De vis raakt op (en dit zijn de mensen die dat willen voorkomen)

De thuisbasis voor deze undercoveroperatie is misleidend idyllisch. Een groepsaccommodatie in een toeristisch dorp in Noordwest-Engeland. Grotten en een waterval op loopafstand. Beneden, achter het grasveld en het zwembad, stroomt een rivier.

Midden in augustus komt hier een groep twintigers bij elkaar, aangevuld met twee dertigers en een vrouw van in de vijftig. Vanuit vier Europese landen reisden ze hierheen. Ze werken als vrijwilligers voor The Black Fish, een vijf jaar jonge, snel groeiende zeebeschermingsorganisatie, met hoofdvestiging in Amsterdam. The Black Fish claimt 28 projecten in twaalf Europese landen.

Doel van dit tiendaagse onderzoek is bewijsmateriaal vergaren dat er in de Morecambe Bay illegaal wordt gevist op schelpdieren, met name op kokkels. En vaststellen of de internationale georganiseerde misdaad daarbij betrokken is. De bevindingen worden doorgespeeld aan de regionale instantie die toezicht houdt op de visserij.

De introductiebijeenkomst vindt plaats in de slaapzaal van de vrouwen. Groepsleden nestelen zich op stapelbedden of hurken op de grond. Ze turen aandachtig naar de beelden die Wietse van der Werf op de wand projecteert. Van der Werf (33) is oprichter van The Black Fish. Hij leidt dit onderzoek, samen met de Britse maritiem bioloog Samantha (24). 

Op de geprojecteerde kaarten en satellietbeelden zien we de baai. Dit is een getijdengebied; grote delen van de baai vallen droog bij eb. Dat is het moment waarop de illegale vissers toeslaan. Zij oogsten de kokkels die in de modder zijn verstopt. Een lucratieve bezigheid die meer dan duizend euro kan opleveren per dag.

Wat operatie-Schelpdier doet

Gewoonlijk mag vanaf 1 september legaal gevist worden op de diertjes. Maar de kokkelstand is door het stropen zo dramatisch gedaald - wat onmiddellijk zijn weerslag heeft op de waterkwaliteit en het leven van andere zeedieren - dat de Britse autoriteiten dit jaar een algeheel vangverbod hebben afgekondigd. Dat weerhoudt malafide koppelbazen er niet van om groepen van soms vijftig of tachtig illegale migranten in te zetten om de kokkels uit de modder te vissen. De buit van tot tienduizend kilo wordt afgevoerd door quads en jeeps.

Het vissen op kokkels is riskant en verraderlijk werk. Grote delen van de droogvallende grond bestaan uit drijfzand. Het getijdeverschil is groot. In februari 2004 verdronken in de Morecambe Bay zeker 21 illegale Chinese migranten die door de vloed werden overvallen. Eén man overleefde die ramp.

Het vissen op kokkels is riskant en verraderlijk werk. Grote delen van de droogvallende grond zijn drijfzand

Van der Werf tempert al te hoog gespannen verwachtingen. Het is voor het eerst dat The Black Fish in dit gebied onderzoek verricht. De vrijwilligers zijn hier om het grondwerk te doen: het gebied te verkennen, verdachte activiteiten in kaart te brengen en eventuele bevindingen te rapporteren aan de bevoegde autoriteiten, die zelf niet de mankracht hebben om intensief langs die lange kustlijn te patrouilleren. ‘Het is mogelijk,’ waarschuwt Van der Werf, ‘dat we tijdens ons onderzoek niets belastends vinden.’

Hij legt uit wat de aanpak is van ‘operatie-Schelpdier,’ terwijl de groepsleden op de randen van stapelbedden gaan zitten en de oren spitsen. Er worden twee teams geformeerd. Team Zilver rijdt in de zilverkleurige Opel Corsa Eco. Team Rood propt zich in een felrode Fiat 500. Twee keer per dag, bij laagtij, trekken ze langs verschillende delen van de kust. Ze zijn ‘civil inspectors,’ burgerinspecteurs. Ze maken deel uit van het internationale netwerk van burgerinspecteurs dat The Black Fish sinds vorig jaar aan het opzetten is en dat binnen tien jaar moet uitgroeien tot 1.600 mensen.

Hoe The Black Fish geboren werd

Van der Werf kreeg het idee voor een burgerwacht in 2012, na een bezoek aan het Royal Air Force Museum in Londen. Hij had daar ontdekt dat de Britse hoofdstad in de Tweede Wereldoorlog de Blitz, de stortvloed aan bombardementen, mede doorstond dankzij het Royal Observer Corps, een burgerkorps dat de Britse luchtmacht van cruciale informatie voorzag. Zolang de vijandelijke toestellen zich boven zee bevonden, kon de Royal Air Force (RAF) ze op de radar volgen, maar niet meer zodra ze de kust passeerden. Het was van doorslaggevend belang dat burgerwachten op 1.500 observatieposten onmiddellijk informatie doorbelden naar het commandocentrum van de RAF over types, richting en hoogte van aanstormende vliegtuigen. Daarmee hebben ze de Britse steden voor veel bombardementen behoed.

Van der Werf wist opeens hoe het leegroven van de zeeën een halt kon worden toegeroepen. Door burgerinspecteurs in te zetten in vissershavens, op vismarkten en voor patrouilles langs de kusten. Om de zwaar onderbezette toezichthoudende instanties te ondersteunen.

Naar plaatsen speuren, vier uur slapen, weer aan het werk

De eerste dagen verkennen de teams per auto de kustlijn. Ze speuren naar plaatsen die goed overzicht bieden over de baai en waar ze illegale activiteiten het best ongemerkt kunnen observeren. Ze zoeken ook naar wegen of paden die jeeps of tractors toegang bieden tot de baai. Al die locaties brengen ze zorgvuldig in kaart. The Black Fish heeft er speciale apps voor ontwikkeld.

Ze zijn hier niet voor de lol, al doen ze dit wel in hun vakantie. Allemaal hebben ze in Nottingham of Hamburg een vierdaagse training gevolgd. Ze betalen hun eigen reis en een deel van de kosten van voedsel en verblijf. Dat is een eis van The Black Fish: iedere vrijwilliger zamelt via crowdfunding minimaal 350 euro in.Het werkritme is dodelijk vermoeiend. In het kielzog van het tij zijn de teams elke twaalf uur zeker vier tot vijf uur op pad. Tussendoor rest nooit meer dan vier of vijf uur om te slapen. De vermoeidheid verjagen de vrijwilligers door grappen te maken en door naar metal, hiphop of house te luisteren. In het holst van de nacht stemmen ze af op het plaatselijke radiostation The Bay en imiteren de ronkende jingle: ‘This is the bay.’

Van der Werf: professioneel activist

Dat doodgewone mensen tijd en kennis beschikbaar stellen, vindt grondlegger Van der Werf belangrijker dan fondsenwerving. Dat is aan de begroting van de organisatie af te lezen. Die bedroeg vorig jaar nog geen kwart miljoen euro. Toch beschikt The Black Fish over een internationale vaste staf van 42 mensen. Mensen die hooguit een vrijwilligersvergoeding van 150 euro per maand ontvangen of deeltijdbaantjes hebben om zich het veeleisende vrijwilligerswerk te kunnen permitteren.

De 33-jarige Van der Werf heeft in Engeland een opleiding tot vioolbouwer gevolgd. Hij werkte twee jaar als buschauffeur in Nottingham. Van jongs af aan was hij bij milieubeschermingsacties betrokken, eerst in Nederland tegen de aanleg van de Betuwelijn, later in Engeland tegen de aanleg van wegen waarvoor natuurgebieden moesten wijken, weer later als bemanningslid bij de organisatie Sea Shepherd, strijdend tegen de walvisvangst.

Geleidelijk kreeg hij genoeg van het amateurisme en sektarisme van veel milieubeschermingsclubs. Van de beroepsactivisten en bureaucratie bij de grotere organisaties. Al haast hij zich om te verklaren dat hij nog steeds vindt dat ze belangrijk werk doen. Maar waarom zochten ze niet naar creatieve, vernieuwende methoden? Waarom verliep de besluitvorming vaak zo traag? ‘Als je dingen tot stand wilt brengen, moet je efficiënt en gedisciplineerd opereren,’ zegt Van der Werf. ‘Vernietiging verloopt altijd efficiënt. Als je de aarde wilt redden, mag het geen zootje ongeregeld zijn.

Met een lening van 350 euro van zijn moeder begon hij vijf jaar geleden zijn eigen organisatie, exclusief gericht op de bescherming van de wereldzeeën tegen overbevissing. Hij herinnert er nog maar even aan: de oceanen zijn ’s werelds belangrijkste ecosysteem, ze beslaan bijna driekwart van de planeet. De verwoesting van de oceanen noemt hij een van de grootste, meest onderschatte, minst bekende milieubedreigingen van onze tijd.

Het sleepnet van operatie-Schelpdier

Al op de derde dag stuiten Team Zilver en Team Rood op de eerste illegale activiteiten. In de dagen daarna is het elke patrouille prijs. Voorlopig gaat het om kleinschalige activiteiten: eenlingen, koppels, een Aziatische familie, die de vloedlijn afstropen, gewapend met emmer en hooivork. Voor de toeristen die de vrijwilligers zijn, is het heel normaal om verrekijkers op vissers te richten. En natuurlijk maken ze voortdurend foto’s, ook selfies. Als ‘toeristen’ kunnen ze alles vragen zonder meteen argwaan te wekken. ‘Waar vist u op? Hoe doet u dat? ‘Mag ik de inhoud van uw emmer eens zien?’

Hoe verschillend de teamleden ook zijn, een liefde voor flora en fauna en grote bezorgdheid over de voortwalsende vernietiging van het milieu houdt hen bijeen. Dat geldt voor de Duitse ambulancechauffeur annex -verpleger Markus, voor de half-Tunesische student werktuigbouwkunde Sam en voor de Spaanse ingenieur bij Airbus, Alex. Elk van hen heeft persoonlijk ervaringen met zeegebieden waar de visstand sterk terugliep. Dat verklaart hun enorme gedrevenheid. Tegen deze misstand moeten ze iets ondernemen, hoe bescheiden ook.

Wat ook opvalt bij de teamleden: hoe vanzelfsprekend zorgvuldig ze met elkaar omgaan, terwijl ze elkaar tegelijkertijd voortdurend plagen. Snurker Markus koopt oordopjes voor zijn kamergenoten. De Amerikaanse Jan stelt haar badhanddoek beschikbaar als meditatiemat.

Beet

Tegen het einde van de week stuiten de teams op de eerste mogelijke grootschalige illegale activiteiten. Een rode jeep die zo goed en snel de weg vindt dat het verdacht is. Trailers met vistuig die door twee tractors en een quad bij eb de baai worden ingetrokken. Een bestelbusje van een loodgietersbedrijf dat volstaat met de uitrusting van de kleine ambachtelijke kokkelvisser: hooivorken en emmers.

Wordt Team Zilver misschien zelf achtervolgd? Waarom duikt dat witte busje steeds weer op?

Een lichte opwinding maakt zich meester van de teams. Team Zilver waagt zich aan de eerste achtervolging, maar verliest het doelwit al snel uit het oog. Wordt Team Zilver misschien zelf achtervolgd? Waarom duikt dat witte busje steeds weer op?

Samantha, de internationaal coördinator van de burgerinspecteurs, maant tot kalmte. ‘We hebben nog geen enkel substantieel bewijsmateriaal verzameld. Goed dat we vastleggen hoe massaal er kleinschalig illegaal gevist wordt op kokkels. Maar het gaat ons toch vooral om het achterhalen van de georganiseerde bendes. Daar hebben we harde feiten voor nodig, liefst vastgelegd op beeld.’

Keihard bewijsmateriaal, zoals andere burgerinspecteurs eerder deze zomer verzamelden bij twee onderzoeken in een vissershaven op Noord-Sicilië. Ze vonden vissersboten die waren uitgerust met drijfnetten, wat al jaren ten strengste verboden is. Detailfoto’s toonden dat onomstotelijk aan.

The Black Fish heeft het bewijsmateriaal inmiddels doorgespeeld aan de bevoegde instanties binnen de Europese Unie en de Verenigde Staten. Samenwerking van de organisatie met de Italiaanse kustwacht heeft eerder tot aanhoudingen en inbeslagnames geleid.

Waarom dit onderzoek nodig is

Volgens de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, wordt meer dan 90 procent van de visgronden maximaal benut of overbevist. Het aandeel van de overbeviste visgronden steeg sinds 1974 alarmerend van 10 tot boven de 30 procent. Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw is de internationale vissersvloot mateloos uitgebreid, mede onder invloed van overheidssubsidies. De vangst van zeevis verviervoudigde. Het resultaat is dat steeds meer schepen industrieel jagen op steeds minder vis.

Gevolg van de overcapaciteit aan vissersschepen is ook dat de verleiding voor vissers toeneemt om dalende vangsten te compenseren door zich niet aan regels en wetten te houden. Nationale toezichthouders staan vaak machteloos. Internationale regelgeving is niet waterdicht.

Illegale vissers maken gebruik van verboden vistuig en verboden vangmethoden, ze vissen in beschermde gebieden, ontduiken toegestane vangstquota of vissen buiten het toegestane seizoen. UNODC, de misdaadorganisatie van de Verenigde Naties, spreekt van ‘een trend’ in de internationale criminaliteit. Volgens een recent rapport, mede uitgebracht door The Black Fish, is grofweg één derde van alle visvangst op zee illegaal. Het rapport signaleert ook een toenemende verwevenheid van de milieucriminaliteit met andere vormen van internationale georganiseerde misdaad, zoals drugshandel en mensenhandel.

Ter land, ter zee en in de lucht

Terug naar het onderzoek rond Morecombe Bay. Aan het einde van de eerste week breiden de teams hun actieradius uit. Ze bezoeken ook viswinkels en groothandelaren. Verkopen ze kokkels? Geïmporteerde of binnenlandse? Waar hebben ze die vandaan?

Bij hun patrouilles langs locaties waar ze grootschalige illegale activiteiten vermoeden, krijgen ze in de tweede week steun van de Wildlife Air Service, een soort mobiele dierenbeschermingsbrigade. Dat is een initiatief van Van der Werf en de Britse sportvlieger Daniel Beeden. Vanaf het vliegveld van Blackpool koersen ze naar het noorden om illegale vissers te betrappen. Camera’s in de cockpit, buiten aan de cockpit en onder de linkervleugel registreren eventuele verdachte activiteiten.

Het idee achter de Wildlife Air Service is om sportvliegers aan te spreken op hun grote passie: vliegen. Voor de eigenaren van sportvliegtuigen is het aantrekkelijk dat hun toestellen in conditie worden gehouden. De Wildlife Air Service is in gesprek met een aantal luchtvaartmaatschappijen dat misschien een deel van de brandstofkosten wil betalen. Wie wil er niet helpen boeven vangen. Vliegen met een maatschappelijk doel.

Denkbaar is dat in de toekomst ook zeezeilers hun schepen beschikbaar stellen voor patrouilles. De droom van Van der Werf: The Black Fish laten uitgroeien tot de grootste burgerhandhavingsorganisatie ter wereld. Ter land, ter zee en in de lucht.