Het is tijd om met de pil te stoppen (want die verpest je seksleven)

Zeven jaar lang slikte ik de pil, en voelde me – zo schreef ik destijds in mijn dagboek - ‘alsof ik geen lichaam had, geen sensueel lichaam, alleen een goed werkend machientje.’ Ik begreep precies waarom het bijvoeglijk naamwoord ‘frigide’ enkel op vrouwen van toepassing was.

Tot ik stopte met de pil en ontwaakte uit mijn seksuele slaapwandelaarschap. Het effect was zo extreem dat ik op onderzoek uitging en mijn licht opstak bij arts en seksuoloog Rik van Lunsen. Androgenen, oestrogenen, SHBG: om invoelbaar te maken wat ze nou eigenlijk voor een mens kunnen betekenen, ga ik twee dingen doen die tegen mijn principes ingaan: publiekelijk over mijn seksleven schrijven en citeren uit mijn intieme dagboek. Waarom? Omdat de vrouwelijke seksualiteit te belangrijk is om tussen de ingezonden brieven van de damespers te blijven kwijnen.

En nee, dit is geen ‘vrouwenkwestie.’ Het gaat ook alle minnaars en mannen aan, voor zover die geïnteresseerd zijn in goede seks - en in het algemene welbevinden van hun vrouwen.

Ons favoriete anticonceptiemiddel is rot

Orale anticonceptie is sinds haar introductie in 1962 zo’n eclatant succes dat ze kortweg met haar verschijningsvorm wordt aangeduid. Ze is de vedette onder de tabletten: wereldwijd knispert de pilstrip dagelijks zo’n honderd miljoen maal. In Nederland slikt zo’n 41 procent van de vrouwen tussen 16 en 49 jaar de pil; van de vrouwen tussen de 20 en 24 is dat zelfs vier op de vijf. België is met een miljoen pilgebruiksters koploper in de Europese Unie.

De dagelijkse pastille is niet voor niets het favoriete anticonceptiemiddel. Ze is de daad zonder dracht, lyriek zonder latex! Juist die cruciale verdienste van de pil – de seksuele bevrijding van de vrouw – vertoont echter een rotte plek. Als de cijfers kloppen, deelt minstens 10 tot 15 procent van de vrouwen mijn ervaring dat de pil, die ons de mogelijkheid van zorgeloze seks biedt, gelijktijdig ons plezier daarin tempert.

Ik zal wel frigide zijn

Van mijn zeventiende tot mijn vijfentwintigste slikte ik ononderbroken de pil. Al die tijd had ik dezelfde minnaar. Wie mijn dagboeken van voor, tijdens en na het pilgebruik erop naslaat, constateert een aantal opvallende zaken.

Ik had geen idee of de eerste pil, die ik zeven jaar slikte, bijwerkingen had. Goed, de seksuele fantasieën die ik vanaf mijn twaalfde zo frequent noteerde, verdwenen zodra ik met de eerste pil begon, en orgasmes waren redelijk zeldzaam, maar ik vree bijna dagelijks met plezier.

Een retro-vrijpartij gehad. Ik kwam zelfs klaar, denk ik

Op mijn vierentwintigste stapte ik, na een vlaag trombosegerelateerde ‘pilpaniek’, over op een andere pil. De frequentie van mijn vrijpartijen schiet omlaag, en na anderhalve maand duiken de eerste klachten op in mijn dagboek. Ik kom nauwelijks meer tot orgasme, schrijf ik, en mijn lief vindt me passief. ‘Het onbevangene en vrolijk spelende is weg. Zoals ik mezelf vroeger zag, als iemand die sensueel is en kan genieten van seks – zo heb ik mezelf verloren … [Ik voel me] inadequaat in bed, bijna frigide, het lukt me vaak niet om erbij te blijven, steeds dwalen mijn gedachten af, en klaarkomen of écht diepgaand geil worden – zéér zeer zeldzaam. Het knaagt aan mijn zelfvertrouwen. Maar hoe komt het? Ik herinner me toch ook de keren dat we op straat, buiten, in een keuken, omdat de aandrang zo groot was… Ik kán het niet, ik haat seks, ik kan het gewoon niet!’

Eigenlijk is de vrije val van mijn seksleven wel samengevat in deze notitie: ‘Een retro-vrijpartij gehad. Ik kwam zelfs klaar, denk ik.’

‘Je wordt onhandelbaar!’

Kort na die opmerking word ik achterdochtig ten opzichte van mijn nieuwe pil. Bijna onmiddellijk na de laatste strip volgt een dusdanige seksuele vraatzucht dat mijn lief begint te klagen dat ik het libido heb van ‘tien mariniers na een maand in de woestijn,’ voorspel belachelijk maak en hem objectiveer. ‘Je wordt onhandelbaarder met de dag! Onbeheersbaar! Baldadig! Ik moet de mannen waarschuwen: houd uw vrouwen aan de pil!’

Orgasmes? ‘Van 1 keer per twee maanden naar 10 keer per week,’ schrijf ik, ‘en verbluffend makkelijk.’ Mijn lief vertelt me dat hij het beeld moet bijstellen dat vrouwen nu eenmaal niet echt van seks houden – een beeld dat ik zelf onbewust ook had aangenomen. Zoals veel jonge vrouwen had ik nog nooit seks beleefd zónder de pil.

Heren: denk aan het verschil tussen coïtus condomatosus en de eerste keer vrijen zónder rubbertje, vermenigvuldigd met tien.

Ik wil verder benadrukken dat de effecten van mijn pilloosheid niet beperkt blijven tot mijn nachtelijk wedervaren, maar doorsijpelen naar alle aspecten van mijn dagelijks leven. Zowel mijn emoties als mijn fantasie lijken verhevigd.

Destijds schreef ik: ‘Ik heb het gevoel dat ik, onder de oppervlakte, heel veel kanalen aan het openen ben die delen van mijn geest vlot met elkaar verbinden, maar zijn dichtgeslibd. Alles, bijvoorbeeld, wat in verband staat met seks en seksualiteit – en dat blijkt álles te zijn. Nooit geweten, tot nu… Stel je een redelijk competente schilder voor die na een kleurrijke en licht eclectische fase van ‘vroeg werk’ acht jaar lang een blauwe periode doormaakt. Tot ze plotseling de kleur rood herontdekt.’

Wie heeft dit nog meer?

Verbluft door zoveel effect, vraag ik voorzichtig naar de ervaringen van vriendinnen en collega’s. Twee vertellen me dat ze weleens tijdelijk gestopt zijn met de pil, maar daar ‘veel te assertief’ van werden; ze beschouwen de pil als een ‘goed kalmerend middel.’ Een derde, definitief gestopt, spreekt van ‘een persoonlijkheidsverandering.’ En googel ik ‘pil libido.’ dan stuit ik op talloze weblogs vol vergelijkbare ervaringen.

Beeld ik me niet van alles in, vanuit een romantisch verlangen naar ‘natuurlijkheid’?

Toch, de meeste vrouwen en mannen die ik hierover spreek, reageren uiterst verbaasd. De bijwerkingen die ik beschrijf blijken bijna iedereen onbekend.

Ook ikzelf blijf achterdochtig. Beeld ik me niet van alles in, vanuit een romantisch verlangen naar ‘natuurlijkheid’? De pil geldt immers als het best geteste medicament in de menselijke geschiedenis: geen enkel ander middel werd zo langdurig door zo’n grote groep kerngezonde ‘proefpersonen’ gebruikt.

Zodoende is de consensus inmiddels dat de pil geen levensgevaarlijke bijwerkingen heeft. En oké, de methode is door seksuologen wel beschreven als ‘met een moker op een mug slaan,’ toch leek het me onmogelijk dat zulke ingrijpende bijwerkingen als ik ervaren had, zo onbekend waren.

De scepsis bestaat al zolang de pil bestaat

Al na een dag in de archieven bleek echter dat zowel de bijwerkingen van de pil als de scepsis erover al zestig jaar bekend zijn. De eerste tests werden in de jaren vijftig uitgevoerd door Gregory Pincus, met behulp maar zonder medeweten van arme, vaak ongeletterde arbeidersvrouwen in Puerto Rico, waarvan er drie door nooit nader onderzochte oorzaken stierven. De serieuze bijwerkingen die de vrouwen rapporteerden, zoals misselijkheid, hoofdpijn, libidoverlies en lethargie, werden toegeschreven aan hun ‘emotionele overactiviteit.’

Hoewel de hoeveelheid hormonen per pil sindsdien flink werd teruggeschroefd, bleven vrouwen klagen, en hun artsen bleven hun klachten doorgaans wegwuiven als ‘ingebeeld:’ wie last had van neerslachtigheid of een lager libido, werd eigenlijk geplaagd door zonde- of schuldgevoelens of had een onderdrukte kinderwens.

Deze betutteling van de vrouwelijke patiënt overleefde sterke tegengeluiden. En al signaleerde de Wereldgezondheidsorganisatie in 1987 het grote gebrek aan onderzoek op dit gebied, nog in 2012 konden onderzoekers verbaasd vaststellen dat het onderwerp grotendeels werd genegeerd in de vakliteratuur.

Het bewijs voor mijn gevoel

Hoe dat kan? ‘Medici,’ zegt seksuoloog Rik van Lunsen (AMC), ‘waren erg geneigd om bij vrouwen zaken als seksueel verlangen minder belangrijk te vinden. Het is immers geen voorwaarde voor penetratie.’

Het heeft er wellicht iets mee te maken dat de gebruikers van het meest geslikte medicament ter wereld uitsluitend vrouwen zijn: pas na een halve eeuw komt het onderzoek naar de effecten van de pil op het seksuele functioneren op gang. En de resultaten zijn opmerkelijk.

Want wat doet dat dagelijkse tabletje eigenlijk? De pil legt de productie van drie hormonen in de eierstokken stil – oestrogenen, progestagenen en androgenen (testosteron). Van die drie geeft de pil alleen het testosteron niet in synthetische vorm terug. De testosteronproductie van een pilgebruikster, die naast de eierstokken enkel in de bijnieren plaatsvindt, raakt zo gehalveerd. Bovendien stijgt de hoeveelheid SHBG (Sex Hormone Binding Globulin), dat een deel van het resterende testosteron wegvangt.

Hoe jonger of hoe lager opgeleid de patiënte, hoe minder haar arts geneigd is informatie over mogelijke bijwerkingen te verstrekken

En laat testosteron nu net verantwoordelijk zijn voor wat we ‘libido’ noemen. Dit is de reden dat gemiddeld genomen de seksuele responsiviteit van pilgebruiksters afneemt: ze zijn minder gevoelig voor seksuele prikkels, hebben minder vaak seksuele fantasieën, en zelfs minder gevoelige geslachtsdelen.

Voor de duidelijkheid: alle vrouwen die de pil slikken, hebben een lagere testosteronspiegel. Voor 10 tot 15 procent heeft dat echt een negatief effect op het dagelijks (en nachtelijk) leven, zegt Van Lunsen. Maar hij vertelt ook over een recent experiment waarin vrouwen die tevreden waren over hun seksleven, stopten met de pil. Zelfs van deze tevreden vrouwen merkte een meerderheid een significante verbetering in bed: ze werden ontvankelijker voor seksueel initiatief van hun partner.

Van Lunsen benadrukt dat de effecten van een testosterontekort per vrouw heel verschillend kunnen uitpakken. Wie in de baarmoeder veel is blootgesteld aan testosteron van de moeder, is in haar latere leven veel gevoeliger voor (een gebrek aan) dit hormoon.

Hoe kun je weten of jij (of je partner) veel last hebt van een androgeentekort door het slikken van de pil? Ga eens na of je juist in de stopweek een opleving ervaart van je seksuele verlangen, adviseert Van Lunsen. Of check je 2D:4D-ratio: is je wijsvinger korter dan je ringvinger, dan is dat een sterke aanwijzing dat je zeer gevoelig bent voor testosteron. Nog wat feiten: de Dianepil is – theoretisch - de dood voor je seksleven, en een pil met levonorgestrel en een minimale dosering (20mg) ethinylestradiol heeft naar verwachting de minste invloed op je bedpret. Een hormoonspiraaltje zorgt trouwens juist voor een iets hogere testosteronspiegel, maar dat heeft weer andere nadelen (acné).

Dat de gemiddelde pilgebruikster niet op de hoogte is van deze bijwerkingen, is deels te wijten aan het grote gebrek aan kennis onder dokters. Bovendien wordt de pil vaak automatisch voorgeschreven, en hoe jonger of hoe lager opgeleid de patiënte, hoe minder haar arts geneigd is informatie over mogelijke bijwerkingen te verstrekken.

Hoe moet het dan?

Stel dat we wel worden ingelicht door onze huisarts. Wat moeten we met deze kennis? Massaal van de pil stappen zal vooral het geboortecijfer ten goede komen. Dat neemt niet weg dat de onmiskenbare kwaliteiten van orale anticonceptie al te lang als excuus hebben gediend om ‘onschuldige’ (niet-dodelijke) bijwerkingen niet serieus te nemen en niet te remediëren.

Het probleem is niet dat de medische wetenschap geen oplossingen kan bedenken; het probleem is dat de medische industrie ze niet wil verwezenlijken, suggereert Van Lunsen. Momenteel werkt hij mee aan tests met een pil waaraan wat testosteron is toegevoegd, zodat ze de lust niet lamlegt. Of deze ooit op de markt komt, is twijfelachtig: het ligt er maar aan of de farmaceutische industrie voldoende winst verwacht.

En die ongrijpbare mannenpil waar we al jaren over lezen? Die kunnen we sowieso op onze buik schrijven. ‘Zo’n pil is helemaal niet ingewikkeld, maar heeft toch ook enig effect op de mannelijke opwindbaarheid – en zodra mannen dat ook maar ruiken, willen ze er niet meer aan. Als dezelfde eisen op het vlak van seksualiteit die nu aan de mannenpil gesteld worden, destijds voor de vrouwenpil hadden gegolden, was die er ook nooit gekomen.’

De pil kwam er wel, gelukkig, en zwengelde de emancipatie aan zoals geen andere uitvinding voor haar had gedaan. Het is nog altijd een mooi instrument, dat echter dringend toe is aan nieuwe snaren. Seksualiteit is geen bijzaak – ze is bepalend voor de manier waarop we in de wereld staan. En dat geldt niet slechts voor de mannelijke helft van de wereldbevolking. Het is tijd dat we praten over een anticonceptiepil die de vrouwelijke lust ruim baan geeft – en dat vindt ook mijn lief, die na enkele maanden verbaasd constateerde: ‘Sinds jij bent gestopt met de pil, heb ik geen porno meer gekeken.’

N.B.: In het redactieproces en bij de keuze van de titel van dit artikel zijn enkele fouten geslopen. We doen deze in het artikel hieronder uitgebreid uit de doeken en geven aan wat we daarvan geleerd hebben:

Lees hier meer