Voor Oekraïners was de aanslag op de MH17 slechts een van de vele rampen

‘Zien jullie wat hier gebeurt?’ vroeg een man me die na de aanslag op vlucht MH17 bloemen kwam brengen bij het Nederlandse consulaat in de West-Oekraïense stad Lviv.

‘Zien jullie het nu?,’ herhaalde hij, terwijl hij zijn vinger in mijn borst priemde. Nadat hij zijn bos bloemen tegen de muur had gelegd, sloeg hij een kruis en beende hij weg, zonder antwoord af te wachten.

Na de aanslag op de MH17 waren de ogen van de wereld eindelijk op Oekraïne gericht. Voor veel inwoners was dat een opluchting. Het was immers de zoveelste bloemen- en kaarsenzee in korte tijd. In juni, een maand voor MH17, hadden pro-Russische rebellen een militair transportvliegtuig naar beneden geschoten, waarbij alle 49 inzittenden omkwamen. ‘Vol verwachting keken we naar Europa,’ herinneren mijn contacten in Oekraïne zich. ‘Maar Europa deed helemaal niks.’

Na de Majdanrevolutie, waarbij ook ruim honderd doden vielen, werd het ondenkbare realiteit: oorlog. Rusland annexeerde het schiereiland de Krim. Toen dat scenario in Oost-Oekraïne leek te worden herhaald, begon het gezag in Kiev aan de zogenoemde ‘antiterroristische operatie.’ Nu wordt er bijna dagelijks gerouwd.

Oekraïners verwachtten een ommekeer

Veel Oekraïners verwachtten dat MH17 een ommekeer zou zijn en dat het Westen onomwonden partij zou kiezen voor Oekraïne. ‘Dit soort terreur doorstaan wij al maandenlang,’ schreef de bisschop van de katholieke kerk in Oekraïne aan de Nederlanders in zijn adressenbestand. ‘We schamen ons voor de onwaardige manier waarop jullie doden behandeld werden. Het gebeurde in ons luchtruim en op ons land.’

Hoeveel Oekraïense en buitenlandse burgers moeten sterven voordat je dit begrijpt?

‘Alsjeblieft, begrijp wel dat door Rusland gesteunde rebellen dit gedaan hebben,’ zei Myroslav Marynowitsj, een West-Oekraïense intellectueel me. ‘Ze vernietigden al eerder vliegtuigen en ze wisten na de aanslag zeker dat het een Oekraïens toestel was.’

Marynowitsj pleit al jaren voor meer aandacht van Europa voor zijn land. ‘Oekraïne is als een aangelijnde hond. We mogen rondjes lopen, maar het touw wordt steeds strakker aangetrokken,’ waarschuwde hij jaren geleden.

De ‘dictatoriale wetten’ van januari 2014 gaven hem gelijk. Door een verbod op samenscholing, een beperking van de internetvrijheid en de aanmerking van organisaties die Europese fondsen ontvangen als ‘buitenlandse agent,’ moest de Majdanrevolutie in de kiem worden gesmoord - het was de lont in het kruitvat; de opstand eindigde in bloedvergieten.

Sommigen maakten me verwijten na de crash. ‘Waarom blijf je het woord rebellen gebruiken?,’ vroeg de Kievse publicist Oleksej Haran. ‘Dit zijn terroristen. Is dat niet duidelijk na de dood van driehonderd burgers? Hoeveel Oekraïense en buitenlandse burgers moeten sterven voordat je dit begrijpt?’

Geen keerpunt in het conflict

Toch bracht de toegenomen aandacht voor Oekraïne geen keerpunt in het conflict, vinden veel Oekraïners. ‘Helaas was de MH17 slechts een van de vele rampen die ons land overkwam,’ zegt Igor Todorov, professor internationale betrekkingen. De sancties, waarmee het Westen Rusland hard probeerde te treffen, verminderden de dreiging voor Oekraïne niet, zegt hij. ‘Het Westen had met een sterke, militair-politieke reactie moeten komen.’

Todorov, die vlak voor de crash zijn geboortestad Donetsk (Oost-Oekraïne) ontvluchtte en nu in het West-Oekraïense Oezjgorod woont, pleit voor militaire steun (wapenleveranties) aan Oekraïne. Ook vindt hij dat de sancties moeten worden verscherpt. Zo zouden Russische vliegmaatschappijen geboycot moeten worden, zoals gebeurde nadat de Sovjet-Unie in 1983 een Zuid-Koreaans burgervliegtuig neerschoot.

Sinds dit voorjaar trainen Amerikaanse parachutisten Oekraïense soldaten in het westen van het land, wat de professor toejuicht. Volgende week sluit een groep Britse trainers zich daar voor korte tijd bij aan, maar van wapens leveren kan volgens Europa geen sprake zijn. ‘Er staan grote zakenbelangen op het spel, voor bedrijven en landen,’ is Todorovs verklaring.

Zonder Europese hulp redt Oekraïne het niet, denkt de hoogleraar. ‘En dat Rusland daarmee ook jullie veiligheid bedreigt, beseffen Europese politici en burgers niet.’ Hij waarschuwt dat er ‘Russisch oliegeld geïnvesteerd wordt in Europese politieke partijen.’

Hij doelt op de steun van een Russische bank, gelinkt aan het Kremlin, aan de Franse extreem-rechtse partij Front National. Onlangs sloot ook de Hongaarse premier een lening af met Rusland, om tegelijk te pleiten voor het stopzetten van de sancties. Todorov: ‘Europa hoopt dat alles op de een of andere manier wel opgelost zal worden en weigert het bedaagde leven te onderbreken.’

Gelegenheid om alle rampspoed te verwerken, ontbreekt

Terwijl de doden van vlucht MH17 werden geborgen, ging de oorlog in Oost-Oekraïne door. In augustus vorig jaar liep het leger bij Illovajsk in een hinderlaag waarbij misschien wel duizend soldaten omkwamen. Enkele dagen na het tweede ‘Minsk-akkoord’ veroverden de pro-Russische rebellen het transportknooppunt Debaltsevo, waarbij honderden soldaten stierven - het dodental aan pro-Russische kant is onbekend. Oekraïners vergaten de MH17 niet, maar gelegenheid om alle rampspoed te verwerken ontbreekt.

De internationale zorg om de situatie hier is tijdelijk geweest

‘De internationale zorg om de situatie hier is tijdelijk geweest,’ beamen de generaal en de kolonel - zoals hun functies luiden - van de rampendienst van het Oost-Oekraïense Kharkiv, die ik drie weken geleden ontmoette in hun hoofdkantoor. De mannen waren erbij toen de lijkzakken uit de koelwagons werden gehaald. ‘We zijn veel gewend, maar dit was verschrikkelijk,’ huivert generaal Pavel Odarjoek.

Hoewel de mannen tevreden terugkijken op de samenwerking met de Nederlandse marechaussee en forensische experts, is het contact inmiddels verwaterd. Terwijl de Oost-Oekraïense stad internationale hulp nog steeds goed kan gebruiken. Het militaire ziekenhuis is vol en de stad moet tweehonderdduizend vluchtelingen herbergen, wat de economie ernstig ontwricht.‘We moeten weer alleen verder,’ zegt kolonel Sergej Tsjaban. ‘We rekenen niet meer op hulp van anderen.’

Oekraïne wil een Europese koers

Ondanks dat veel Oekraïners het gevoel hebben er alleen voor te staan, ratificeerde Nederland vorige week het associatieverdrag met Oekraïne - andere Europese landen gingen ons land al voor; het akkoord moet 1 januari van kracht zijn. Het verdrag moet leiden tot politieke en economische integratie van Oekraïne in Europa.

Tijdens de verkiezingen in het najaar koos de meerderheid van de inwoners voor pro-Europese partijen, pro-Russische partijen werden afgestraft. De bevolking is doodmoe van de corruptie en de zelfverrijking van een kleine elite en verlangt naar een eerlijke rechtsstaat - waar Europa symbool voor staat.

Het associatieakkoord brengt verplichtingen mee. Zo moet Oekraïne de democratie versterken en de corruptie uitbannen. Maar de regerende politieke klasse zit nog steeds tot de nek in het ‘oude systeem.’ De Europese Commissie financiert het belangrijkste platform voor hervormingen in Kiev. Toezicht op veranderingen is belangrijk, wil het geen weggegooid geld zijn.

Toenadering van Oekraïne tot Europa betekent per definitie een confrontatie met Rusland. Om verdieping van het conflict te voorkomen, wordt het komende jaar een enorme dosis vindingrijkheid van de Europese leiders gevraagd. ‘Een echte oplossing voor het conflict is alleen mogelijk als de interventie van Rusland stopt. En dat kan alleen maar als het Westen zich stevig opstelt,’ vindt professor Todorov, die ervoor pleit Rusland een ultimatum te stellen.

Van een tribunaal, om de daders van de aanslag voor de rechter te brengen, verwacht hij weinig. ‘Rusland kan elk besluit tegenhouden dat niet in haar voordeel is. Tenzij er andere machthebbers komen in het Kremlin. Maar het is niet realistisch daarop te hopen.’

Meer weten over Oekraïne?