De wereld is niet langer plat (voor mensen met een lui oog)
Na eeuwen van spelen met manieren om tweedimensionale plaatjes de suggestie van diepte te geven, is het nu menens. Mensen met een lui oog, die in een platte wereld leven, kunnen met nieuwe 3D-illusietechnieken daadwerkelijk diepte leren zien. Ook volwassenen, die altijd te horen hebben gekregen dat dat onmogelijk is.
De suggestie van diepte in een plat vlak, het blijft betoveren. Neem deze GIF’jes die nu het web veroveren:
De illusie van de ‘Split Depth GIF’ is even effectief als eenvoudig. Het beeld achter de strepen lijkt voor ons brein veel verder weg dan dat ervoor. Dankzij de beweging voorbij de balkjes of rand van het beeld, ontstaat de suggestie van diepte. De strepen zijn door de (amateur)maker geduldig in elk frame van de minifotoserie getekend, waardoor een geanimeerde GIF ontstaat.
De geanimeerde GIF was al eerder ontdekt als medium voor het creëren van 3D-illusies. Maar van deze zogeheten wiggle GIF word je toch een beetje onrustig.
Wie wanneer precies de eerste Split Depth GIF maakte, heb ik niet kunnen achterhalen, maar legio mensen experimenteren er nu mee. Reddit opende een speciale afdeling met uitleg, voor iedereen die de techniek wil uitproberen op hun eigen kat of favoriete tekenfilm. Ik kan niet wachten tot er een digitaal bewegend 3D-stripboek verschijnt dat van deze techniek gebruikmaakt.
Door het plaatje heen kijken
Met effecten als schaduw en perspectief brengen mensen al eeuwen een suggestie van diepte aan in platte schilderijen. Of er wordt gespeeld met het perspectief van de kijker.
Maar sommige 3D-pret is alleen voorbehouden aan mensen met twee normaal werkende ogen. Wie in de jaren negentig op school zat, heeft zich waarschijnlijk scheel zitten staren op dit soort autostereogrammen:
De techniek is al oud. Het stereogram was in de jaren zeventig ook populair, maar werd in de jaren negentig dankzij computers verfijnd, tot het random-dot autostereogram. Wie het dier hierboven niet ziet, kan de bewegende versie proberen.
Twee beelden als één zien
Stereografie is bijna zo oud als fotografie zelf. Met speciale camera’s met een dubbele lens kon je vanaf 1880 een dubbelfoto maken: de linkerfoto vanuit het perspectief van je linkeroog, de rechter vanuit je rechteroog. Wie oefent kan zonder hulpmiddelen beide foto’s zien als één beeld met diepte.
Maar populair was ook toen al een speciale kijker die in de basis net zo werkt als de videogamebril Oculus Rift, waarover weldra meer.
Sommige camera’s en software bieden nu digitale opties om stereofoto’s te maken. En met de wiggle GIF’s zijn alle stereoscopieën bestaande uit twee plaatjes nu te bekijken zonder speciale kijker.
En dan zijn er de vele 3D-brillen waar je al dan niet doorheen kunt kijken, zoals de plastic viewmaster, de rood-blauwe kartonnen anaglyph en de bioscoopbrillen, actieve en passieve.
Maar wat als je een lui oog hebt?
Het aantal volwassenen dat maar met één oog tegelijk goed kan zien, ligt volgens schattingen tussen de 0,3 en 3 procent. Wereldwijd zou dat neerkomen op tussen de twintig en tweehonderd miljoen mensen.
Er bestaan verschillende ziektebeelden die ervoor zorgen dat het brein de informatie uit beide ogen niet goed tot één beeld verwerkt. Een lui oog doet niets zolang het betere oog actief is. Dat is overigens een probleem in de informatieverwerking in het brein, niet in het oog zelf, al kan een afwijking in het oog zelf wel een lui oog veroorzaken. Bij andere mensen werken beide ogen wel, maar stellen ze scherp op verschillende punten.
Met een dergelijke afwijking kan je brein geen stereobeeld vormen en zie je de wereld plat. Het afplakken van het goede oog op jonge leeftijd, om de verwerking van de informatie via het slechte oog te stimuleren, is vaak effectief. Maar niet altijd. Volwassenen die een lui oog (of verwante aandoening) houden, kunnen dus niets met 3D-bioscopen en viewmasters.
U bent te laat
De Amerikaan James Blaha, die een lui oog heeft, was zijn hele leven al nieuwsgierig naar hoe het zou zijn om diepte te zien. Maar hem was op zijn tiende verteld dat hij dat nooit meer zou leren: hij had de kritische leeftijd overschreden. Dat is wat bijna iedereen met een onwillig lui oog te horen krijgt.
In 2013 begon Blaha te experimenteren met de Oculus Rift, een bril die is ontwikkeld om te gamen in virtual reality. De bril werkt als een geavanceerde 3D-video-viewmaster, die meebeweegt met je hoofd. Je kunt (nog) niet door de bril heen kijken: je ziet alleen videobeelden.
Recente wetenschappelijke experimenten hadden al aangetoond dat proefpersonen met een lui oog iets van diepte konden leren zien als ze computerspelletjes deden met een speciale bril op. James Blaha sprak met optometristen en andere oogdeskundigen en ontwikkelde voor de Oculus Rift een trainingsspel voor zijn eigen ogen.
In de game krijgt het zwakkere oog contrastrijke beelden te zien. Maar beide ogen krijgen niet alle relevante informatie die nodig is om verder te komen in het spel. Om te winnen, moet je je ogen dus laten samenwerken.
Na een paar weken experimenteren en oefenen zag Blaha naar eigen zeggen voor het eerst van zijn leven de toetsen uit zijn toetsenbord verrijzen, vertelde hij vorig jaar.
Het is niet alleen aan technologie te danken, maar ook aan het vorderende begrip van hoe het menselijk brein werkt, dat 3D-visie voor mensen met een lui oog werkelijkheid wordt.
Het flexibele brein
Blaha werd geïnspireerd door een TEDx-talk van neurowetenschapper Sue Barry, die zelf 48 jaar lang in een tweedimensionale wereld leefde, en ontdekte dat ze diepte zag nadat ze fanatiek had zitten oefenen met het richten van haar blik op een touwtje met een kraaltje eraan – in de hoop een bijkomend probleem aan haar zicht te verminderen.
Op de dag na haar 48ste verjaardag stapte ze in haar auto, en zag tot haar grote verbazing het stuur omhoogkomen vanuit het dashboard. Tot dat moment had ze altijd zelf aan studenten geleerd, met haarzelf als voorbeeld, dat je geen stereovisie meer kunt krijgen als de afplakpleisters op je goede oog tot je tiende nog niet hebben geholpen.
De verhalen van Barry en Blaha doen een beetje denken aan dat van de blinde Daniel Kish, over wie Lynn Berger onlangs een verhaal schreef. Kish wordt niet beperkt in zijn leven door het feit dat hij geen oogballen heeft, want hij ziet door middel van echolocatie, zoals een vleermuis. Problematisch voor hem en andere blinden blijkt vooral het diepgewortelde geloof in de samenleving, en bij blinden zelf, dat zij zich niet zouden kunnen redden.
Voor mensen met een lui oog geldt een beetje hetzelfde: als je jarenlang door artsen wordt verteld dat je nooit diepte zult leren zien, dan leer je het ook niet.
Een combinatie van voortschrijdend wetenschappelijk inzicht en de ontwikkeling van nieuwe manieren om de suggestie van 3D op te wekken ter vermaak van het normaal ziende publiek, maakt aan die valse illusie nu misschien voorgoed een einde.
De Amerikaan Dillon Thomas, die scheel geboren werd en geen 3D leerde zien, ook niet door te oefenen met een touwtje met een kraaltje eraan, zag met de Oculus Rift van James Blaha naar eigen zeggen binnen vijf seconden diepte.
Hij moet zichzelf nu leren om te gaan met beelden die ineens op hem afkomen.
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
