Hoe de Nederlandse wet belastingontwijking mogelijk maakt

Het gebeurt niet elke dag dat belastingdiensten op heterdaad worden betrapt terwijl ze over hun buitenlandse collegae urineren. De afgelopen maanden waren er opeens voorbeelden te over. LuxLeaks onthulde duizenden afspraken tussen fiscaaladviesbureau PwC en de Luxemburgse belastingdienst. Luxemburgse belastinginspecteurs hanteerden het nattevingercriterium om belastingvoorstellen van duurbetaalde belastingadviseurs zonder blikken of blozen te accepteren.

Maar het was niet alleen Luxemburg. Ook Nederland en Ierland kregen een uitbrander van de Europese Commissie vanwege hun ‘ruling-praktijk.’ Starbucks Nederland zou op 286 miljoen euro omzet slechts 395.000 euro belasting betalen. De reden voor de lage winstbelasting: verdacht hoge koffiebonenprijzen en – vooralsnog – ongemotiveerde royaltybetalingen.

Maar om belastingcompetitie in actie te zien hoeven we niet altijd het geluk te hebben dat iemand belastingafspraken lekt. Veel onzalige belastingcompetitie vindt in alle openbaarheid plaats. Het zijn immers ook wetgevers die de belastingwet perforeren, zodat fiscalisten hun cliënten door de mazen heen kunnen helpen glibberen.

Maar belastingontwijking in alle technische details is het allersaaiste onderwerp. Een belastingdebat in de Tweede Kamer, laat staan een wetsartikel, is dikwijls een effectiever soporatief dan een blik valium. Toch zijn de details van wetgeving helaas belangrijk. Fiscalisten interesseren zich immers niet voor grootse speeches over gaten die gedicht moeten worden, ze kijken naar concrete wetgeving. Op dit detailniveau zijn de kleine wijzigingen met grote gevolgen gade te slaan. Zo ook in Nederland.

Fiscale mode

Neem een van de fiscale mode­artikelen van het afgelopen decennium (en hoofdpersonen in de LuxLeaksonthullingen): de ‘hybride lening,’ een exotisch financieel instrument op het grensvlak tussen ‘eigen vermogen’ en ‘lening.’ Omdat er geen internationale overeenstemming is over wat zo’n hybride lening nu eigenlijk is, kan het voorkomen dat de Nederlandse belastingdienst het verstrekken van een ‘hybride lening’ als een ‘kapitaalstorting’ ziet, maar bijvoorbeeld de Franse fiscus het als een ‘lening’ ziet.

Dat schept fiscale mogelijkheden. Want in Nederland heten de inkomsten dan dividend (en zijn ze niet belast), terwijl in Frankrijk de uitgaven rente heten (en een fiscale aftrekpost opleveren). Het resultaat: een lagere belastingdruk.

Voilà! Nederland scoort weer punten als vestigingslocatie voor multinationals met dubieuze motieven

Het is overduidelijk misbruik van wetgeving, want in feite doe je niks anders dan gebruikmaken van het gebrek aan internationale coördinatie. En zo zag Nederland het ook lange tijd. Vanaf 2001 was er in de wet een antimisbruikbepaling opgenomen om dit soort fiscale spielerei tegen te gaan. Tot de wetgever in 2007 zo vriendelijk was deze bepalingen te schrappen. In de Wet werken aan winst werd onder het kopje ‘Stroomlijning antimisbruikbepalingen’ een einde gemaakt aan de misbruikwetgeving.

In het Kamerdebat vroeg het CDA nog of dit niet mogelijkheden voor belastingontwijking schiep. Waarop de toenmalige minister van Financiën, Gerrit Zalm, aangaf dat er inderdaad ‘mismatches’ voor zouden kunnen komen. Maar, zo concludeerde hij, het lag ‘niet voor de hand’ om ‘complicerende’ regels in te voeren die dit soort ‘mismatches’ (lees: ordinaire belastingontwijking) voorkwamen. Voor de rest geen vragen over het schrappen van de antimisbruikbepaling. Alleen de VVD wilde nog weten of multinationals bij de belastingdienst ‘zekerheid vooraf’ konden krijgen over hun ‘hybride leningen.’ De minister antwoordde bevestigend.

Fiscalisten, altijd wakker om in tegenstelling tot parlementariërs de details van de wetgeving tot zich te nemen, zagen meteen mogelijkheden. Jos Peters van fiscaal kantoor Merlyn schrijft in een vakartikel dat het sinds het intrekken van de antimisbruikregels ‘makkelijk’ is om dit soort structuren op te tuigen en dat het bovendien ‘ten sterkste wordt aangeraden.’ Voilà! Nederland scoort weer punten als vestigingslocatie voor multinationals met dubieuze motieven.

Tentakelporno

Inmiddels is zowel de OESO als de Europese Commissie bezig nieuwe antimisbruikbepalingen op te stellen om exact dit soort misbruik van hybride leningen aan te pakken. Onder goedkeuring van minister Jeroen Dijsselbloem (PvdA, Financiën): ‘Als we belastingconcurrentie willen stoppen, dan zul je internationale afspraken moeten maken.’ Daar heeft Dijsselbloem helemaal gelijk in.

Maar een betere wereld, zo luidt een aloud cliché, begint bij jezelf. Het is kwalijk dat Nederland jarenlang heeft gepoogd voor de staatskas en een gilde van advocaten, fiscalisten en accountants een paar schamele stuivers bij elkaar te schrapen ten koste van het buitenland.

Als actieve participant in zo’n fiscale afvoerputjescompetitie te worden ontmaskerd, is alsof je moeder binnenstapt terwijl je Japanse tentakelporno aan het kijken bent. Gênant, maar bovenal ranzig.

Deze column verscheen eerder in De Groene Amsterdammer.