De oplossing voor de Amerikaanse ongelijkheid? Meer start-ups

Knal, knal, knal. Geschreeuw. Knal.

Op een klaarlichte zaterdagmiddag lossen mijn buren vier schoten. Wat nu? 911 bellen. Een horde politieagenten plus twee rechercheurs staat binnen enkele minuten op de stoep. Met geel-zwarte linten zetten ze de straat af. De volgende morgen vertellen ze me: ‘Geen zorgen, ma’am, niemand is gewond geraakt. Er waren slechts wat illegale praktijken in de kelder. Dat gebeurt wel vaker hier.’

Het afgelopen jaar woonde ik in Harlem, New York. Beroemd door de jazz, de rijke cultuur en de Afrikaans-Amerikaanse burgerrechtenbewegingen van de jaren zestig. Toch is de wijk arm en berucht om zijn gevechten en schietpartijen. Let wel, het is al stukken veiliger dan vroeger, toen je de kans liep op straat gelyncht te worden. Maar de criminaliteit houdt hardnekkig aan en zo ook de werkloosheid. De kansen van veel inwoners van Harlem, vooral African-Americans en Hispanics, zijn gering.

Water, brood, wifi...

Gelukkig is er een simpele oplossing gevonden om de omstandigheden te verbeteren. Namelijk? Wifi. Onder het mom van access is power heeft het stadsbestuur van New York vorig jaar een gratis openbaar wifinetwerk uitgerold in Harlem, het grootste in de Verenigde Staten. In onze huidige digitale samenleving, luidt de redenering, is toegang tot het internet een vereiste voor succes en voorspoed. Een eerste levensbehoefte.

Niet alleen kunnen werklozen op internet makkelijker een baan zoeken of zelf een bedrijf starten, ook is het de bedoeling dat mensen uit sociaal-economisch zwakke bevolkingsgroepen elkaar ontmoeten en hun krachten bundelen: het internet verbindt.

...en netwerkplekken voor empowerment

Ook Clayton Banks, oprichter van netwerkplatform Silicon Harlem, weet het zeker: ‘Goede digitale infrastructuur is fundamenteel voor het empoweren van mensen.’ Door het bij elkaar brengen van jonge techbedrijfjes en de inwoners van Harlem, beoogt Banks de wijk te transformeren in een centrum voor technologie en innovatie.

Silicon Harlem richt zich daarom op het realiseren van werkplekken. ‘Overal in New York vond je al netwerkplekken, maar Harlem liep ontzettend achter,’ zegt Banks. ‘In 2013 zijn we begonnen en met hulp van de gemeenschap zijn we zes centra gestart.’

De initiatieven dragen geheimzinnige namen zoals Harlem Garage, Teem en Mist. Het moeten bolwerken worden van technologische kennis en bedrijvigheid. Silicon Harlem biedt bovendien jongeren workshops aan, geeft advies over bedrijfsstrategie en organiseert bijeenkomsten waar ‘leiders uit de sector hun expertise komen delen,’ aldus Banks.

American Dream 2.0

Silicon Harlem zet zich in om de ‘werkloosheid te verlagen en de criminaliteit uit te bannen.’ Banks legt uit dat zijn visie verder gaat dan een blind vertrouwen in de helende werking van technologie. ‘Ons voornaamste doel is het stimuleren van de economie.’ Door technologiebedrijven naar Harlem te lokken, hoopt Banks banen te creëren. Of dat lukt, moet nog blijken. Wel komen er al veel zelfstandige ondernemers op zijn evenementen af. ‘Uiteindelijk ontstaat een economisch systeem waarin elke technologiebaan vijf andere banen creëert,’ beweert Banks. ‘Techwerkers hebben veel geld maar weinig tijd en dus behoefte aan kappers of schoonmakers.’

Biedt de sector daadwerkelijk structurele oplossingen voor socio-economische problemen in Harlem, Oost-Londen of Nairobi?

Het klinkt als de American Dream voor het ‘internettijdperk.’ Naast Banks zien ook New Yorkse ambtenaren technologie als middel dat leidt tot economische groei én sociale vooruitgang. Geef Amerikanen de juiste instrumenten - start-ups, techeducatie, gratis wifi -, vraag ze zich er volledig voor in te zetten en iedereen krijgt de kans zich te ontwikkelen.

De nationale regering sluit zich hierbij aan. Vorige maand lanceerde ze een landelijk initiatief om gezinnen met lage inkomens aan internet te helpen. Maar ook buiten Amerika bestaan Silicons. In Oost-Londen bestaat een gebied genaamd Silicon Roundabout en in de buurt van Nairobi verrijst momenteel Silicon Savannah.

En Silicon Valley in Californië natuurlijk. Hét voorbeeld van een techregio waar economische groei en sociale vooruitgang samen lijken te gaan. Zo was in juni 2015 de werkloosheid in Silicon Valley 4,1 procent, afgezet tegen 6,2 procent in Californië en een landelijk gemiddelde van 5,5 procent. In 2014 was het gemiddelde inkomen per huishouden in Silicon Valley 116.033 dollar, in Californië 70.847 en in de VS 61.489.

Nu valt er weinig in te brengen tegen meer wifi op straat. Of tegen netwerkwerkplekken waar bewoners empowered raken. En het is geweldig dat de techsector veel banen schept. Maar of de sector ook daadwerkelijk structurele oplossingen biedt voor socio-economische problemen in Harlem, Oost-Londen of Nairobi?

Silicons schaduwzijde

Het stimuleren van de start-upwereld heeft een schaduwzijde voor een stad of regio. Al een paar jaar oogst de technologiesector in de Bay Area felle kritiek. Vaak in de vorm van publieke acties en protest. De snelle toestroom van techwerkers heeft er namelijk geleid tot een ongeëvenaarde stijging van de huurprijzen. Nergens in het land zijn de appartementen zo duur als daar. Wijken waar voorheen arbeiders- en immigrantenfamilies woonden, zijn veranderd in hippe buurten vol koffietentjes en barbershops.

Afgezien van het verlies van culturele identiteit van deze buurten, wordt de ongelijkheid groter. Deze loopt bovendien langs culturele en etnische lijnen. Jonge, hoogopgeleide, witte en ook Aziatische ‘tech elites’ domineren de sector, terwijl African-Americans en Hispanics uit de midden- en lage inkomensklassen er amper in gerepresenteerd zijn.

‘Alleen de bovenklasse kan het zich nog permitteren hier te huren. Andere bewoners worden langzaam hun buurten uitgedreven of letterlijk hun huis uitgezet.’ Cory Wolbach, lid van het stadsbestuur in Palo Alto, beaamt dat er grote problemen zijn. ‘In mijn visie is er plek in Palo Alto voor techwerkers én oorspronkelijke inwoners.’

Of Silicon Valley een lichtend voorbeeld is voor de rest van het land, laat staan de wereld, is dus nog maar de vraag.

‘Verandering hoort bij een stad’

Deze processen, samengevat als gentrificatie, vinden natuurlijk ook buiten Silicon Valley plaats. En niet alleen in de Verenigde Staten. In Amsterdam is ook een discussie gaande over de gevolgen van ‘stedelijke vernieuwing.’ En terug in Harlem zijn de huurprijzen enorm gestegen, met 90 procent sinds 2002, toen de toestroom naar de buurt ongeveer begon. Dit is het hoogste percentage in New York City, waar de gemiddelde stijging over dezelfde periode 32 procent was. Families worden op straat gezet. Dominicaanse supermarkten waar salsamuziek ‘s ochtends vroeg al schalt, maken plaats voor conceptuele cafés.

In het licht van de geschiedenis moeten we juist blij zijn met de komst van nieuwe bewoners

Niet iedereen vindt dit een probleem. ‘Verandering hoort bij een stad,’ benadrukt Jerry Salama. Hij is adjunct-professor rechten aan New York University en oprichter van een socialewoningenverhuurbedrijf in Harlem. Zo zou je kunnen zeggen dat de African-Americans en Hispanics, die nu als ‘oorspronkelijke’ inwoners van Harlem worden gezien, aan het begin van de twintigste eeuw de Ierse immigranten verdreven.

‘In het licht van de geschiedenis moeten we juist blij zijn met de komst van de nieuwe bewoners,’ legt hij uit. In de jaren negentig, toen hij zelf beleid maakte voor de stad, waren grote delen van Harlem ofwel compleet verlaten ofwel ontzettend gevaarlijk. Gangs maakten de dienst uit. ‘Ons doel was om mensen naar Harlem te halen. Zwart, wit, dat deed er niet toe. Inderdaad zijn grote delen van de wijk nu witter, maar ook veiliger. Voor iedereen.’ En in veilige wijken hebben kinderen uitzicht op een goede toekomst en een rijk sociaal leven. De recente toestroom naar Harlem wordt daarom ook wel de tweede Harlem Renaissance genoemd.

De expert wordt nog steeds ingevlogen

Toch valt niet te ontkennen dat de zwakkere bevolkingsgroepen het slachtoffer zijn van gentrificatie. En ondanks de ‘wedergeboorte’ van Harlem, houden de criminaliteit en werkloosheid aan.

De oplossing ligt volgens Salama in beter beleid en meer geld voor veiligheid en educatie. Er is al veel bereikt op dat gebied. New Yorkse ambtenaren verscherpten de regels tegen hebberige huisbazen die subsidies in eigen zak steken. Of tegen huisbazen die zorgen voor zulke slechte voorzieningen in hun panden, dat bewoners wel moeten verhuizen en zij nieuwe, rijkere huurders vangen. Verder kunnen gedupeerde huurders aankloppen bij burgerinitiatieven die helpen met juridische bijstand.

En ook Salama gelooft in de techsector van Harlem. Simpelweg omdat het een bron van economische groei is. Nu is het mooi meegenomen als ook de armere bewoners daarin een baan kunnen vinden. Maar, hij geeft toe, zolang hun opleidingsniveau achterblijft, is dat niet altijd realistisch.

Anders dan in Silicon Valley, staat de techsector in Harlem nog in de kinderschoenen. Of de wijk uitgroeit tot succesvolle techregio valt nog maar te bezien. De plannen om technologie in te zetten als maatschappelijk medicijn tegen socio-economische achterstand zouden echter weleens contraproductief kunnen uitpakken. Het geloof in de beloftes van technologie lijkt oplossingen gericht op diepere oorzaken te overstemmen. Ja, de vestiging van start-ups en studenten maakt de wijk veiliger. Zeker, netwerkplekken worden druk bezocht. Maar wie profiteert er echt van deze groei en digitale infrastructuur? Salama: ‘Laatst heeft een technologiebedrijf in Harlem voor een vacature een expert laten overkomen vanaf de andere kant van het land. Uit Silicon Valley.’