Mag een gruwelijke foto ook mooi zijn?

Kruimeldief Lou Bloom zoekt een baan waar hij snel veel geld mee kan verdienen. Als hij op een nacht langs een brandende auto rijdt, besluit hij te stoppen. Hij stapt uit en ziet twee politiemannen hun best doen de bestuurder te bevrijden alvorens de auto ontploft.

Net als hij besluit te gaan helpen, stopt er een televisiebusje naast hem. Er stappen een camera- en een geluidsman uit. De volgende ochtend ziet Bloom op het nieuws hoe de rauwe werkelijkheid ineens een mooi verhaal is geworden. ‘Twee politiehelden bevrijden zwangere vrouw uit brandende auto.’

Toen wist hij het: ik word misdaadverslaggever.

Dit is een sleutelscène uit de film Nightcrawler. Is een journalistieke fotograaf meer of juist minder integer als hij zijn best doet een gruwelijke gebeurtenis zo mooi mogelijk te fotograferen? Het is een vraag die bij me opkwam toen ik de film keek.

Bloom boekt al snel succes (spoiler alert!). Want hij is snel, heeft lef en blijkt er oog voor te hebben. Dus koopt hij een snelle auto, is hij eerder ter plaatse dan de politie en heeft hij de tijd een bloederig tafereel naar zijn hand te zetten. Het lichaam van een verongelukte bestuurder legt hij in het licht van de koplampen. Het busje van zijn concurrent saboteert hij, zodat hij de eerste - en vanaf dat moment de enige - is die een ernstig ongeluk van dichtbij vastlegt.

Zijn hoofdredactrice smult ervan en zendt alles uit. Haar motto? ‘If it bleeds, it leads.’ Het enige wat ze laat doen is de gezichten en meest bloederige delen van de foto onscherp maken en de nieuwslezers laten vermelden dat ze op het punt staan zeer grafisch materiaal te tonen.

Het levert een tamelijk voorspelbare (succes brengt geld, brengt aanzien, brengt meer succes) en simplificerende (is het echt zó simpel om misdaadverslaggever te worden en handelen media echt zo gewetenloos?) film op.

Alleen het einde is uitermate verrassend (nu een echte spoiler alert!).

Want het morele dieptepunt wordt bereikt als Bloom een misdaad in scène zet en zijn assistent voor de camera laat doodschieten door een voortvluchtige crimineel. Alles voor mooie beelden. Je verwacht dat dit echt te ver gaat, maar de hoofdredactrice zendt de gruwelijke beelden gewoon uit en haalt hoge kijkcijfers. Bloom verdient bakken met geld en kan een heel team aan cameramannen in dienst nemen. Op de meest onethische manieren maakt hij gruwelijk nieuws esthetisch (en komt er nog mee weg ook).

Natuurlijk gaat de misdaadverslaggever in deze film veel te ver. Een cameraman mag geen lijk verplaatsen omdat dat een betere foto oplevert. Maar als we kunnen kiezen tussen een lelijke en een mooie gruwelijke foto, dan kiest - denk ik - iedereen voor die laatste.

Bestaat er zoiets als té mooie gruwelijke foto’s?

Als er mooie en lelijke gruwelijke foto’s bestaan, bestaan er dan ook té mooie gruwelijke foto’s? Is er een ethische grens aan de visuele vertaling van de gruwelijke werkelijkheid?

Nightcrawler roept dezelfde vragen op als de fotograaf Weegee, die in de jaren dertig en veertig crime scenes en het nachtleven in New York fotografeerde. ’s Nachts reed hij met een politieradio in zijn auto rond, wachtend op een misdrijf. Met hard flitslicht fotografeerde hij de meest duistere kanten van de nacht. Lijken in plassen bloed, prostituees gewurgd in bed, dronken mensen bewusteloos in nachtclubs.

Zijn rauwe foto’s werden gekocht en gepubliceerd door allerlei media. Nu worden zijn zwart-witfoto’s gepubliceerd in boeken, tentoongesteld in musea, opgenomen in canons en is Weegee een voorbeeld voor hedendaagse straatfotografen.

Ook moest ik denken aan de Zilveren Camera 2014, waarvan vandaag de genomineerden bekend worden gemaakt. De jaarlijkse fotoprijs voor de beste foto van een Nederlandse journalistieke fotograaf. Foto’s die hiervoor in aanmerking komen moeten zowel van technisch goede kwaliteit, als inhoudelijk van journalistiek belang zijn. Want een goed journalist is op het juiste moment op de goede plek, en ook nog in staat dan in alle hectiek tot goed beeld te komen.

Tijd kan foto’s mooier en minder gruwelijk maken

De kans is dan ook groot dat er een foto(serie) over MH17 tussen zit. Misschien wel foto’s die afgelopen zomer nog te gruwelijk werden bevonden om te publiceren, maar die nu gelauwerd worden om hun documentaire en esthetische kwaliteiten.

Het is een mechaniek van mooie gruwelijke beelden die in de film Nightcrawler wordt uitvergroot. De dood van de een kan niet alleen brood, maar ook roem en succes voor de ander betekenen. Dat wringt en is tegelijk logisch. Gruwelijkheden zijn geen keuze, de manier waarop we ernaar kijken wel. Op mooi of lelijk beeld. Tijd kan foto’s mooier en minder gruwelijk maken.

Eerdere stukken over gruwelijke beelden: