Ruim een jaar geleden, in oktober 2014, kwam in Burkina Faso het regime van Blaise Compaoré na 27 jaar ten val. De president vluchtte het land uit, de grens over naar Ivoorkust, een zwarte sleep terreinwagens in zijn kielzog. Dat gebeurde tijdens grootscheepse demonstraties tegen een voorgestelde grondwetswijziging die zijn bewind had moeten verlengen.

Zijn kwam als een verrassing. Zo’n dertig mensen waren al neergeschoten. Iedereen zette zich schrap voor een bloedbad als Compaoré niet zou inbinden. Maar het leger weigerde het vuur te openen op de menigte voor het presidentiële paleis. Vakbonden, oppositieleiders, activisten, vrouwengroepen, gewone burgers: een massa Burkinabe deed mee.

Toch werd het einde van het tijdperk Compaoré vooral gezien als een overwinning van de jongerenbeweging Balai Citoyen (Burgerbezem), die tienduizenden sympathisanten had weten op te trommelen.

Driekwart van de bevolking is jonger dan dertig jaar. Zonder hen was het niet gelukt. Balai Citoyen is op dezelfde leest geschoeid als de Senegalese protestbeweging Y-en-a-marre (‘We zijn het zat’). Die begon in 2011 als een collectief van rappers en journalisten die hun frustratie ventileerden over eindeloze stroomstoringen in de hoofdstad.

Het jaar daarop wilden ze verhinderen dat de toenmalige president zich verkiesbaar kon stellen voor een derde termijn. Y-en-a-marre profileerde zich als een groep bezorgde jonge burgers die in het geweer kwam voor beter bestuur. Als je verandering wilt, moet je gaan stemmen, was de boodschap. Die politiek neutrale boodschap was nieuw.

Een demonstrant draagt een hemd waar een vergelijking op staat van Blaise Compaoré met Ebola. Foto: Sophie Garcia/Hollandse Hoogte

Het succes van de beweging die het zat was

Het succes van Y-en-a-marre inspireerde de oprichters van Balai Citoyen. De belangrijkste woordvoerder van Balai Citoyen, is een rapper. Beide bewegingen hopen dat de Afrikaanse president-à-vie - de president die zolang aanblijft dat hij in z’n paleis sterft - naar de vuilnishoop van de geschiedenis wordt verbannen.

Balai Citoyen inspireerde op haar beurt ook andere Afrikaanse protestbewegingen. In Congo-Kinshasa, waar president Joseph Kabila intriges bedenkt om in het zadel te blijven. In Burundi, waar president Desire Nkurunziza een burgeroorlog riskeert door zich vast te klampen aan de macht. Daar is tot dusver niet gelukt wat in Burkina Faso wél mogelijk bleek.

Doorslaggevend is dat Balai Citoyen voortkomt uit een rijke traditie van demonstraties en stakingen. Tot oktober vorig jaar wist Compaoré de onrust steeds te kanaliseren. Hij overleefde dankzij een slinkse verdeel-en-heerspolitiek, en door vergaande concessies aan vakbonden zodra verlammende algemene stakingen zijn regime aan het wankelen hadden gebracht.

‘Sankara staat voor integriteit in bestuur, voor oprechtheid, enfin, voor alles wat Compaoré niet was’

Balai Citoyen trok zich op aan de gedachtenis aan Thomas Sankara, de voorganger van Campaoré. Bijna dertig jaar na zijn dood is de revolutionaire leider springlevend in Burkina Faso. is beroemd in Afrika. Hij vervult veel Burkinabe met trots. Op straat liggen dvd’s te koop met gruizige documentaires, sommige nog uit de jaren tachtig. Zijn beeltenis staat op T-shirts, stickers en horloges.

Miljoenen jongeren hebben hem nooit meegemaakt. Ze werden geboren na zijn dood. Maakt niks uit, zegt activist Hamidou Valian, die namens Balai Citoyen onbetaald de boer opgaat om de plattelandsjeugd in te prenten dat stemmen belangrijk is. ‘Sankara staat voor integriteit in bestuur, voor oprechtheid, enfin, voor alles wat Compaoré niet was. Hij wilde het beste voor zijn land en is gestorven voor zijn idealen. Hij is het soort leider dat we nodig hebben.’

De dag van de moord

Blandine Sankara was zeventien toen haar broer werd vermoord. Ze wist pas dat hij dood was nadat omwonenden van een begraafplaats buiten de stad in het holst van de nacht een legertruck hadden gezien waaruit lichamen werden getild. Vermoedelijk was het haar broer, Thomas Sankara, de charismatische legerkapitein die vier jaar eerder de macht had gegrepen in Burkina Faso, die ze die nacht haastig kwamen begraven. Samen met elf kompanen met wie hij ’s middags een vergadering had belegd. Het was 1987, mobiele telefoons bestonden niet. Via via kreeg de familie toegefluisterd waar Thomas begraven lag. Zelf gaan kijken was onmogelijk: toegang tot het kerkhof was vanaf dat moment verboden.

Thomas Sankara bij aankomst op een bijeenkomst van niet erkende landen in 1986. Foto: Alexander Joe/ANP
Blaise Campaoré tijdens zijn eerste nationale radiouitzending in 1987. Foto: AFP

De moord op Thomas betekende het einde van Blandines jeugd. Pas achteraf besefte ze hoezeer hij gevaar had gelopen, vertelt Blandine, nu vijfenveertig, in een gesprek in het ouderlijk huis aan een ongeplaveide straat in de hoofdstad Ouagadougou.

Thomas wilde bewijzen dat Afrikaanse landen geen hulp nodig hebben van het Westen en hield er een spartaanse levensstijl op na om te laten zien dat hij zijn socialistische revolutie echt meende.

Hij deed de stoet dure regeringsauto’s in de verkoop, gooide corrupte ministers in de gevangenis en stuurde hoge ambtenaren naar het platteland om te helpen met de rijstaanplant. Zo zou zelfvoorzienend worden.

Verraden door zijn beste vriend

Blandine herinnert zich haar verwarring nog toen soldaten ineens thuis voor de deur stonden. ‘Ze namen al zijn spullen mee, zelfs zijn fotoalbums, waarvan we later hoorden dat ze bij de geheime dienst lagen. We hebben ze nooit teruggekregen. Het was alsof ze elk spoor van hem wilden uitwissen. We bleven achter met zoveel vragen dat we zijn dood nooit goed hebben kunnen verwerken.’

Burkina Faso had zijn president verloren, maar een nieuwe man stond al klaar om Sankara’s plek in te nemen: Blaise Compaoré, zijn beste vriend. Het was heel vervelend dat Thomas was doodgeschoten, zei Compaoré twee weken later in een interview met het tijdschrift Jeune Afrique. Maar het was zijn eigen schuld. Hij had plotseling het vuur geopend toen militairen hem kwamen arresteren. Er waren ‘problemen’ met de revolutie.

Een groep soldaten was het oneens met de koers die Thomas wilde varen. Compaoré prees zich gelukkig dat hij het er levend vanaf had gebracht: toevallig lag hij die dag ziek in bed. In het eenvoudige ouderlijk huis van de Sankara’s wijst naar de plek waar ooit de trouwfoto van Compaoré hing. ‘Mijn ouders beschouwden Blaise Compaoré als hun zoon. Hij was hier kind aan huis. Achteraf was dat nog het moeilijkst: het besef dat Thomas werd verraden door zijn beste vriend. Mijn ouders waren totaal overdonderd. Ze waren niet alleen Thomas kwijt. Ze waren ook Blaise kwijt. Blaise is nooit meer bij ons thuis geweest. We zagen hem alleen nog op televisie.’

De menigte wordt tegengehouden de begraafplaats te betreden waar Thomas Sankara begraven ligt. Foto: Theo Renaut/Hollandse Hoogte

Eindelijk tellen alle stemmen mee

’De revolutie,’ zo noemen ze in Burkina Faso de aftocht van Compaoré. Een interim-regering trad aan die beloofde een onderzoek naar de moord op Thomas Sankara in te stellen. Nooit is opgehelderd wie de daders zijn. Iedereen veronderstelt dat Compaoré de opdrachtgever was. Eerder dit jaar werd Sankara’s graf geopend. Uit de kogelgaten in zijn beenderen kon worden opgemaakt dat hij met opgeheven handen liep toen hij neergeschoten werd.

De geestdrift over de revolutie is er niet minder om. In de aanloop naar de verkiezingen meldden zich maar liefst 99 politieke partijen. Veel politici noemen zich ‘sankariste’. Ze beweren allemaal de spirituele erfgenaam van Burkina Faso’s nationale held te zijn.

Ruim twee weken geleden, drie weken voor geplande verkiezingen, ging het alsnog mis. Soldaten van de presidentiële garde verstoorden een kabinetsbijeenkomst en arresteerden de interim-president en interim-premier. De garde stond bekend als trouw aan Compaoré en zou opgebroken worden. Waarschijnlijk kregen de militaren hulp van Compaoré’s politieke partij, die niet mocht meedoen aan de verkiezingen. De volgende dag was de staatsgreep een feit.

Komende zondag houdt Burkina Faso dan toch verkiezingen. Voor het eerst in dertig jaar ligt de uitslag niet tevoren vast


De coup stuitte onmiddellijk op verzet van de bevolking. De jongerenbeweging was duidelijk doelwit van de militairen, vertelt Valian, de activist. ‘Er werd gericht geschoten op jongeren met het zwarte T-shirt van onze organisatie. Het enige wat we konden doen, was roadblocks opwerpen in onze woonwijken.’ Gebrek aan steun van de rest van het leger werd de presidentiële garde uiteindelijk fataal. Jonge officieren uit de provincie omsingelden de hoofdstad en dreigden de coupplegers aan te vallen. Juntaleider Gilbert Diendéré, de voormalige rechterhand van Compaoré, gaf zich gewonnen. Nu zit hij in de gevangenis voor hoogverraad.

Komende zondag, 29 november, houdt Burkina Faso dan toch verkiezingen. Als alles goed gaat, wordt het de meest vrije, democratische stembusgang sinds de onafhankelijkheid van Frankrijk in 1960. Veertien kandidaten doen een gooi naar het presidentschap. Voor het eerst in dertig jaar ligt de uitslag niet tevoren vast.

Blandine Sankara voert campagne voor de advocaat die het gezin altijd heeft bijgestaan, ook een Sankara, maar geen naaste familie. Het vertrek van Compaoré markeerde niet alleen voor Burkina Faso een nieuw begin. Ze zegt dat het een last van haar schouders is dat ze zich openlijk over politiek kan uitspreken.

‘Thomas was een mens. Hij was niet perfect’

Als zus-van moest Blandine haar hele leven voorzichtig zijn. Onder Compaoré werd Sankara doodgezwegen. Haar andere broers doken onder in Amerika. Haar ouders, inmiddels overleden, kwamen de wrede moord op hun oudste zoon nooit te boven. ‘Ze bleven maar hopen dat ik een antwoord zou vinden op de vragen waarmee ze zaten, maar dat kon ik niet.’

In gezelschap voelde Blandine dat verwachtingen aan haar werden gesteld die ze niet kon inlossen. ‘Ik word altijd met Thomas vergeleken. Oh, je drinkt alcohol, zeggen ze dan bijvoorbeeld verbaasd. Thomas dronk niet. Alles wordt geanalyseerd, bekritiseerd. Je moet perfect zijn, want je bent de zus van Thomas. Maar Thomas was een mens. Hij was niet perfect. Ik was het niet altijd eens met wat hij zei of wat hij deed. Hij deed ook domme dingen. Zo had hij in Senegal gezien dat veel huizen wit geschilderd zijn. Dat zag er zo netjes uit dat hij besloot dat alle huizen in Burkina Faso ook wit geschilderd moesten worden. Maar het klimaat is niet vergelijkbaar. Hij vergat dat alles hier meteen onder het bruine stof zit, haha.’

Blandine heeft een vurige wens: dat de moord op haar broer snel wordt opgelost. ‘Dit is een heel belangrijke periode voor Burkina Faso. We zijn geschiedenis aan het schrijven. De waarheid omtrent de moord op Thomas is niet alleen belangrijk voor ons, zijn familie, maar ook voor deze generatie jongeren. Ze zijn opgegroeid met geruchten, met leugens, met onwaarheden. Blaise Compaoré is ons nog een uitleg verschuldigd.’

Koop deze chocola vooral niet omdat hij ‘biologisch’ en ‘slaafvrij’ is Hij is de baas van het enige bedrijf in Afrika dat hoogwaardige chocola exporteert van bonen uit eigen plantage. Claudio Corallo’s weemoed is groot. Heel groot. Lees mijn verhaal hier terug