/dc-useruploads-images/d23ba95b92e642aea527ec12e53ecfb4.png)
In het jaar dat ik één werd (1980), maakte astronoom Carl Sagan de documentairereeks Cosmos, die sindsdien door 500 miljoen mensen in 60 landen is bekeken. De nu 34 jaar oude serie gaat over het ontstaan van de sterren en planeten, atomen en het leven. En over de wetenschap, die probeert te achterhalen hoe het allemaal zo gekomen is.
Deze week begon ik Cosmos te kijken. Het werd een tijdreis. En niet alleen op de manier die Carl Sagan in gedachten had.
Voordat de eerste aflevering halverwege was, had de Recensent, een figuur in mijn brein die ongevraagd op alles commentaar geeft, de intieme close-ups van Sagan in zijn coltrui en het computergeanimeerde ruimteschip waarop hij rondwandelt al afgebrand. ‘En dat muziekje en dat paardenbloempluisje dat door het heelal zweeft, dat is toch vreselijk?’ sputterde de Recensent.
‘Laten we even doorkijken,’ antwoordde de Liefhebber. Zij woont een paar hersenkwabben verderop in mijn hoofd, stelt weinig vragen, heeft weinig antwoorden en voelt zich graag één met de kosmos. Vandaar haar interesse in deze serie.
Japanse krabben en brandstapels
Een halfuur later liep Carl Sagan door het Alexandrië van 1980 en legde hij uit waarom we Eratosthenes moeten kennen. Voor wie hem niet kent: Eratosthenes vroeg zich in de derde eeuw voor Christus af waarom een stokje in de stad Syene op 21 juni, als de zon op zijn hoogst stond, geen schaduw wierp, terwijl een stokje in het noordelijker gelegen Alexandrië dat op hetzelfde moment wel deed. Zijn conclusie: de aarde is rond. Aan de hand van de kromming die hij mat, berekende Eratosthenes dat de aarde 40.000 kilometer in omtrek moest zijn. Wat ongeveer klopt.
De Recensent knikte nu goedkeurend. Kennis van 2300 jaar geleden, begrijpelijk overgebracht: daar hield zij van.
In aflevering 2 kwam het ruimteschip weer terug, wat volgens de Recensent zeker één ster aftrek zou gaan opleveren in het eindcijfer. Het ‘schip van de verbeelding’ waarmee Sagan zich verplaatst dient volgens de Recensent geen functie en beneemt het zicht op de sterren die de tv-makers ermee hadden willen laten zien. ‘En het is foeilelijk!’
De Liefhebber giechelde: ‘Het is zoooo 1980!’
Net toen de Recensent zich weer begon af te vragen of deze antieke televisie zijn kostbare tijd wel waard was, verscheen Carl Sagan op het strand, en liet hij Japanse krabben zien. Deze krabben worden teruggegooid door vissers, omdat de tekening op hun schild op een samoeraikrijger lijkt. De rest wordt opgegeten. Daardoor hebben inmiddels bijna alle krabben in dit water de gelaatstrekken van samoeraikrijgers op hun rug.
Zo werkt kunstmatige selectie, legde Sagan uit. Eu-fo-rie bij de Recensent en de Liefhebber over deze scène. Wat was de natuur toch slim, en de mens grappig!
Ondanks zijn oranje coltrui en zijn ruimteschip kon Carl Sagan niet meer stuk
In de volgende aflevering maakten we kennis met Johannes Kepler (1571-1630), de astronoom-astroloog die ontdekte dat de planeten in een elliptische beweging om de zon draaien.
Kepler redde ook nog zijn moeder van de brandstapel waar ze als heks op dreigde te belanden, mede doordat haar zoon een sciencefictionboek had geschreven waarin de mensen naar de maan vliegen.
Inspirerend, zuchtte de Liefhebber. Ook de Recensent was enthousiast over deze nieuwe wetenschap. Ondanks zijn oranje coltrui en zijn ruimteschip kon Carl Sagan niet meer stuk.
Op dit punt aangekomen, vroegen de Recensent en de Liefhebber mij in koor: ‘Waarom hebben wij dit niet eerder gezien of gehoord? Waarom werd deze serie (of het boek) niet op school gebruikt om ons in te wijden in de wonderen van de natuur? Waarom kwam onze eerste aanraking met de natuurwetenschappen via de letter F, in plaats van via de sterren?’
‘Als je eerst hebt gehoord hoe zwaartekracht de kosmos heeft gevormd, dan wordt die F toch veel interessanter? Ik snapte niks van die formules!’ mopperde de Recensent. ‘Ik snap nu pas waarom ik überhaupt iets over F zou willen weten,’ zei de Liefhebber.
De kinderen van Sagan
Cosmos staat gelukkig in zijn geheel op YouTube. Dit jaar verscheen de opvolger: Cosmos. A Spacetime Odyssey, met een gemoderniseerd ruimteschip, hippe animaties en de brave boodschap dat wetenschap echt heel cool is. De Recensent en de Liefhebber kiezen na een vergelijkend onderzoek voor de originele Sagan. Coltruien komen vast ook weer in de mode.
Carl Sagan heeft ook cultureel nageslacht voortgebracht. Tim Urban van weblog Wait But Why, die Sagan als grote inspiratiebron noemt, probeert grote kosmische vragen vanuit individueel perspectief te beantwoorden. En er zijn de korte filmpjes van Kurzgesagt, waarin animators uit München niet alleen uitleggen hoe tijd, ruimte, neutronensterren, ebolavirussen, oorlog en internet werken, maar ook hoe ze met elkaar verband houden. Ook zij verwijzen naar Sagan.
Net als Cosmos laten Kurzgesagt en Wait But Why telkens weer de verwevenheid van alles in die miljarden jaren oude kosmos zien, waar de Liefhebbers onder ons zich altijd al onderdeel van voelden, en Recensenten rationeel over kunnen jubelen sinds het ontstaan van de natuurwetenschappen. In de woorden van Carl Sagan: ‘We’re all made of starstuff.’
En zó kun je zwaartekracht dus ook uitleggen:
De Mozarts en Picasso’s van 2015 zijn geen homo sapiens meer
Is creativiteit voorbehouden aan de mens? Om die vraag te beantwoorden neemt De Correspondent u vandaag mee op een virtueel cultureel dagje uit langs kunstwerken van gevestigde en eigentijdse robotkunstenaars. Aangezien er nog geen kunstmatig intelligente cultuurrecensent bestaat, wordt u gegidst door een homo sapiens (Thalia Verkade).
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
