Vijf populaire misverstanden over asielzoekers (en hoe het dan wel precies zit)

Vandaag profileren we EASO, de organisatie waarmee de Europese Unie sinds vier jaar een asielbeleid probeert te smeden voor al haar lidstaten.

Het profiel, aan de hand van een interview met directeur Robert Visser lees je hier:

Een belangrijk onderdeel van de missie van Visser is cijfers verzamelen. ‘Toen wij begonnen, baseerden landen hun beleid op cijfers van anderhalf jaar oud. Terwijl: die cijfers zeggen helemaal niets. De ontwikkelingen gaan daar veel te snel voor.’

Tegenwoordig verzamelt en analyseert EASO maandelijks asieldata. ‘We kunnen dus binnen een maand aangeven wat de routes en aantallen zijn zodat landen daarop kunnen inspelen.’

Die cijfers voeden ook de discussie. Voorstanders van een ruimhartig asielbeleid gebruiken ze om te laten zien hoe weinig Europese landen doen in vergelijking met - bijvoorbeeld - Libanon en Turkije. Tegenstanders gebruiken de cijfers om te laten zien dat het aantal asielzoekers tot ‘historische hoogten’ gestegen is.

Terwijl: wie tel je mee, en wie niet? En: wat verklaart een stijging of daling eigenlijk? Visser: ‘Je mag van mij best tegen het verlenen van asiel zijn, maar doe het dan op basis van cijfers die kloppen.’

Visser komt in de media en het publieke debat de nodige misvattingen tegen, die hij - aan de hand van de cijfers van EASO - graag rechtzet.

Misvatting 1. Alle asielzoekers komen van buiten Europa

Wie oppervlakkig naar de cijfers kijkt, ziet dat 2014 een recordjaar was qua asielaanvragen. Er werden 660.000 aanvragen gedaan. Een stijging van 42 procent ten opzichte van het jaar ervoor. Eind 2013 werd ook al een stijging van 30 procent gerapporteerd.

De voor de hand liggende verklaring: de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten brachten grote vluchtelingenstromen op gang.

Schijn bedriegt, zo laat deze grafiek zien.

In 2014 bleek de grootste groep asielzoekers namelijk niet uit Syrië, Libië of Afghanistan maar uit Midden-Europa komen. Voornamelijk uit Kosovo en Servië staken tienduizenden de grens over om in - met name - Duitsland, Zweden en Hongarije asiel aan te vragen.

Misvatting 2. Alle asielzoekers zijn asielzoekers

Maar wacht eens even: waren de Balkanoorlogen niet iets uit de jaren negentig? Waarom zouden deze mensen nu nog op de vlucht slaan?

Dat gevoel klopt met de percentages: vrijwel alle asielaanvragen uit deze landen worden afgewezen. Deze mensen verlaten hun land dus niet meer vanwege oorlog, maar vanwege economische omstandigheden. Bekijk ter vergelijking eens deze tabel: bijna alle Syriërs krijgen asiel, terwijl slechts aan een enkeling uit Midden-Europa asiel wordt verleend.

Als je puur naar het aantal aanvragen kijkt, levert dat dus per definitie een vertekend beeld op. Maar waarom zouden Kosovaren en Serviërs dan toch asiel aanvragen?

Visser: ‘Omdat in deze landen te weinig werk is, trekken velen voor een paar maanden naar een ander land. Terwijl hun asielaanvraag loopt, ontvangen ze vaak een maandelijks bedrag, krijgen ze kost en inwoning in een asielzoekerscentrum en kunnen ze ook nog wat illegale seizoensarbeid verrichten. Ik geef ze geen ongelijk, maar met asiel heeft het niets te maken. Ze gebruiken het asielsysteem voor iets waar het niet voor bedoeld is.’

Moet de Europese Unie daar geen andere procedures voor inrichten?

‘Als jij dat zo zegt, ben ik dat wel met je eens,’ zegt Visser diplomatiek. ‘Het toch al broze draagvlak voor asiel verbrokkelt door dit soort praktijken. We kunnen beter kijken naar het verruimen van de mogelijkheden voor legale seizoensarbeid.’

Misvatting 3. Alle asielzoekers komen over zee

Zuidelijke landen zeggen vaak dat zij de grootste stromen ‘te verwerken krijgen’ en doen vervolgens hun beklag over de ‘oneerlijke’ verdeling hiervan over de EU-landen. Er was in 2014 inderdaad een recordaantal van 280.000 illegale grensoverschrijdingen. Het merendeel daarvan werd op de Middellandse Zee gesignaleerd. De beelden van dobberende bootjes zijn dermate indringend, dat het beeld dat dit de enige of belangrijkste asielroute naar Europa is, maar moeilijk valt te verdrijven.

Maar als je naar de data kijkt, zie je dat de Middellandse Zee slechts voor één derde van de asielzoekers de ingang tot Europa is. Net zo belangrijk is de route via de lange oostgrens van Europa. En bovendien komt één derde van de asielzoekers gewoon legaal binnen, via het vliegtuig, op bijvoorbeeld een werk- of studievisum. Ze besluiten vervolgens niet meer terug te keren.

‘Toen Rusland vorig jaar de Krim annexeerde, zagen we nergens vluchtelingen een grens oversteken,’ legt Visser uit. ‘Toch kwamen er wel Oekraïense asielzoekers: de Oekraïners die overal in Europa aan het reizen, werken of studeren waren besloten na verloop van hun visum asiel aan te vragen.’

En zelfs van de bootmigranten vraagt niet iedereen asiel aan. Velen proberen door te reizen naar andere landen of verdwijnen in de illegaliteit. ‘Niet elke illegale migrant is een asielzoeker en niet elke asielzoeker een illegale migrant,’ concludeert Visser.

Misvatting 4. Landen die veel asielzoekers toelaten, zijn rechtvaardiger dan andere landen

Europese landen kijken vaak naar zogenoemde inwilligingspercentages. Hoe meer asielaanvragen worden goedgekeurd - ingewilligd - hoe rechtvaardiger een land zou zijn.

Neem Hongarije en Bulgarije. Als je puur naar de cijfers kijkt, lijkt het alsof Hongarije vrijwel niemand toelaat (9 procent), terwijl Bulgarije de deuren wijd heeft opengezet (94 procent).

Maar de realiteit is anders. Hongarije en Bulgarije ontvangen heel andere soorten asielzoekers. Hongarije krijgt vooral aanvragen uit Kosovo te verwerken (66 procent), die het - net als ieder land - meestal afwijst. De Bulgaren, op hun beurt, hebben voornamelijk Syrische vluchtelingen op de stoep staan, die ze - net als ieder ander Europees land - toelaten. Wie ‘het beste’ en wie ‘het slechtste’ jongetje van de klas is, kun je dus niet zo makkelijk zeggen op basis van dit soort cijfers.

Misvatting 5. Asielzoekers gaan naar het land waar ze de grootste kans hebben om toegelaten te worden

Als je van plan bent in Europa asiel aan te vragen, kun je de statistieken die EASO verzamelt goed gebruiken. Ze laten precies zien waar je met welke nationaliteit de grootste kans op een asielvergunning hebt. Visser: ‘Wij denken vaak dat het een soort lotto is voor migranten, maar zo werkt het niet.’

Sterker nog, Visser begrijpt soms maar weinig van de asielzoekers wier gangen zijn organisatie nagaat. ‘Dan denk je: als je nu naar Italië gaat als Malinees, dan maak je veel meer kans op een vergunning dan wanneer je in Frankrijk aanklopt. Maar mensen gaan naar plaatsen waar al een diasporagemeenschap uit hun thuisland aanwezig is. Of ze laten hun bestemmingsland van het lot afhangen; van wie ze tegenkomen op hun reizen. Er zijn ook uitstekend georganiseerde smokkelnetwerken in Europa, die het vervoer van asielzoekers binnen Europa organiseren. Dat heb je niet altijd zelf voor het zeggen.’

En dan zijn er nog de redenen die je niet meteen te zien krijgt. ‘Zo begrepen we niet wat Syriërs in vredesnaam in Bulgarije en Roemenië zochten. Tot we ontdekten dat daar in de tijden van het communisme al veel Syriërs zijn neergestreken om te studeren. Die werden door de communisten direct genaturaliseerd. Er zit dus een enorme diaspora, maar die zie je niet terug in de statistieken.’

Dit artikel schreven we met hulp van onderzoeksassistent Jan Sluyterman, die sprak met verschillende Europarlementariërs over de nieuwe asielplannen van de EU.

Lees hier meer over feiten en mythes in het migratiedebat