Deze wethouder vindt dat werken moet lonen

Geen politicus in mijn woonplaats Dordrecht nam het de afgelopen maanden zo vaak op voor werkende armen als Peter Heijkoop (35) van het CDA.

Dat viel me extra op omdat hij het niet liet bij woorden. Als wethouder Werk en Inkomen bepleitte hij een ruimhartiger minimabeleid dat per 1 januari is ingevoerd in Dordrecht en zes naburige gemeenten, samen de Drechtsteden genoemd. En met maatschappelijke partners presenteerde hij in januari het programma ‘Samen tegen Armoede’, dat in een nieuwe raadsperiode tot een effectievere aanpak van armoede moet leiden.

In een toelichting in AD De Dordtenaar^* brak hij een lans voor ‘mensen die zich over de kop werken’. ‘Dat geeft ontzettend veel stress. Het is vaak een vergeten groep. Ook al staat pa of ma elke dag om half acht naast zijn bed, toch levert het niet genoeg inkomen op om uit de armoede te raken. Dat gaat me aan het hart.’

Met het oog op de komende gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart leek hij mij de ideale bestuurder om mee te praten over wat gemeenten voor arme en onzekere werkenden kunnen doen. Het afgelopen halfjaar deed ik onderzoek naar deze groep: mensen die er eer in stellen zelf de kost te verdienen, ook als ze van de opbrengst niet of nauwelijks kunnen rondkomen.

Arme werkenden zijn vaak nog slechter af dan arme mensen in de bijstand

‘De positie van werkenden die in armoede leven is onderbelicht’, vindt Peter Heijkoop. Onderbelicht, omdat deze groep vaak nog slechter af is dan mensen in de bijstand. Hun financiële ruimte om maatschappelijk te kunnen ‘participeren’, zoals dat politiek correct heet, zodat hun kinderen mee op schoolreis kunnen of lid van een sportclub kunnen worden, is nog kleiner. Dat komt omdat ze voor een hele reeks noodvoorzieningen niet in aanmerking komen. Niet voor de Voedselbank, niet voor de Kledingbank, niet voor de Huisraadbank.

Ook van een aantal gemeentelijke regelingen kunnen ze vaak geen gebruik maken, omdat hun inkomen toch net iets te hoog is. ‘Ze piesen overal naast’, zegt de wethouder. Als hij om zich heen kijkt, ziet hij overal werkende armen. Op de school van zijn zoontje van vijf. In de stad onder kleine zelfstandigen. ‘Ik ken er wel een paar die een winkel hebben maar amper het hoofd boven water kunnen houden, die elke dag hard aan de slag gaan en aan het eind van de maand toch niks overhouden. Dat vind ik schrijnend, zeker als daar kinderen bij betrokken zijn.’

Deze mensen kloppen niet aan bij de gemeente. Ze hebben het veel te druk met hun hoofd boven water houden

Onderbelicht noemt hij ze ook omdat ze nauwelijks in beeld zijn bij overheidsinstanties. ‘Ze kloppen niet aan bij de gemeente. Ze hebben het veel te druk met hun hoofd boven water houden. De gemeente weet van niks.’

Ja, grofweg weet de gemeente wel om hoeveel huishoudens het gaat. Het gemiddeld inkomen in Dordrecht ligt zo’n 20 procent lager dan in een stad als Haarlem. Circa 6.000 Dordtse huishoudens, één op de negen , leven onder de armoedegrens. In bijna de helft van die gezinnen heeft iemand een betaalde baan. Een laag inkomen leidt makkelijk tot andere sores: 4.500 Dordtse huishoudens kampen met problematische schulden, bij nog eens 9.600 huishoudens ligt dat gevaar levensgroot op de loer.

Het echte probleem kan alleen Den Haag oplossen

Voor alle duidelijkheid, zegt Peter Heijkoop, om het aantal arme en onzekere werkenden structureel terug te dringen, moet je in Den Haag zijn. ‘Daar moet het echte probleem worden opgelost.’ Dat echte probleem is volgens Heijkoop ‘een falend inkomensbeleid’ en ‘een belastingstelsel’ dat schreeuwt om herziening ‘met dat hele toeslagencircus dat niemand meer begrijpt’.

‘Dat stelsel om al die toeslagen zoals huurtoeslag en zorgtoeslag rond te pompen alléén al kost miljarden euro’s’, zegt Heijkoop. ‘Wat een bureaucratie en verkwisting. Het vorige kabinet durfde het niet aan dat stelsel op de schop te nemen. Ik hoop van harte dat het huidige kabinet dat wel doet. Waarbij het nooit zo kan zijn dat iemand die werkt, in grotere armoede leeft dan iemand die niet werkt. En dan bedoel ik niet dat uitkeringen worden verlaagd. Ik pleit er wél voor dat de belasting op arbeid, zeker voor de lagere inkomens, naar beneden gaat.’

Maar daar heeft wethouder Heijkoop niks over te zeggen. Hij is van de gemeente. En een gemeente kan voor werkende en onzekere armen alleen maar ‘pleisters plakken’, zegt Heijkoop. ‘Dus kijk ik wat ik kan doen om mensen in die kwetsbare positie te ondersteunen. Er vallen altijd mensen tussen wal en schip. Maar de Rijksoverheid laat nu wel een erg groot gat vallen, wat wij als gemeente met allerlei mogelijke arrangementen mogen repareren. Zo worden we bijna gedwongen een soort inkomensbeleid te voeren. Dat is niet de taak van de gemeente.’

Gemeenten kunnen werkende en onzekere armen wel ondersteunen

Wat gemeenten wel mogen doen, is een minimabeleid voeren. Burgers met een laag inkomen kunnen aanspraak maken op bepaalde vergoedingen en kortingen. Zodat ze niet meteen bij de eerste financiële tegenvaller in grote problemen komen. Daarbij gaat het om een hele trits regelingen, zoals de collectieve zorgverzekering, de bijzondere bijstand, het persoonlijk minimum budget, het SMS-kinderfonds en kwijtschelding van gemeentelijke belastingen. Kenmerk van veel van die regelingen is dat burgers niet zomaar extra geld in het handje krijgen maar wel bepaalde, noodzakelijk geachte kosten kunnen declareren.

Een evaluatie van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting Nibud in 2016 wees uit dat het minimabeleid in de Drechtsteden effectief is. Dat wil zeggen dat het aan zijn doel beantwoordt en dat veel burgers met een laag inkomen er gebruik van maakten. Maar dat bleek niet te gelden voor een grote groep werkende armen. Heijkoop noemt ze ‘het kind van de rekening’.

Er vallen altijd mensen buiten de boot

Het minimabeleid geldt alleen voor burgers met een inkomen onder een bepaalde grens. In de meeste gemeenten is dat 110 of 120 procent van het bijstandsniveau. Om die voorzieningen ook voor werkende armen toegankelijk te maken hebben de Drechtsteden die grenzen met ingang van dit jaar verhoogd. Voor het SMS-kinderfonds is dat nu 140 procent. Dat betekent dat ook kinderen van werkende ouders daar nu voor in aanmerking komen. ‘Maar elke grens die je trekt, is arbitrair’, zegt Heijkoop. ‘Ook als je inkomen 160 procent van het sociale minimum is, en je bent eenverdiener, zit je in een kwetsbare positie. Er vallen altijd mensen buiten de boot.’

Weten werkende armen de gemeente voortaan te vinden, nu de Drechtsteden jaarlijks tien miljoen euro aan het minimabeleid besteden, tweeënhalf keer zoveel als vijf jaar geleden? Dat valt nog te bezien. Heijkoop weet best dat veel werkende armen het te druk hebben om een beroep op de gemeente te doen. Maar hij hoopt ze toch te bereiken. Met de hulp van die tientallen organisaties die zich bezighouden met armoedebestrijding. ‘De ene persoon stapt het makkelijkst naar de kerk, de andere klopt liever bij de gemeente aan. Het zou mooi zijn dat waar je ook binnenkomt, je bekend bent in het netwerk en je ook maar één keer je inkomensbewijzen moet overleggen. Dan verlaag je de drempel voor werkende armen. Dan hoeven ze niet steeds weer met de billen bloot.’

En gemeenten kunnen veel doen om ontsporing te voorkomen

Voor een eerlijker inkomensverdeling kan een gemeente niet zorgen, zegt Peter Heijkoop. ‘Maar je kunt als gemeente wel veel doen om te voorkomen dat mensen in de ellende raken. Bijvoorbeeld door mensen die verzuimen de gemeentelijke belastingen op tijd te betalen, niet te snel met forse aanmaningen te bestoken en boetes op te leggen. Met corporaties hebben we afspraken gemaakt om mensen bij huurachterstand niet meteen het huis uit te zetten. Een huisuitzetting kost gemiddeld zo’n 10.000 euro. Nog los van het enorme leed. Geef de gemeente de ruimte om iemand te helpen zijn inkomenssituatie te ordenen.’

‘We hebben een proefproject voor jongeren’, zegt de wethouder. ‘We kopen hun schulden op. Schulden geven stress en verminderen de ruimte in je hoofd. Daardoor maken mensen onverstandiger keuzes. Wij verlossen jongeren van al die aanmaningen van de Belastingdienst, Wehkamp en het energiebedrijf. Ze hebben alleen nog met de gemeente te maken. Zo krijgen ze rust om weer een opleiding op te pakken of aan het werk te gaan.’

De Drechtsteden hebben de schuldhulpverlening onlangs nog uitgebreid. Er zijn twee bewindvoerders in dienst gekomen. Ook arme en onzekere werkenden zonder grote schulden kunnen terecht bij de gemeente als ze regelmatig moeite hebben om rond te komen. Ze kunnen kiezen uit een kosteloze budgetcursus of persoonlijk financieel advies.

Gemeenten kunnen maatschappelijk verantwoord ondernemen stimuleren

De speelruimte van een gemeente blijft onvermijdelijk beperkt. Zo kan ze de wildgroei van de losse contracten en onzekere banen niet keren. Maar ze kan er volgens Heijkoop wel voor kiezen om die flexibilisering van de arbeidsmarkt niet te stimuleren. Door bij het uitbesteden van drukwerk, groenonderhoud of schoonmaak niet alleen naar de prijs te kijken, maar mee te wegen hoe maatschappelijk verantwoord die onderneming bezig is. En een gemeente mag dezelfde opstelling eisen van alle organisaties die ze voor een belangrijk deel subsidieert, vindt Heijkoop. Zoals een bibliotheek of de VVV.

Want onzekerheid van vooral laag opgeleide flexwerkers vreet aan de samenleving als geheel, meent Heijkoop. ‘Ik ken zoveel jonge mensen die wat graag een vast contract zouden krijgen, omdat ze dan eindelijk echt met hun leven kunnen beginnen. Een huisje kopen. Met vriend of vriendin over kinderen kunnen denken. Zonder vast contract leef je permanent in onzekerheid.’

Een gemeente die opkomt voor arme en onzekere werkenden, ‘dat is niet rechts of links’, vindt Heijkoop. ‘Iedereen moet zich daarin kunnen vinden. Het is iets van ons allemaal. Ik ben van het CDA, dus erg van omzien naar elkaar. Maar ook de partijen aan de rechterkant kreeg ik mee.’

‘Je zou er zelfs een businesscase van kunnen maken. Door mensen vroeg en goed te helpen, krijgen ze sneller perspectief, komen ze weer aan het werk, kunnen ze weer bijdragen aan het geheel. Als mensen zo diep in de ellende raken dat ze moeten gaan zwerven, kost dat kapitalen aan politie, justitie en maatschappelijke opvang. Een kind dat zonder financiële problemen opgroeit, haalt betere leerprestaties, heeft betere kansen in het leven. Dat betaalt zichzelf dubbel en dwars terug.’

Meer lezen?