Hoe de FIFA resistent werd voor argumenten (en nieuwe voorzitters)

Als Jérôme Champagne, kandidaat-voorzitter van de FIFA, net zo snel hervormt als hij praat, dan zou de wereldvoetbalbond binnen twee dagen genezen zijn.

Aan de telefoon, vanuit vanuit zijn woonplaats Zürich, praat de Franse ex-diplomaat en ex-FIFA-bestuurder aanstekelijk over zijn plannen met de bond. De ene ambitie volgt de andere analyse op. Noem een probleem en Champagne komt met oplossingen: hoe hij de spelregels wil moderniseren, hoe hij het voetbal in India wil stimuleren, hoe hij de financiën bij de FIFA transparant wil maken en wat hij wil doen aan de financiële ongelijkheid tussen voetbalclubs, die alsmaar toeneemt en het voetbal daardoor voorspelbaar maakt.

Er staan weliswaar spaties tussen de woorden, maar die hoor je niet als Champagne praat. ‘In de jaren tachtig kon IFK Göteborg de UEFA Cup winnen. Denk je dat dat nu nog mogelijk is? In de jaren negentig kon Ajax de Champions League winnen. Denk je dat dit nu nog mogelijk is? Nee, natuurlijk niet. En dat is een probleem. Mensenkunnenhuninteresseverliezen als steedsdezelfdeclubswinnen.’

Maar als het gaat over zijn kansen in de verkiezing, dan valt Champagne voor zijn doen ongewoon lang stil, zo’n drie tiende van een seconde.

Dit is het probleem waar hij nog geen oplossing voor heeft: als hij mee wil doen aan de presidentsverkiezingen op 29 mei, moeten vijf van de 209 bij de FIFA aangesloten voetbalbonden bereid zijn hem openlijk te steunen.

Vijf van de 209? Je zou zeggen: alleszins haalbaar.

Het probleem is alleen dat die nominaties direct openbaar worden. En als Champagne de presidentsverkiezingen niet wint, en Blatter wel, dan staan de bonden die Champagne nomineerden bekend als ‘anti-Blatter.’ En dat risico blijken maar weinig bonden te willen lopen, merkt Champagne. ‘Die angst is mijn probleem.’

Is een betere illustratie denkbaar van de giftige cultuur van de voetbalpolitiek?

‘That’s FIFA,’ lacht Champagne.

Een jaar heeft hij nu gelobbyd. Hoeveel nominaties hij binnenheeft? ‘Meer dan één, maar nog geen vijf.’

Morgen presenteert hij zijn plannen bij de KNVB in Zeist, in de hoop dat Nederland hem nomineert. De tijd dringt. ‘Ik heb goede hoop dat ik de vijf toch haal.’

Maakt een kandidaat überhaupt kans tegen Blatter?

Maar zelfs als Champagne die vijf nominaties binnenhaalt lijkt hij weinig kans te hebben in een verkiezing tegen Blatter, zeggen FIFA-kenners.

‘Champagne? Een innemende man, een competente kandidaat, met bovendien een mooi verhaal,’ zegt Mark Pieth, een Zwitserse hoogleraar criminologie en fraudebestrijder, die tussen 2011 en 2013 voorzitter was van een FIFA-hervormingscommissie en de bond goed kent. ‘Maar hij is volstrekt kansloos.’

Het probleem, legt Pieth uit, is dat de gedachtegang ‘FIFA heeft een imagoprobleem – hier is een ervaren en verstandig mens met oplossingen – dit gaat wel goedkomen’ hopeloos is.

De 209 leden van de FIFA denken niet zo. Eind 2013 stapte de Zwitser op als FIFA-hervormer, nadat hij had geconcludeerd dat de FIFA – de organisatie die hem zelf had gevraagd voor hulp bij hervorming – helemaal niet wilde hervormen.

De FIFA is verrassend resistent voor argumenten en ideeën

‘Verrassend resistent voor argumenten en ideeën,’ noemt hij de wereldvoetbalbond. ‘De FIFA is net als de Verenigde Naties of het Vaticaan, die hebben alleen de hemel boven zich.’

Lange tijd dacht Pieth dat Michel Platini, de Franse oud-international en voorzitter van de Europese voetbalbond UEFA, de FIFA zou moeten leiden. Platini had die zeldzame combinatie van ideeën en draagvlak. ‘Hij is jonger dan Blatter, knapper dan Blatter en heeft meer verstand van voetbal dan Blatter. Maar net als Blatter is hij volstrekt ongeïnteresseerd in good governance.’ (Los daarvan besloot Platini zich ook niet te kandideren.)

Daarna was Pieths beste hoop op hervorming, jawel, Sepp Blatter. ‘Heel veel werk maakte hij niet van hervorming, maar hij deed wel íets. En hij heeft in elk geval gezag en draagvlak. Dat is iets wat een nieuwe voorzitter eerst moet verwerven, en dat kan heel lang duren. Daarom leek Blatter me bij gebrek aan beter de beste hoop, nadat Platini geen optie bleek.’

Maar sinds twee weken heeft de Zwitserse professor nieuwe hoop. De Jordaanse prins Ali bin Al-Hussein, een van de vicepresidenten van de FIFA, maakte op Twitter zijn kandidatuur bekend. Prins Ali maakt een serieuze kans tegen Blatter, zegt Pieth, die Champagne daarom oproept zich terug te trekken, om Ali’s kansen te vergroten. ‘Ik ken de prins goed, hij is een hervormer. En hij zal stemmen krijgen in Afrika en Azië, de landen die traditioneel op Blatter stemmen.’

Ook andere kenners, zoals Sylvia Schenk, FIFA-watcher bij Transparency International, denken dat prins Ali kans maakt tegen Blatter. ‘Het vertrek van Blatter zal ruimte creëren voor vernieuwing. Dus is het zaak de kandidaat te steunen die het meeste kans maakt.’

Naast Champagne en prins Ali zijn er vooralsnog geen serieuze kandidaten.

Adembenemende corruptie onder het bewind van Blatter

Blatter is een beetje de dronken oom, die zich ieder moment ongepast kan gedragen. Zo begint hij over voetbal op andere planeten en kort hij een minuut stilte voor Nelson Mandela in tot elf seconden.

Bij een beursgenoteerde onderneming had alleen dit al Blatter de kop gekost. Maar het gaat nog verder. De meeste westerse voetbalbonden – Europese, Noord-Amerikaanse en Australische – zien Blatter als symbool van de corruptie binnen de organisatie. Toch is Blatter zelf waarschijnlijk niet corrupt, zegt Schenk. ‘Daarvoor is hij te subtiel. En bovendien, als hij echt iets onoorbaars zou hebben gedaan, was dat al lang naar buiten gekomen. Met die informatie is simpelweg te veel geld te verdienen.’

De kritiek richt zich op de adembenemende schandalen die zich voordeden ónder zijn leiderschap. De recentste aflevering? In november bleek hoezeer de Amerikaan Chuck Blazer zich als FIFA-bestuurder aan glorieuze zelfverrijking had schuldig gemaakt – op kosten van de voetbalbond huurde hij zelfs een appartement in Manhattan, voor zijn kat.

En recenter nog speelde de ethische commissie van de FIFA het klaar om een rapport over vermeende corruptie bij de toekenning van de WK’s van 2018 en 2022 – een rapport dat de club zelf had besteld – weg te moffelen.

Hoe wil je als FIFA jonge mensen wat leren over fair play, hoe wil je matchfixing inperken, als je zelf alle trekken vertoont van een corrupte organisatie?

De reactie van Blatter op affaires is misschien nog wel tekenender. Pieth en Schenk halen beiden aan wat er vorig jaar juni gebeurde, toen TheSunday Times onthullingen deed over de corruptie van de voorzitter van de voetbalbond van Qatar, Mohamed bin Hammam. Het stuk las als een instructie ‘hoe word je FIFA-voorzitter?’

Je zou verwachten dat Blatter direct schande zou spreken van de corruptie. ‘Maar wat hij deed was op een bepaalde manier briljant,’ zegt Schenk. ‘Hij zei: die berichtgeving, dat is racisme, die Europeanen discrimineren. Hij nam het op voor Qatar en vooral voor de Afrikanen, die daar erg dankbaar voor waren.’

Blatter treedt dus amper op tegen corruptie, vergoelijkt het, en maakt er gebruik van. ‘Giftig’ voor de bestuurscultuur, zegt Pieth.

Wil er wat veranderen bij de FIFA, zegt Schenk, en wil dat geloofwaardig zijn, dan heeft de bond een nieuwe, onbesproken voorzitter nodig. ‘Hoe wil je als FIFA jonge mensen wat leren over fair play, hoe wil je supportersgeweld aanpakken, of hoe wil je matchfixing inperken, als je zelf alle trekken vertoont van een corrupte organisatie? Dat kan niet, met een man als Blatter, die het symbool is van een bedorven organisatie.’

Als Blatter fout is, waarom is hij dan toch zo populair?

Dit valt allemaal amper te ontkennen, en de westerse FIFA-leden willen daarom van hem af. Maar in de rest van de wereld denken ze heel anders over Blatter. Daar zien ze vooral zijn verdiensten voor het voetbal buiten Europa. En die verdiensten zijn amper te ontkennen.

Zo zegt ook Jérôme Champagne. ‘In Afrika en Azië zijn talrijke velden en accommodaties aangelegd met FIFA-gelden. Blatter en ik hebben daar hard aan gewerkt en daar ben ik trots op.’ Ook wijst hij erop dat onder Blatter de eerste WK’s in Azië en Afrika zijn gehouden, in Zuid-Korea/Japan (2002) en Zuid-Afrika (2010).

Azië en Afrika zullen niet snel tegen de man stemmen die hen heeft geholpen

Ook Pieth zegt dat het klopt dat het voetbal zich onder Blatter buiten de klassieke voetballanden heeft ontwikkeld. ‘Daar kun je niks tegen hebben en moet je erkennen. Elk land krijgt dezelfde subsidie van de FIFA: Engeland en Duitsland krijgen één miljoen, maar bijvoorbeeld Saint Kitts en Nevis en Botswana ook. En elk land heeft een stem, ongeacht hoe groot. Dat levert Blatter veel goodwill op.’

Dat de FIFA er niet al te hard op lette hoe dat geld werd besteed – lees: dat FIFA-geld verdween in de zakken van de Warners en de Blazers – hielp zeker ook. ‘Dat is inderdaad niet goed,’ zegt Champagne eufemistisch. ‘En daar zal ik wat aan doen, als ik voorzitter word. Maar dat neemt de verdienste van Blatter niet weg.’

Maar denken die kleinere landen dan dat andere kandidaten die gelden gaan stopzetten?

Volgens Schenk van Transparency International is het een kwestie van ‘dankbaarheid.’ ‘Onder Blatter zijn de inkomsten van de FIFA enorm toegenomen [tot één miljard per jaar aan sponsor- en televisiegelden, MdH]. Sponsors en televisiezenders betaalden alsmaar meer geld aan de FIFA. En daarmee steeg ook de afdracht aan de bonden. Voor de meeste Afrikaanse en Aziatische bonden is dat vreselijk veel geld. Waarom zou je daar iets aan veranderen, vanuit hun perspectief gezien?’

Kan de FIFA ook mét Blatter veranderen?

Vandaar dus ook dat de meeste kenners verwachten dat Blatter de verkiezingen met gemak gaat winnen. En toch hoeft dat niet te betekenen dat de FIFA blijft zoals die is.

Schenk: ‘Blatter wordt 79 jaar, fysiek gaat hij snel achteruit. Het kan andere bestuurders niet ontgaan dat hij nooit lang meer kan aanblijven. Het loont niet heel lang meer om loyaal te zijn. Dus waarschijnlijk twijfelen er nu al meer mensen aan hem dan we denken.’

Misschien beïnvloedt dit besef de verkiezingsrace al wel. ‘Als een land Blatter afvalt, kunnen er snel meer volgen,’ denkt Schenk. Dat zou prins Ali een kans geven. Maar ook als Blatter wint, kan het besef hervorming dichterbij brengen.

FIFA staat er een stuk beter voor dan in 2010. Inmiddels bestaat eenderde van het bestuur uit hervormers

Professionalisering en transparantie zijn een onomkeerbare trend, denkt Schenk. ‘Zelfs het IOC heeft zichzelf hervormd. Veel mensen binnen de FIFA beseffen dat de bond een anachronisme is.’ Het is niet eens ondenkbaar dat Blatter toch nog afziet van een kandidatuur. Pieth verwacht zelfs dat hij na twee jaar opstapt, uitgeput als hij is.

FIFA staat er een stuk beter voor dan in 2010, zegt Pieth. ‘Na die schandalen had Blatter onze commissie aangesteld, en sindsdien zijn veel corrupte of van corruptie verdachte mensen vertrokken. Inmiddels bestaat eenderde van het FIFA-bestuur uit hervormers.’ Of dat gestopt kan worden? ‘Veel van onze aanbevelingen zijn niet opgevolgd, maar toch denk ik dat het hervormingsproces niet begraven is.’

En anders kunnen sponsoren en – vooral – de politiek nog helpen. Volgende week komt de actiegroep New FIFA Now bijeen in het Europarlement. Een van de initiatiefnemers, de Belgische Europarlementariër Ivo Belet, zegt dat de politiek het voetbal zijn belastingvoordelen kan afnemen, als de FIFA zich niet hervormt. ‘Daar zijn mensen binnen het voetbal gevoelig voor.’

De Europese Commissie riep de FIFA recent op het onderzoek naar corruptie binnen de FIFA van Michael Garcia te publiceren. Drukmiddel daarbij is dat de Commissie scherper kan toezien op het verhandelen van de televisierechten. Belet: ‘Het komt erop neer dat Europa de FIFA veel geld kan ontnemen.’

Een ander, radicaler voorstel dat op de site van New FIFA Now staat , is dat Europese regeringen moeten aandringen op een tijdelijke commissie die de FIFA moet hervormen.

Mooi is het niet, overheden die ingrijpen bij een sportbond. Maar als dat nodig is, dan moet het maar, zegt Pieth. Sponsoren zullen volgens hem geen verandering teweegbrengen; als er een wegvalt, staat de volgende alweer klaar. Lang niet gek dus als volksvertegenwoordigers nadenken over structureel beter beleid, want niet alles hangt van Blatter af.

‘Het gaat bij de FIFA om een zieke cultuur. Blatter is belangrijk voor die cultuur, maar niet allesbepalend. Natuurlijk, als een hervormer de baas wordt, dan kan het snel gaan. Daarom moet Ali de enige tegenkandidaat zijn. Maar als dat niet gebeurt, moet je ook een plan hebben. Dat verwijt ik politici, maar ook jullie journalisten. Als Blatter doodgaat, dan hebben jullie journalisten niets meer om over te schrijven. Maar of de cultuur van de FIFA daarmee ook gezond is?’

Lees ook: