Hoe het grootste bouwproject ter wereld een land verdeelt

De Nicaraguaanse boer Rolando Hernandez herinnert zich de gebeurtenis van enkele maanden geleden nog als de dag van gisteren. ‘Er stopte een colonne van zestien luxe auto’s voor mijn huis. Een groep Chinezen stapte uit en begon mijn land op te meten. Ze waren vergezeld van de politie. Ik schrok me rot. Ik had over de plannen van het kanaal gehoord, maar toen wist ik dat het menens was.’

Hernandez benadrukt verder dat hij zich met hand en tand gaat verzetten tegen de onteigening van zijn grond. Hij heeft zich inmiddels aangesloten bij de plaatselijke actiegroep op Isla de Ometepe, een van de tweehonderd lokale comités die de afgelopen maanden in Nicaragua zijn opgericht. ‘Niemand van de eilandbewoners wil dit kanaal,’ stelt hij.

In juni 2013 stemde het parlement van Nicaragua in met de aanleg van een 286 kilometer lang kanaal dat de Caraïbische Zee met de Grote Oceaan moet verbinden en daarmee dwars door Nicaragua zal gaan. Het totale projectplan beslaat één derde van het Nicaraguaanse grondgebied en omvat behalve het kanaal ook een oliepijplijn, een internationale luchthaven, meer dan 6.500 kilometer nieuwe wegen, twee bruggen, aan beide kustzijden een haven, een aantal toeristische complexen en een vrijhandelszone. De bouwer is het Chinese bedrijf Hongkong Nicaragua Investment Development (HKND), dat zestien jaar de tijd heeft om de beoogde 40 miljard dollar bijeen te brengen en het project te realiseren en het honderd jaar mag exploiteren.

Wat de tegenstanders denken

Tegenstanders, zoals het lokale actiecomité van Henry Ruiz op het eiland Ometepe, maken zich grote zorgen. Het 35.000 inwoners tellende eiland staat bekend om zijn natuurschoon. Met twee vulkanen, een uniek tropisch bos, uitgestrekte stranden en karakteristieke dorpjes is het een geliefde toeristenbestemming. Maar hoelang nog? Als de schepen straks langsvaren? Als een groot deel van het eiland een vijfsterrenresort wordt?

De Nicaraguaanse overheid spreekt over de verplaatsing van 30.000 mensen, maar tegenstanders gaat het om tussen de 100.000 en 200.000 mensen

Ruiz wijst op een grote kaart aan wat volgens hem de schadelijke gevolgen van het project zijn. ‘Het kanaal bedreigt onze biodiversiteit. Een groot deel, ongeveer 107 kilometer, zal door het Nicaraguameer gaan, het grootste zoetwaterreservoir van de regio. Door vermenging met zout water kunnen de kwaliteit van ons drinkwater én de visbestanden zwaar aangetast worden. Verder is het meer op sommige plaatsen maar acht meter diep, terwijl het kanaal 35 tot 40 meter diep moet worden. Het is de bedoeling om dat met explosieven uit te diepen. Wij vinden dat gevaarlijk omdat ons eiland twee actieve vulkanen heeft.’

Dan is er de sociale impact. Aan weerszijden van het kanaal zal een strook van tien kilometer geannexeerd worden en in handen komen van de Chinese investeerder. De Nicaraguaanse overheid spreekt over de verplaatsing van 30.000 mensen, maar volgens Ruiz en andere tegenstanders gaat het om tussen de 100.000 en 200.000 mensen. De onteigening gebeurt op basis van de kadastrale prijs die drie keer lager ligt dan de marktprijs. ‘Deze vergoeding is te laag om elders een nieuw stuk land te kopen,’ zegt Ruiz. Het kanaal splijt volgens hem hele leefgemeenschappen letterlijk in tweeën: gemeenschappen met scholen, kerken, bedrijfjes, begraafplaatsen. ‘Ze worden tot in hun hart en ziel geraakt. En hoe moeten de mensen naar de andere kant van het kanaal? Er komt maar één brug en één overzetdienst per boot langs de hele route.’

Wat de voorstanders denken

Het in handen geven van een groot stuk land aan een buitenlandse investeerder lijkt een opmerkelijke stap voor een partij die vernoemd is naar de volksheld Augusto César Sandino, een revolutionair die in 1920 nog streed tegen de verkoop van kanaalrechten aan de Verenigde Staten. Toch heeft de huidige president Daniel Ortega zijn ziel en zaligheid in het project gestopt. Ortega ziet in het kanaal en de bijbehorende projecten een mogelijkheid om Nicaragua definitief uit de armoede te tillen.

Volgens de presidentiële adviseur Paul Oquist zal het bruto nationaal product van Nicaragua in 2020 verdubbeld zijn. Iedere tien jaar zal de Nicaraguaanse overheid een aandeel van 10 procent krijgen om zo na een halve eeuw hoofdaandeelhouder te worden. Het moet het toekomstalternatief voor het Panamakanaal worden. Naar verwachting zal in 2040 zo’n 60 procent van de wereldhandel gebeuren in containerschepen die tot 250.000 ton kunnen vervoeren. Die kunnen niet door het Panamakanaal. De voorziene bedrijvigheid zal investeerders uit het buitenland aantrekken.

‘Er zullen 50.000 banen gecreëerd worden voor de aanleg van het kanaal zelf, en nog eens 200.000 in de vrijhandelszone als het project eenmaal gerealiseerd is,’ aldus Oquist. Ook Nederlandse bedrijven zien mogelijkheden. Het consortium Ecorys-Royal HaskoningDHV voerde de haalbaarheidsstudie voor het project uit en onderzoeksbureau Deltares adviseerde HKND over de sluizen en een mechanisme om verzilting van het meer tegen te gaan.

In delen van het land die niet in de kanaalzone liggen, heeft de president steun voor zijn plannen. Bijvoorbeeld in Corinto, de grootste havenstad van Nicaragua. De haven wordt er uitgebreid om de machines die nodig zijn voor het graven van het kanaal te importeren en vervolgens over land te vervoeren. ‘Het kanaal is van groot belang voor deze provincie,’ zegt wethouder Mariano Laguna. ‘Chinandega [de provincie, EM] heeft een productieve landbouw; wij zullen de voorraadschuur zijn voor de groeiende voedselvraag die door de aanleg van het kanaal ontstaat.’

Net als in andere provincies in Nicaragua zijn veel mensen hier positief gestemd over de verwachte werkgelegenheidsgroei. Laguna: ‘We zijn begonnen om jongeren te leren solderen en lassen, zodat ze klaar zijn wanneer de werkzaamheden voor het kanaal beginnen. Door de komst van het kanaal zie ik een betere toekomst voor mijn vier zonen weggelegd.’

‘Mensen zijn enthousiast over de belofte’

In hoofdstad Managua worden de positieve argumenten weggewuifd door Monica Lopez Baltandano. De 31-jarige advocate heeft zich opgeworpen als leider van de protestbeweging tegen het kanaal. ‘In eerste instantie beloofde de overheid ons een miljoen banen door de komst van het kanaal,’ stelt ze. ‘Inmiddels spreken de Chinese investeerders nog maar over 50.000 banen, waarvan de helft voor Nicaraguanen is en de rest voor buitenlandse werknemers.’

Het parlement kreeg twee dagen de tijd om de wet te bestuderen die het mogelijk maakt om het land aan de Chinese investeerder af te staan

Ze vervolgt: ‘Het is logisch dat veel mensen enthousiast zijn over dit project. Ze leven in armoede en zien werkgelegenheid en economische groei. Ze zijn echter niet enthousiast over het kanaal, maar over de beloften. En dit is een valse belofte. Wat de mensen bereikt, zijn alleen maar de positieve berichten via de door de regering gecontroleerde media. '

Baltandano maakt zich zorgen over het besluitvormingsproces. ‘We spreken hier over het grootste bouwproject ter wereld. Er is echter geen enkele raadpleging van het Nicaraguaanse volk geweest, geen enkele discussie. Het parlement kreeg twee dagen de tijd om de wet te bestuderen die het mogelijk maakt om het land aan de Chinese investeerder af te staan. In mijn tijd als advocaat heb ik nooit eerder meegemaakt dat de regels uit onze grondwet zo geschonden zijn,’ stelt ze verontwaardigd. ‘Bovendien is het bedrijf juridisch onschendbaar. Dat betekent dat er in de hele kanaalzone wetteloosheid geldt. Zowel arbeidsrechten als het recht op particulier grondeigendom, twee belangrijke peilers uit onze grondwet, hoeven er niet nageleefd te worden.’

Repressie aan den lijve ondervonden

In de nationale krant El Nuevo Diario van 3 augustus 2015 ontkracht Kwok Wai Pang, vicepresident van HKND, de aanklachten de tegenstanders. Hij verzekert dat het bedrijf zich zal houden aan de Nicaraguaanse wet en stelt dat de HKND-president Wang Jing zich heeft gecommitteerd alle mensen die onteigend worden de marktwaarde voor hun grond te betalen in plaats van de veel lagere kadastrale prijs. Bovendien zal hun een baan geboden worden in de kanaalwerkzaamheden. Het project biedt een betere toekomst voor iedere Nicaraguaan, stelt Kowk Wai Pang. Een onafhankelijke waakhond zal erop toezien dat de onteigening en verplaatsing van de bewoners volgens internationale standaarden plaatsvindt.

Volgens Boltandano worden critici de mond gesnoerd. Het enige parlementslid dat tegen de wet stemde, Xochilt Ocampo, werd uit de partij gezet en ontslagen. Dat overkwam ook de directeur van de Centrale Bank toen hij vraagtekens zette bij de financiële haalbaarheid van het project. ‘Sinds de kanaalwet is aangenomen wordt de inperking van vrijheid van meningsuiting in Nicaragua steeds zichtbaarder,’ aldus Baltandano.

Op Ometepe heeft men de repressie aan den lijve ondervonden. Voorzitter van het actiecomité, Henry Ruiz, heeft een dag in de gevangenis gezeten, samen met Milton Arcia, de belangrijkste zakenman van het eiland. Arcia steunt de protesten tegen het kanaal en is een invloedrijk en bekend persoon in Nicaragua. Hij is onder andere eigenaar van de pontjes tussen het vasteland en Ometepe. Hij gaf demonstranten een gratis overtocht om mee te doen aan een protestmars op het eiland. In de haven was hij bezig om een hotel te laten bouwen. De dag na de protesten maakte een bulldozer het hotel met de grond gelijk. ‘Arcia en ik zijn er meteen naartoe gegaan en vroegen om opheldering,’ zegt Ruiz. ‘We werden opgepakt en pas na tien uur vrijgelaten, toen alles vernield was. De boodschap was duidelijk,’ stelt Ruiz. ‘De regering wil laten zien dat ze dit kunnen doen tegen iedereen die de protesten tegen het kanaal ondersteunt. Of het nu gewone burgers zijn of rijke zakenmensen.’

Dit verhaal is geschreven met Marc Broere.

Lees ook: