken, tot een 35mm-filmpje over mensen die door mensen gecreëerde elektromagnetische straling proberen te ontvluchten; dankzij het overkoepelende thema is er ineens een gemeenschappelijk perspectief: kijk wat we doen met de aarde! Het festival loopt van 26 februari tot 1 maart.

Een menselijke aardkorst

Maar wat hebben geologen aan de mede door de Nederlandse chemicus en Nobelprijswinnaar Paul Crutzen opgeworpen term? Wetenschapsjournalist Karel Knip schreef onlangs al in nrc.next dat je geen geologische marker nodig hebt om te weten wanneer de eerste atoombommen in de wereld tot ontploffing werden gebracht. Dat weten we al.

Dat staat op Wikipedia.

Maar het idee van een door de mens gevormd tijdperk zorgt voor een stroom aan nieuwe geologische onderzoeksvragen, die onder meer worden opgeworpen in het vorig jaar opgerichte interdisciplinaire tijdschrift The Anthropocene Review.

Want wat laten mensen nou precies achter in de aardlagen? Creëren we, behalve uitstoot, een herkenbare korst over de aardbodem? Zoals de trilobieten of de voor op het land levende dinosauriërs fatale meteorietinslagen dat mogelijk deden?

Meetkaart van de industrialisatie

Mensen laten allerlei herkenbaars achter, zo wordt duidelijk uit The Anthropocene Review. In de bovenste afzettingslagen van meren komen mineralen voor die daar voor het eerst neersloegen ten tijde van de Industriële Revolutie. Toen begon de (westerse) mens namelijk massaal met het stoken van kolen en het smelten van ijzer.

Veel afzettingen van hematiet en magnetiet, waarvan vroeger gedacht werd dat ze van kosmische oorsprong waren, blijken te zijn ontstaan als gevolg van menselijk brandstofverbruik: ze vormen een meetkaart van de industrialisatie.

Rond de meest geïndustrialiseerde gebieden in Groot-Brittannië komen ze bijvoorbeeld dertig keer meer voor dan in het afgelegen noorden van Scandinavië. En vanaf een bepaalde laag komen ze steeds meer voor. Deze markeert de jaren vijftig, toen we wereldwijd massaal geraffineerde olie als brandstof begonnen te gebruiken.

Zo zijn er meer manieren waarop je in een aardlaag kunt herkennen dat de mens er heeft rondgelopen, en wat er daarvoor en daarna met die aarde is gebeurd. Bijvoorbeeld omdat botten van diersoorten ontbreken die met de komst van de mens zijn uitgestorven.

Het Antropoceen vormt zo een soort Eigentijdse Geologie. We leren iets over de recente geschiedenis van de aarde, maar vooral groeit onze kennis van wat we op dit moment aan het doen zijn.

De Internationale Commissie voor Stratigrafie beslist volgend jaar of het Antropoceen ‘onderscheidend en solide genoeg is’ om als officieel nieuw tijdperk te mogen gelden en wanneer dat dan precies begonnen is. Als de term wordt goedgekeurd als opvolger van het Holoceen, vormt die erkenning misschien wel een vroege marker voor het volgende tijdperk.

Scholieren zullen dan tijdens de aardrijkskundeles leren dat ze niet zomaar een product zijn van de aarde, maar ook dat ze mede bepalen wat ermee gaat gebeuren. Om een oude Postbus-51-slogan te recyclen: een beter Antropoceen begint bij jezelf.

De beelden bij dit stuk zijn van Lukas Marxt, zijn foto’s zijn donderdag 26 februari te bezichtigen in Paradiso.