Voor Griekenland geldt: operatie geslaagd, patiënt overleden

Het akkoord dat afgelopen week is afgesloten is welbeschouwd een oudtestamentische afstraffing voor Griekenland. Zelfs de financiële pers, niet bepaald bekend om haar beeldende proza, beschreef de Griekse capitulatie in onverhuld harde termen. ‘Een van de meest brute diplomatieke démarches uit de geschiedenis van de Europese Unie, waarbij een verbond om vrede en harmonie te waarborgen publiekelijk dreigde een van haar eigen lidstaten te ruïneren tenzij hij capituleerde,’ schreef The Wall Street Journal. TheFinancial Times was bondiger: ‘[Alex] Tsipras werd gekruisigd.’

Een duidelijk ‘nee’ na het referendum mocht niet baten. Integendeel, het akkoord is aanzienlijk drastischer dan wat er voor het referendum op tafel lag. Of, zoals de Slowaakse minister van Financiën nogal ondiplomatiek tweette: ‘Het compromis met Griekenland is hard voor Athene, met dank aan hun “Griekse Lente.”’

Ondertussen verwacht de Europese Commissie dat de Griekse economie door het sluiten van de banken en de politieke onzekerheid dit jaar met twee tot vier procent zal krimpen (begin dit jaar werd nog verwacht dat deze gewoon zou groeien). En ook volgend jaar zal de economie nog krimpen. Waarmee Griekenland op slag een van de grootste krimpers in vredestijd wordt.

Wat wordt met het nieuwe akkoord nu precies verwacht van Griekenland? Wat betekent dit voor het land? En heeft het enige kans van slagen?

Wat heeft Griekenland nodig?

Griekenland heeft opnieuw geld nodig van het IMF en zijn Europese partners. Inmiddels is dat niet meer om uitgaven in Griekenland zelf te bekostigen, maar vooral om buitenlandse schuldeisers van te betalen. Wat dat betreft heeft Mark Rutte niet gelogen toen hij zei dat er ‘geen cent meer naar de Grieken’ zou gaan. Want met een kleine tussenstop op een Griekse bankrekening vloeit het geld grotendeels terug naar de schuldeisers.

De Europese Commissie schat dat Griekenland de komende drie jaar 90,2 miljard euro nodig heeft. Daarvan kan Griekenland zelf 8,5 miljard euro ophoesten.

Hoeveel moet Griekenland snoeien?

Dat geld krijgt Griekenland alleen als het aan strenge voorwaarden voldoet. Wat zijn die voorwaarden?

Griekenland moet zijn bezuinigingen gedurende de komende drie jaar langzaam opvoeren, tot het een primair begrotingsoverschot heeft van 3,5 procent van zijn bbp. Vervolgens moet het dit overschot ‘de komende decennia’ vasthouden.

Dat is vrij uniek, zo laat economisch historicus Barry Eichengreen zien. Het is in de geschiedenis hoogst ongebruikelijk dat een land zo lang een primair begrotingsoverschot heeft gehad. Eichengreen kon slechts vijf voorbeelden vinden van landen die tien jaar (of langer) een primair begrotingsoverschot van meer dan 4 procent van het bbp hadden bereikt. Zelfs het IMF erkent in zijn schuldhoudbaarheidsanalyse voor Griekenland dat er ‘weinig landen ooit in zijn geslaagd’ zo lang een begrotingsoverschot te hebben.

Griekenland is al wereldkampioen bezuinigen op de sprint. Nu wordt ook verwacht dat het een duurrecord gaat zetten.

Wat moet Griekenland verkopen?

En met wat voor maatregelen moet dat begrotingsoverschot bereikt worden?

Een van de meest controversiële eisen die na het referendum op tafel kwam is dat Griekenland 50 miljard euro aan staatsbezittingen zou overhevelen aan een apart fonds, dat deze bezittingen gaat exploiteren en op termijn verkopen. Dat fonds zal in Athene gevestigd zijn en beheerd worden door Grieken onder toezicht van de Europese instellingen.

Waar Griekenland die 50 miljard aan bezittingen vandaan moet halen, is niet duidelijk. In 2011 hoopte het IMF nog dat door privatiseringen voor het eind van 2015 zo’n 50 miljard euro opgehaald kon worden. Dat getal werd twee jaar later bijgesteld naar 22 miljard euro in 2020. Zelfs dat is veel te optimistisch gebleken. Want tot nog toe hebben de privatiseringen slechts 3,5 miljard euro opgeleverd.

Niettemin denkt de Eurogroep dat er toch weer 50 miljard euro op te halen valt. Dit keer zonder harde deadline.

De Eurogroep wil bijvoorbeeld dat Griekenland de beheerder van zijn hoogspanningsnet privatiseert. Voor de goede orde: in de meeste Europese landen, waaronder Nederland, is de netbeheerder in staatshanden. Jeroen Dijsselbloem verklaarde zich in 2013 zelf nog een fel tegenstander van het privatiseren van de netbeheerder en andere Nederlandse staatsbedrijven als de Gasunie, de Nederlandse Spoorwegen en luchthaven Schiphol. Om het ‘publieke belang’ te waarborgen was het beter dat dit soort ‘natuurlijke monopolies’ in staatshanden zouden blijven, aldus de sociaaldemocraat.

Ditmaal slaat Dijsselbloem een andere toon aan. Griekenland moet zijn vliegvelden, havens, hoogspanningsnet en spoorwegen privatiseren. ‘Dat hele beeld van ‘privatiseren is roof’ - het tegenovergestelde is waar. Privatiseren is een kans op het uitlokken van investeringen,’ zei Dijsselbloem vorige week donderdag in de Tweede Kamer.

Hoe gaat Griekenland snoeien?

In het akkoord is ook afgesproken dat Griekenland de ‘btw-tarieven stroomlijnt.’ Dat betekent onder meer dat Griekenland het verlaagde belastingtarief op hotels en de Griekse eilanden moet ophogen. En dat terwijl zo’n beetje de enige succesvolle Griekse exportproducten zon, zee en strand zijn. De Eurogroep, die de mond vol heeft van het bevorderen van de concurrentiekracht, maakt zo in één klap een vakantie in Griekenland fors duurder ten opzichte van concurrende vakantiebestemmingen.

Verder moeten de pensioenen wederom gekort worden. De mogelijkheden om met vervroegd pensioen te gaan worden ingeperkt. Griekenland had al relatief veel vroeggepensioneerden, maar sinds de crisis is dat aantal fors gegroeid. Ontslagen ambtenaren besloten in plaats van nieuw werk te zoeken, wat er toch niet was, gebruik te maken van de vervroegdpensioenregelingen.

Dat hier paal en perk aan wordt gesteld is op zich een logische gedachte. Aan de andere kant is het ook symptoombestrijding: als er werk was geweest, zou de influx van vervroegd gepensioneerden nooit zo groot zijn geweest.

Ook moet Griekenland snijden in de reguliere pensioenen. Ooit waren die pensioenen vrij genereus, maar in 2010 is al flink gehakt in het pensioenstelsel. Inmiddels krijgen verse pensionado’s nog maar 53,9 procent van het laatstverdiende loon, dat was in 2009 nog 95,7 procent.

Heeft dit programma enige kans van slagen?

In feite probeert de Eurogroep/IMF nu nog maar eens wat het al vijf jaar lang doet. Griekenland staat al sinds 2010 onder curatele bij het IMF en zijn Europese partners. Het land kreeg hulp maar tegen stringente voorwaarden: de pensioenen moesten gekort, ambtenaren ontslagen, het minimumloon omlaag, beroepsgroepen geopend, het ontslagrecht versoepeld.

Het idee dat Griekenland in al die tijd niets heeft gepresteerd is wijdverbreid. Presentator Twan Huys liet donderdag in Nieuwsuur bijvoorbeeld blijken overtuigd te zijn dat Griekenland in deze afgelopen vijf jaar alleen maar achterover had geleund. ‘Vijf jaar lang hebben de Grieken van alles beloofd, maar daar is niets van terechtgekomen,’ zei hij in het programma.

Ook Jeroen Dijsselbloem wees in een interview met Nieuwsuur op Ierland, Portugal en Spanje, die wél hadden hervormd en bezuinigd en nu wél een succes waren, in tegenstelling tot Griekenland. Maar als zij succesvol zijn door hervormingen en bezuinigingen - en de definitie van succes is duidelijk neerwaarts bijgesteld, wanneer landen die zeven jaar na aanvang van de crisis nog steeds onder werkloosheid in de dubbele cijfers zuchten als ‘succesverhaal’ worden bestempeld - dan zou Griekenland dat ook moeten zijn.

Dat Griekenland niets zou hebben gedaan, mist namelijk elke feitelijke basis. IMF-onderzoekers lieten onlangs zien dat er in de hélenaoorlogse geschiedenis geen land is geweest dat zo hard heeft bezuinigd als Griekenland. En volgens Klaus Regling, directeur van het Europese noodfonds ESFS, was Griekenland tot 2014 een heuse ‘hervormingskampioen’.

De baten van pijn

De belangrijkste vraag is natuurlijk: hebben al die pijnlijke maatregelen ook opgeleverd wat ervan verwacht werd?

Overduidelijk niet.

Het IMF voorspelde groei, die er niet kwam.

Het IMF voorspelde een lagere werkloosheid, die er niet kwam.

En zelfs de schuldquote , waar het allemaal om ging, is ondanks de bezuinigingen niet teruggelopen, maar alleen maar verder doorgegroeid. Overigens, niet doordat de schuld zoveel steeg , maar vooral doordat de economie veel harder kromp dan de schuldenlast.

En de Grieken zijn sinds de crisis veel ongelukkiger geworden. Zelfs landen als Egypte - waar een militaire coup plaatsvond - hadden een minder grote geluksdaling dan Griekenland.

In termen van economische groei, werkloosheid, schuldenlast en algemeen welzijn heeft het voorgeschreven medicijn dus overduidelijk niet gewerkt. Het is beleidshomeopathie gebleken.

En toch krijgt Griekenland opnieuw dit gruwelijke medicijn toegediend.

Gaat het nu wel werken?

Je kunt je afvragen hoe houdbaar een economisch programma is dat naar verwachting nog jaren recessie zal opleveren; waarvan iedereen erkent dat de werkloosheid nog minstens een decennium in de dubbele cijfers loopt; waarvan zelfs het IMF erkent dat het de schuldenlast niet zal terugbrengen. Maar misschien wel het belangrijkste: er is geen enkel politiek draagvlak voor in Griekenland zelf.

Het IMF schreef twee jaar geleden in zijn evaluatie van het Griekse programma tot dan toe dat het voor een succesvolle uitkomst ‘kritiek noodzakelijk’ is dat de Grieken zich ‘eigenaar’ voelen van het te voeren beleid. Ook de Eurogroep schrijft dat ‘het cruciaal is dat de Griekse autoriteiten eigenaar zijn’ van de nieuwe hervormingen en bezuinigingen. Kortom, als de Grieken zelf niet inzien dat dit programma hen helpt, dan wordt het een lastig verhaal.

Maar de Grieken voelen zich niet eigenaar van dit beleid. Niet voor niets vlogen de molotovcocktails buiten het Griekse parlement door de lucht toen de wetgeving werd aangenomen. En niet voor niets zijn Jeroen Dijsselbloem en Wolfgang Schäuble veruit de meest gehate buitenlandse politici in Griekenland. Om tot dit akkoord te komen, moest een referendumuitkomst genegeerd worden en dreigde de Eurogroep Griekenland zelfs uit de euro te verbannen.

Bovendien, de autonomie van Griekenland zal door dit akkoord drastisch ingeperkt worden om ‘succesvolle implementatie’ te garanderen. De Troika, de ambtelijke afvaardiging van de Eurogroep/IMF, zal terugkeren naar Athene. En de Griekse overheid moet voortaan toestemming vragen aan deze afgevaardigden alvorens ze ‘relevante’ wetgeving indient. Bovendien zijn in het nieuwe akkoord ‘automatische bezuinigingsmaatregelen’ opgenomen, wanneer Griekenland zijn doelstellingen dreigt te missen.

‘Eigenaarschap’ is hier dus eigenlijk orwelliaans gedefinieerd.

Het eerlijke verhaal: er is een alternatief

Volgens Jeroen Dijsselbloem is dit het ‘eerlijke verhaal.’ Er is geen alternatief voor dit beleid. ‘Ik vind het niet correct om je bevolking voor te houden: je hoeft geen pijnlijke maatregelen te nemen; je hoeft niet te bezuinigen; je hoeft niet te hervormen. Als je de vreselijke toestand van de Griekse economie ziet, dan is dat geen eerlijk verhaal,’ zei hij in een interview met Nieuwsuur.

Maar er is wel degelijk een alternatief. De Belgische econoom Paul de Grauwe doet een conservatieve suggestie. In een interessant artikel op economenblog Vox laat hij zien dat de Griekse schuld op zich houdbaar is, mits het land weer gaat groeien.

Hoe kan dat? De schuldenlast is toch enorm? Dat klopt, maar in 2012 is de looptijd van schulden en de te betalen rente drastisch verlaagd. Betaalde de Griekse overheid in 2011 nog 6,5 procent rente op haar schuldenlast, inmiddels is dat nog maar 2 procent. Dat is aanzienlijk minder dan in bijvoorbeeld Portugal of Spanje.

Dat betekent dat er niet zoveel voor nodig is om de schuld houdbaar te maken. De Grauwe becijfert dat de schuld bij het huidige begrotingsoverschot al zou stabiliseren als de Griekse economie in nominale termen met een bescheiden twee procent zou groeien. Meer bezuinigingen zouden dus helemaal niet nodig zijn als de groei maar wat aantrekt.

Het probleem is dat dit akkoord de groei juist verder zal afknijpen. Het zal de schuld niet houdbaar maken wanneer de Europese Centrale Bank de Griekse banken sluit om arbitraire redenen; wanneer er nog meer bezuinigd wordt; en de export wordt afgeknepen door belastingverhogingen op toerisme en energie.

De Grauwe suggereert daarom simpelweg de nieuwe bezuinigingen op te schorten om de economie weer wat adem te geven. In feite ging Griekenland al die richting uit. In 2014 werd het bezuinigingstempo al wat teruggeschroefd, en voor het eerst waren er tekenen van een herstel.

Maar nu moet Griekenland er toch weer aan geloven.

En dat is niet ‘het eerlijke verhaal’. Het ‘eerlijke verhaal’ is dat we Griekenland wel degelijk perspectief kunnen bieden op een houdbare schuld en een economisch herstel. Het eerlijke verhaal is dat er wel een alternatief bestaat voor beleid dat al vijf jaar laat zien niet te werken.

Meer over Griekenland