Waar hebben we het over als we het over de Verenigde Naties hebben?

Met welk doel zijn de VN opgericht?

De Verenigde Naties werden vlak na de Tweede Wereldoorlog door de geallieerden opgericht. Doel: een wereld zonder oorlog en armoede. Hoe de VN dat wilden bereiken?

Ten eerstemoesten de VN wereldwijd burgers kunnen beschermen tegen geweld. In eerste instantie was dan ook het idee om de organisatie uit te rusten met een luchtmacht: een soort Thunderbirds die overal ter wereld binnen no-time zouden kunnen ingrijpen. Zo’n daadkrachtige politiemacht is er niet gekomen. Wel zijn er op dit moment wereldwijd zestien vredesmissies actief.

Ten tweede zou de economische en maatschappelijke ontwikkeling van landen door de VN bevorderd worden. Eén van de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog was immers de jarenlange economische malaise in Duitsland. Geef mensen een toekomstperspectief en je ontneemt hen de reden om met elkaar te vechten, was de gedachte.

Ten derde werd er afgesproken dat iedereen ter wereld bepaalde basisrechten kreeg, zoals het recht op vrijheid van religie, maar ook bijvoorbeeld het recht op een eerlijke rechtsgang. Die werden in 1948 vastgelegd in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Als alle landen deze mensenrechten zouden erkennen én naleven, dan zou er geen tweede Holocaust meer komen.

En, is het gelukt?

Een Derde Wereldoorlog is niet uitgebroken. En: de VN bestaan nog steeds. Dat was met de voorloper van de VN, de Volkenbond, wel anders: die werd na 27 jaar opgeheven omdat landen zich niet in de beslissingen van de bond konden vinden. Het feit dat er dus nog altijd eenforum bestaat waar (bijna) alle landen van de wereld met elkaar in gesprek kunnen, is al winst. Toch is er vaak (terechte) kritiek op het ‘alleen maar praten’ bij de VN.

En inderdaad leven we niet in een wereld zonder oorlog en mensenrechtenschendingen. De missie van de VN is dus nog lang niet volbracht. Integendeel, de organisatie is sinds 1945 alleen maar gegroeid in aantal lidstaten, deelorganisaties, vredesmissies en projecten.

Wie heeft het voor het zeggen bij de VN?

De ‘baas’ van de Verenigde Naties is de secretaris-generaal, op dit moment de Zuid-Koreaan Ban Ki-Moon. Maar de meeste beslissingen worden in de Algemene Vergadering genomen, het centrale orgaan waarin de 193 lidstaten verenigd zijn. Alle lidstaten mogen in die vergadering meepraten en stemmen over belangrijke zaken. Denk aan het toelaten van nieuwe lidstaten, het oprichten van nieuwe VN-organisaties en de begroting.

Elke lidstaat heeft in de Algemene Vergadering één stem, ongeacht hoe groot een land is of hoeveel het financieel bijdraagt aan de VN. Dat lijkt democratisch, maar betekent ook dat een besluit met meerderheid van stemmen kan worden aangenomen door een groep landen die samen maar vijf procent van de wereldbevolking vertegenwoordigt.

Op één belangrijk punt heeft de Algemene Vergadering geen zeggenschap: internationale veiligheid. Daarover gaat de Veiligheidsraad.

Hoe werkt de Veiligheidraad?

Binnen de Veiligheidsraad heeft een select groepje landen het voor het zeggen. De raad bestaat uit vijf permanente en tien niet-permanente leden, die samen besluiten nemen over VN-vredesmissies, economische sancties en militair ingrijpen. Als tot actie besloten wordt, moeten altijd negen van de vijftien leden vóór stemmen.

De vijf permanente leden zijn Amerika, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië en China. Niet toevallig zijn dit de landen die als winnaars van de Tweede Wereldoorlog het initiatief namen tot de oprichting van de VN. Deze vijf landen kunnen ieder voorstel dat in de Veiligheidsraad ter sprake komt blokkeren met een veto, en zijn daardoor veruit het machtigst. In maart 2014 bijvoorbeeld voorkwam Rusland met een veto dat de bezetting van de Krim door het Russische leger illegaal werd genoemd door de VN.

De tien niet-permanente leden in de raad hebben dit veto niet en zijn dus een stuk minder machtig. Zij worden voor een termijn van twee jaar door de Algemene Vergadering verkozen uit alle VN-lidstaten. Daarbij wordt een regionale verdeelsleutel gehanteerd: er zijn drie zetels gereserveerd voor Afrikaanse landen en twee zetels voor respectievelijk Azië, Zuid-Amerika, en West-Europa. De laatste zetel is gereserveerd voor Oost-Europa. Aan het veroveren van een niet-permanente zetel in de Veiligheidsraad gaat een enorme diplomatieke lobby vooraf.

Maar de VN is toch wel meer dan de Veiligheidsraad?

Absoluut. Naast de Veiligheidsraad en de Algemene Vergadering zijn er nog drie actieve organen die de kern van de VN vormen:

• Het Secretariaat, dat de dagelijkse leiding heeft en de gehele VN-organisatie coördineert.
• Het Internationaal Gerechtshof, dat juridische geschillen tussen landen oplost.
• En de Sociale en Economische Raad, aan wie de uitvoerende organisaties van de VN rapporteren.

Onder deze kernorganen hangen niet minder dan 101 gespecialiseerde organisaties. Neem bijvoorbeeld het onderwerp ‘ontwapening:’ dat komt voor de rekening van het IAEA, de CTBTO, de OPCW, UNIDIR en de Disarmament Commission.

Zo bestaan de VN uit een klein aantal bekende en een groot aantal onbekende organisaties. Je hebt ongetwijfeld weleens gehoord van UNICEF, maar wie kent de United Nations Group of Experts on Geographical Names? Of het Office of the High Representative for the Least Developed Countries, Landlocked Developing Countries and Small Island Developing States?

Hoe komen de VN aan hun geld?

Alle VN-lidstaten betalen jaarlijks een verplichte VN-contributie. Maar omdat de VN zowel de allerrijkste als allerarmste landen ter wereld vertegenwoordigen, hoeft niet iedereen evenveel te betalen. Hoe rijker een land, des te hoger de verplichte bijdrage. De Verenigde Staten dragen in verhouding het meeste bij, zo’n 22 procent van het reguliere budget en 25 procent van het budget voor vredesmissies, terwijl de allerarmste landen slechts 0,001 procent van het reguliere budget bijdragen.

In totaal geven de VN jaarlijks tussen de 22 en 25 miljard dollar uit. Een derde daarvan, zo’n 7 miljard dollar, is bestemd voor vredesmissies.

Ongeveer 5,5 miljard dollar gaat naar het ‘reguliere budget’: dat is bestemd voor het Secretariaat, dus voor de kantoren in New York en Genève en voor het functioneren van de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad. Omdat nationale overheden op verschillende momenten hun contributie overmaken zitten de VN vaak nogal krap bij kas: in oktober 2014 was dat slechts 35 miljoen dollar voor het reguliere budget.

Ook wordt het basisbudget van de zogeheten Speciale Agentschappen uit de verplichte contributie betaald. Hieronder vallen onder andere de WHO en UNESCO. Om mee te mogen praten met de Speciale Agentschappen moeten landen apart lid worden van deze organisaties. Je kunt als land dus lid zijn van de VN, zonder dat je lid bent van UNESCO.

Dit geldt niet voor de Programma’s en Fondsen, VN-organisaties die in het leven geroepen zijn door de Algemene Vergadering en het zonder basisbudget moeten stellen. Hieronder vallen bijvoorbeeld UNICEF, het WFP en het UNDP, organisaties die draaiende worden gehouden door vrijwillige bijdragen van lidstaten en door publieke fondsenwerving. Deze organisaties rapporteren aan zowel de Algemene Vergadering als aan de Economische en Sociale Raad. Jaarlijks geven de Programma’s en Fondsen samen zo’n 10 miljard dollar uit.

Overigens is het niet zo dat alle landen altijd op tijd hun VN-contributie betalen. Integendeel: veel landen betalen te laat of te weinig. In principe verlies je als land tijdelijk je stemrecht in de Algemene Vergadering, totdat je je contributie hebt betaald. Op dit moment mogen vijf landen landen niet stemmen.

Wat moet je eigenlijk doen om lid van de VN te worden?

Om volwaardig lid te kunnen worden van de VN moet je als land aan een aantal voorwaarden voldoen. De Veiligheidsraad beslist vervolgens of je wordt voorgedragen aan de Algemene Vergadering, die met tweederde meerderheid moet instemmen met een nieuwe lidstaat.

Bijvoorbeeld Kosovo en Taiwan, maar ook Somaliland en Palestina zijn geen VN-lidstaat, omdat ze niet aan bepaalde voorwaarden voldoen of omdat ze om politieke redenen niet door de Veiligheidsraad worden voorgedragen, of allebei.

Binnen de VN hebben Vaticaanstad en sinds 2012 ook Palestina een bijzondere status, namelijk die van waarnemersstaat. Dat betekent dat ze bij sessies van de Algemene Vergadering mogen aanschuiven en spreken (maar niet stemmen), en ze net als VN-lidstaten een permanente vertegenwoordiging hebben in New York. Daardoor kunnen ze makkelijk lobbyen bij VN-lidstaten en -organisaties. Ook andere internationale organisaties, zoals de Europese Unie, hebben zo’n waarnemersstatus.

Maar kun je dan eigenlijk wel spreken van dé VN?

Niet echt. Eigenlijk moet je de VN zien als één grote groep van 193 landen, die voortdurend met elkaar overleggen hoe je vrede, ontwikkeling en mensenrechten het beste kunt bereiken. Tegelijkertijd hebben al die lidstaten hun eigen belangen en prioriteiten. En daarnaast bestaan de VN uit een groot aantal uitvoerende organisaties, die allemaal hun eigen rol spelen in het bereiken van die drie hoofddoelen.

Deze verschillende functies en onderdelen maken van de VN een complex geheel. Want 193 lidstaten willen natuurlijk nooit precies hetzelfde. Alleen al het definiëren van bepaalde kwesties is soms onmogelijk. Zo kunnen de VN-lidstaten het niet eens worden over wat nu precies een ‘terroristische organisatie’ is. Daardoor wordt een besluit van de Veiligheidsraad, dat de steun aan zulke organisaties verbiedt, wel erg lastig om uit te voeren.

De VN zijn dus moeilijk één organisatie te noemen. VN-medewerkers zelf spreken vaak van het ‘VN-systeem’ of de ‘VN-familie’. Daar komt nog bij dat de VN samenwerken met tientallen regionale organisaties, honderden NGO’s en vele andere instellingen. Met name de Wereldbank , het IMF en de WTO zijn belangrijk voor het financieren van VN-beleid. Ook de NAVO wordt vaak in één adem genoemd met de VN. Sinds de Koude Oorlog werken de NAVO en de VN namelijk samen op militair gebied: zo voerde de NAVO in 2011 aanvallen op Libië uit die waren goedgekeurd door de Veiligheidsraad. Om het allemaal nog iets ingewikkelder te maken.