Ode aan Joost Zwagerman

We zaten te eten op de Kunstberg in Brussel. Joost, Maaike en ik. Joost was hier enkele dagen, zijn geliefde Maaike is al jaren een hartsvriendin. We praatten eindeloos; over Brussel, over Nederland, over beeldende kunst. Praten met Joost Zwagerman was iets tussen kijken naar een fonkelende fontein en deelnemen aan een zwierig spel met meningen, overtuigingen, inzichten en kennis.

God, wat was die man erudiet. Joost was gretig, gulzig en vurig ineen. Een kunstberg op de Kunstberg.

Ik zei hem dat ik diep onder de indruk was van Door eigen hand, zijn boek over zelfdoding. Ik had het gelezen toen ik vorig jaar enkele maanden in een oude boerderij in de Westhoek woonde en onderzoek deed naar zelfdoding bij jongeren in de streek. Ik vond het een bijzonder moedig boek. Een oproep tot leven - ondanks alles -, niet het gemakzuchtige argument dat iedereen zomaar recht heeft op zelfdoding. Zelfdoding moest moeilijk blijven, vond hij. Mijn compliment deed hem zichtbaar deugd. Het boek was hem zeer dierbaar. De mislukte zelfmoordpoging van zijn vader had hem diep beroerd. Dit mag je anderen nooit aandoen, argumenteerde hij, het laat een onuitwisbare stempel na.

Nu besef ik: dit boek heeft hij vooral tegen zichzelf, tegen zijn eigen donkerte geschreven. Dat maakt het des te tragischer.

Hij mailde. De avond in het Nederlands Uitvaartmuseum op de Amsterdamse begraafplaats De Nieuwe Ooster kon wat hem betreft doorgaan

Wij schreven elkaar. Over het tijdschrift Humo waar hij een column in had, over René Magritte, over zijn jeugd in Jette, over optredens en organisatoren.

Vorige week nog een hartelijke mail van hem: de avond in het Nederlands Uitvaartmuseum op de Amsterdamse begraafplaats De Nieuwe Ooster kon wat hem betreft doorgaan. De organisatoren hadden ons gevraagd om over zelfdoding te komen spreken. De cijfers waren in Nederland voor het zesde jaar op rij gestegen. Zo erg als in België was het nog niet - het zelfmoordcijfer bij ons is tweemaal zo hoog als in Nederland - maar sinds de crisis van 2007 is het aantal Nederlandse gevallen met maar liefst 37 procent toegenomen.

Joost had getwijfeld, het verlies van zijn vriend Rogi Wieg lag hem zwaar. Rogi stapte twee maanden geleden uit het leven, omwille van ondraaglijk psychisch lijden. De organisatoren stelden daarom voor om er geen klassiek debat van te maken, eerder een soort plechtigheid. We mailden en maakten afspraken. Joost ging een videofragment van Rogi tonen. Hij mailde: ‘In het filmpje stelt Rogi dat je mensen die vanuit een psychisch lijden een doodswens hebben, nooit zou moeten willen ondersteunen in die wens, dwz: nooit actief meewerken aan de zelfgekozen dood. Morgen verschijnt in NRC ook een opinie-artikel over Rogi’s dood, en naar aanleiding van dat stuk zouden we een gesprek kunnen verbreden, uitkomend op de vraag: hoe om te gaan met en te reageren op de doodswens van een dierbare…’ Of ik en de organisatie konden instemmen met dat voorstel, vroeg hij nog tot slot.

Joost, je stuurde die mail nog geen week geleden!

Ik dacht dat je donkerste dagen voorbij waren. Je maakte zoveel plannen. Wat is er in godsnaam met je gebeurd, dinsdag in je huis in Haarlem nadat je geliefde was gaan werken? Tegen al je principes en argumenten en teksten in? Welke afgrond is er in jou gevaren? Welke herfst sijpelde je borstkas in? Joost.

Met jou verliest de Nederlandse literatuur een van zijn soepelste pennen en gulzigste geesten. Kunst, muziek, literatuur, americana; je nieuwsgierigheid was tomeloos, je enthousiasme aanstekelijk. Wat een erudiete, temperamentvolle, genereuze en geestige man was je toch.

Mijn gedachten gaan uit naar al je dierbaren, maar vooral naar Maaike.