Waarom we wel degelijk iets te vrezen hebben

Zaterdagmiddag schreef ik een open brief aan president Hollande. Binnen twaalf uur had hij de gruwelijke aanslagen omschreven als ‘oorlogsdaden.’ Het Parijse bloedbad was verschrikkelijk, vrienden van mij verloren dierbaren.

Maar woorden zijn niet neutraal, en al zeker niet die van een staatshoofd op televisie in een crisissituatie. Wie over oorlog begint, moet oorlog voeren. Was dat niet precies wat Islamitische Staat wilde?

Mijn brief op Facebook ging viraal. In een mum van tijd waren er duizenden lezers. Er kwamen vertalingen in het Frans, het Engels, het Italiaans en zelfs het Japans. Nieuwssites in België en Frankrijk namen de tekst over, later ook Nederlandse en Italiaanse. Op Médiapart (de Franse Correspondent) werd het stuk 23 duizend keer gedeeld, op Le Monde (de Franse NRC Handelsblad) 140 duizend keer.

Naar schatting vijftien miljoen mensen lazen het stuk, dertig keer zoveel als alle vertalingen van mijn boek Congo samen.

Naast waardering kreeg ik ook de nodige haatmail. Ik had te weinig respect voor de slachtoffers betuigd. Ik was te analytisch op een moment dat alleen emotie gepast was. Ik had een bevriende natie beledigd. Ik kon wel kritiek geven, maar wat was mijn alternatief? Et cetera.

En ondertussen, in andere venstertjes op Facebook, schreef ik met mijn Parijse vrienden die weenden om hun vrienden. Rumoer links op het scherm, lange stiltes rechts beneden. Zelden liepen wereldgeschiedenis en onpeilbaar persoonlijk verdriet zozeer in mekaar over.

Zelden liepen wereldgeschiedenis en onpeilbaar persoonlijk verdriet zozeer in mekaar over

Enkele passages moesten naderhand bijgesteld worden: ik had in de vroegste versie een onnodige referentie naar het privéleven van de president gemaakt en uiteindelijk deed het er niet toe of de aanslagen in het kalifaat of in de banlieue waren beraamd. Dat het niet om een roedel lone wolves ging, werd ook steeds duidelijker.

Maar mijn hoofdgedachte bleek helaas juist: wie oorlogstaal hanteert, stevent af op oorlog. Zondag bombardeerden Franse gevechtsvliegtuigen de Syrische stad Raqqa. Vanaf maandag begon Hollande aan het bouwen van een grote militaire coalitie tegen IS, met inbegrip van Rusland, en dat terwijl Assad acht keer meer doden maakt dan IS.

Tegen die achtergrond vroeg BBC World Service mij om een brief vanuit Europa aan de rest van de wereld te schrijven voor de live-uitzending van World Questions, een programma met onder meer Frans Timmermans.

Velen riepen de afgelopen week op om ‘nu vooral niet bang te zijn’. Ik ben het daar niet mee eens. Ik denk dat we wel bang moeten zijn, maar dan niet alleen voor terroristen. Lees zelf maar, hieronder.

Over de noodzaak tot angst

Beste wereld,

Hierbij een e-mail uit Brussel, de hoofdstad van Europa, mijn stad. Ik heb een eerdere versie aan stukken gescheurd. Na vrijdag voelt alles anders.

Ik had nooit gedacht dat ik dit zou schrijven, maar ik voel angst.

Ik ben in de oorlog in Congo geweest, ik heb tijd doorgebracht met kindsoldaten en dronken rebellen. Ik heb een vliegtuigcrash in Bukavu overleefd. Ja, ik heb angst gevoeld, toen.

Drie van mijn vrienden zijn vermoord, twee in Afrika, een in Azië. Vijf van mijn vrienden zijn bij een ongeluk omgekomen. Het heeft me met verdriet vervuld, niet met angst.

Maar nu voel ik angst in Europa. In Brussel.

Ik voel angst als ik met mijn vrienden een drankje drink, angst omdat jonge mensen vol rancune de bar zouden kunnen binnenstappen.

Ik voel angst als ik in de metro zit of de bioscoop. Wat is dat geluid achterin?

Ik voel angst als ik al die jongemannen zie wier dromen zich vulden met het donkere grind van de haat.

Maar ik voel net zo goed angst wanneer ik oudere mannen en dames zie die geloven dat hun aanvallen nieuwe aanvallen kunnen voorkomen.

Ik voel angst, wanneer ik zie dat bijna vijftien jaar na ‘11 september’ dezelfde retoriek terugkeert, dezelfde plannen, dezelfde coalities, dezelfde vergelding. Heeft het geholpen?

Het Westen heeft geprobeerd om Al-Qaeda uit te roeien. Eerst is die beweging versplinterd tot een netwerk van cellen die opereren van Afghanistan tot Jemen tot Mali. Daarna werd ze ingehaald door IS, een nog veel radicaler alternatief.

Wat zal er gebeuren nu het Westen IS probeert met tak en wortel uit te roeien? Komt er dan een derde organisatie, nog radicaler dan de vorige twee? Een die wellicht zelfs over nucleaire wapens zal beschikken?

De Tweede Terreuroorlog

Ik voel angst, want de vijftien jaar oude war on terror heeft weliswaar onze levens veranderd, maar daarom het terrorisme niet gestopt .

Ik voel angst, want net zoals met de Eerste en de Tweede Wereldoorlog zullen we het straks moeten hebben over ‘de Eerste en de Tweede Terreuroorlog’.

De Eerste Terreuroorlog startte in 2001 met Bush, de Tweede Terreuroorlog startte deze week met Hollande.

Ik vrees dat - zelfs wanneer IS gestopt zou kunnen worden - de gevoelens van wraak en frustratie in de arme voorsteden van Brussel en Parijs niet zullen stoppen

En ik vrees dat de Tweede Terreuroorlog meer onschuldige burgers zal doden, niet alleen in een Parijse concertzaal of op terrasjes, niet slechts in Afghanistan en Irak, maar nu ook in de hospitalen en huizen van Syrië. De fragiele wereldorde zal nog fragieler worden.

Ik vrees dat de Tweede Terreuroorlog enkel figuren als Poetin en Assad sterker zal maken, omdat ook zij IS willen vernietigen.

Ik vrees dat de Tweede Terreuroorlog IS niet zal stoppen, want het is een ondergronds netwerk met los opererende cellen. Zoiets opdoeken is schier onmogelijk.

Ik vrees dat - zelfs wanneer IS gestopt zou kunnen worden - de gevoelens van wraak en frustratie in de arme voorsteden van Brussel en Parijs niet zullen stoppen.

Ik vrees dat de vernietiging van het kalifaat de woede niet zal vernietigen.

Ik vrees dat een Tweede Terreuroorlog de situatie niet zal oplossen, maar zal verergeren.

Ik vrees dat we zullen moeten kiezen: willen we IS vernietigen of willen we nieuwe aanslagen verhinderen?

Zolang we die vraag niet scherp hebben beantwoord, vrees ik meer aanslagen, hier, maar ook in de rest van de wereld.

Het programma World Questions van BBC World wordt uitgezonden vandaag om 10:00 uur ’s ochtends, op zaterdag 21 november om 21.00 en op zondag 22 november om 13.00, en online .