Vorige week heeft het internationale persbureau AP (Associated Press), samen met nog zevenendertig andere nieuwsorganisaties als The New York Times, Getty Images en Washington Post, een gestuurd naar de persafdeling van het Witte Huis. Strekking van de brief: stop met het opleggen van, in hun ogen, buitensporige restricties aan persfotografen om president Barack Obama te kunnen fotograferen. 

‘Jullie [de persafdeling van het Witte Huis] vervangen, in feite, onafhankelijke fotojournalistiek voor zelf geproduceerd visueel persmateriaal. [...] De organisaties en individuen die deze brief hebben ondertekend zijn ervan overtuigd dat het beperken van toegang voor de pers, zoals uw organisatie heeft gedaan, een verontrustend precedent schept met directe en nadelige gevolgen voor het publiek om zich een volledig objectief beeld te kunnen vormen van wat haar regering doet.’

Daarnaast heeft AP al haar klanten, dus nieuwsmedia over de hele wereld, om niet meer de foto’s te gebruiken die door het Witte Huis worden vrijgegeven. Ofwel, de foto’s van Pete Souza en zijn team. 

Rijtje boze fotografen

Wat is er aan de hand? Persfotografen en -bureaus klagen dat fotografen steeds vaker worden geweigerd tijdens officiële, en ook minder officiële, gelegenheden van Obama. Ze krijgen maar een paar minuten om een foto te maken, moeten zich allemaal opstellen in hetzelfde persvak, of de toegang wordt hen volledig ontzegd. 

‘Het wordt de journalistiek onmogelijk gemaakt zijn rol te vervullen als controlerende macht’ 

Ondertussen krijgt Pete Souza alle mogelijkheid en vrijheid om van dichtbij, gedurende de gehele gebeurtenis, Obama van alle kanten te fotograferen. Omdat deze foto’s ook nog eens allemaal gratis worden vrijgegeven ter publicatie, is de concurrentie tussen de foto’s van Souza en van andere persfotografen volgens AP en andere media oneerlijk. 

En dit is gevaarlijk, zo stellen de nieuwsorganisaties nu. Want hoewel Obama bij aantreden als president van de Verenigde Staten heeft beloofd een zo mogelijk beleid te voeren, legt hij op aan de pers dan elke president die hem voorging. Zo wordt het de journalistiek onmogelijk gemaakt zijn rol te vervullen als controlerende macht van de politiek, een van de basisprincipes van journalistiek. 

Obama speelt zelf persbureautje door het publiek direct, via Twitter, Facebook en Flickr van informatie te voorzien. In de ogen van de persafdeling van het Witte Huis komt dit de juist ten goede. Zij stellen dat ze met deze middelen het volk directer toegang kunnen bieden tot de activiteiten van de president. Maar je kan je afvragen of het werkelijke doel is objectieve informatie te vertrekken, of dat het een zeer effectief middel is voor positieve beeldvorming. 

Is het terecht? 

Het is begrijpelijk dat de redacteuren en fotografen van het persbureau AP boos zijn. Als je je werk zo goed mogelijk probeert uit te voeren, maar hierin wordt beperkt, is dat frustrerend.

De viering ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van ‘I have a dream’ speech van Martin Luther King Jr. Links: AP Photo/Evan Vucci. Rechts: Pete Souza/the White House. Bron: National Journal

Een voorbeeld, zichtbaar in het tweeluik hierboven: de fotojournalist krijgt vlak voor het begin een belangrijke viering te horen dat je toch niet achter Obama op het podium mag komen, maar in het persvak tientallen meters verderop tussen het publiek moet gaan staan. Hierdoor kun je Barack en Michelle alleen van voren fotograferen, terwijl huisfotograaf Souza het imposante publiek op de achtergrond ook in beeld kan brengen dat Obama staat toe te juichen.  Dan voel je je als fotograaf overbodig en niet serieus genomen. 

Hiermee wordt ook fotopersbureaus het moeilijk gemaakt te concurreren met het gratis beeldmateriaal van Souza. Hij kan overal bij zijn, waardoor zijn foto’s meestal interessanter zijn. Hun (niet in de brief genoemde) belang in deze discussie is natuurlijk ook dat zij bestaan door de foto’s die zij kunnen verkopen aan media. Maar tegen gratis kan niemand op, vandaar ook dat AP ook haar klanten in deze kwestie wil betrekken.

Identiek beeld

Maar deze discussie toont nog een onderliggend dilemma. Want is vrije toegang echt een oplossing (en niet eigenlijk achterhaald), als alle persfotografen weer naast elkaar bijna identieke foto’s kunnen maken? 

Ironischer kan het bijna niet. De dag nadat AP de brief hadden verstuurd, publiceerde het Witte Huis deze zogenoemde

‘Photojournalists photograph Obama as he signs H.R. 2747: Streamlining Claims for Federal Contractor Employees Act, and S. 893: The Veterans’ Compensation Cost-of-Living Adjustments Act of 2013, Nov. 21, 2013.’ Foto: Pete Souza/the White House

Wat zien we op deze foto? Een groepje persfotografen dat toegang is verleend om bij een ceremoniële handing van Obama aanwezig te mogen zijn. Het lijkt een bijna letterlijk antwoord op de brief van AP. Dit is beeldvorming in werking. Maar: wat we ook zien is dat, als persfotografen eenmaal toegang krijgen, ze allemaal netjes in een rijtje dezelfde foto maken. 

De vraag is wat vrije toegang voor persfotografen op zou leveren in de altijd van de Amerikaanse president. Om even te chargeren: Obama met een koffievlek, of met een gekke bek, omdat hij de hik heeft? 

Beeldvorming is niet alleen hoe iets wordt afgebeeld, maar wordt ook bepaald door de setting die wordt gecreëerd. In het publieke leven van Obama wordt, in grote lijnen, alles geregisseerd. Van wie hij ontmoet, tot waar hij staat tijdens het handen schudden, tot de achtergrond waartegen dat gebeurt. Precies zoals in de ‘foto van de dag’ hierboven.

Het is een illusie dat dat objectiviteit is. Het is ook verspilde moeite.

Meer foto’s die hetzelfde laten zien zullen daarin geen verschil maken. Bovendien zullen persfotografen nooit welkom zijn bij bijvoorbeeld besprekingen waar vertrouwelijke informatie op tafel komt. Tijdens het schudden van handen worden vooral beleefde woorden gewisseld. 

Valse hoop

Mijn idee is dus dat (foto)journalisten valse hoop hebben over wat vrije toegang oplevert. Het is een illusie dat dat objectiviteit is. Het is ook verspilde moeite. Nieuws is een registratie van wat er gebeurt, dus waarom zou je met z’n allen naast elkaar hetzelfde registreren? Daarin zouden media niet met elkaar moeten willen concurreren. 

Eerder schreef ik in mijn van Pete Souza dat beeldvorming niet voorkomen of bestreden kan of moet worden. Het zou soms wel goed zijn te beseffen dat foto’s altijd met bepaalde intenties zijn gemaakt. En ook met bepaalde intenties in gekozen contexten worden gebruikt. Door ons daar meer bewust van te zijn, kunnen we de verhalen die foto’s vertellen inhoudelijk beter beoordelen. 

Verzameling 10: Obama en de grote uitzondering In mijn tiende en laatste verzameling foto’s van Witte Huis-fotograaf Pete Souza aandacht voor die ene foto die afwijkt van alle andere foto’s van de Amerikaanse president Barack Obama. Een uitzondering, die juist laat zien hoe sterk de beeldvorming rondom zijn persoon is. Lees hier het stuk Verzameling 9: Obama en de lachwekkende lach Glimlachen moet hij de hele dag. Lachen, en mensen laten lachen, doet hij ook vaak. Maar heeft de Amerikaanse president Barack Obama ook echt humor? Tijdens mijn één na laatste speurtocht door het enorme fotoarchief van huisfotograaf Pete Souza vond ik het bewijs. Lees hier het stuk Verzameling 8: Obama en de selfish selfies Wat doe je als president Barack Obama langsloopt? Een foto maken natuurlijk, het liefst met jezelf erop. En de president weet alles van selfies. Lees hier het stuk Verzameling 7: Als de president van huis is, danst de First Lady Vaker dan haar man staat Michelle Obama raar op de foto. Hoewel dat spontaan lijkt, is het dat juist niet. Want ook de First Lady heeft een agenda, en ook zij gebruikt beeldvorming om dat te verkopen. Lees hier verzameling 7 Verzameling 6: Obama, zijn uitzicht en het verlangen Waaraan zou Obama denken als hij door het raam naar buiten kijkt? Deze poëtische foto’s van Witte Huis-fotograaf Pete Souza verklappen dat niet, maar verbeelden wel wat anders. Lees hier het stuk Verzameling 5: Obama en zijn geheim in de liefde In deze vijfde verzameling foto’s van Witte Huis-fotograaf Pete Souza aandacht voor foto’s van Obama met zijn vrouw, Michelle. Terwijl de hele wereld meekijkt omhelst hij haar. En het werkt. Lees hier het stuk Verzameling 4: Obama en de vliegende baby’s Fotograaf van het Witte Huis Pete Souza weet: kinderen zijn goed voor Barack Obama’s imago. In zijn archief vind je daarom eindeloos veel foto’s van de president poserend met vliegende baby’s en smeltende ouders. De vraag is: waarom doen andere wereldleiders dat nooit? Lees hier het stuk Verzameling 3: Obama voert graag het hoogste woord In het Witte Huis-fotoarchief van Pete Souza is Obama tijdens vergaderingen meestal degene die spreekt. Door foto’s van verschillende soorten vergaderingen met elkaar te vergelijken, wordt zichtbaar dat de setting steeds informeler wordt naarmate de concentratie van macht toeneemt. Lees hier het stuk Verzameling 2: Obama eet een hamburger Hoe president Obama in beeld komt, wordt altijd zorgvuldig geregisseerd. Zelfs als hij spontaan een hamburger gaat eten. De fotograaf probeert de uitstraling van macht zo klein mogelijk te maken. Lees hier het stuk Verzameling 1: Obama aan het werk De meeste foto’s die de fotograaf van het Witte Huis Pete Souza van Barack Obama maakt, spelen zich af in The Oval Office. Het blijkt het ideale decor voor de macht van de president. Lees hier het stuk Intro: De Witte Huis-fotograaf Barack Obama kennen we door de foto’s die van hem zijn gemaakt. Pete Souza is Witte Huisfotograaf en legt alle gangen van de president vast. Dat blijkt een machtig middel in de beeldvorming. Lees hier het introducerende verhaal