Hoe zinvol is doneren aan Serious Request?

Publiek tijdens Serious Request 2014 in Haarlem. Foto: Sander Koning/ANP

Het is al tien jaar een vast onderdeel van de Nederlandse feestdagen: 3FM Serious Request. Vanaf vandaag zamelen drie radio-dj’s weer miljoenen in voor het goede doel. De vraag is: hoe effectief wordt dat geld besteed? We legden de beloftes van het Rode Kruis naast wetenschappelijk onderzoek, op zoek naar een antwoord.

Wat ga jij dit jaar doen? Kerstlichtjes en engelenhaar ophangen in het bejaardentehuis? Kanoën van Nijkerk naar Nulde? Of gewoon aanvragen?

Met de feestdagen voor de deur, is het weer tijd voor 3FM Serious Request. Vanaf vandaag sluiten drie radio-dj’s zich zes dagen lang op in een Ze draaien verzoeknummers tegen betaling en doen verslag van acties die worden bedacht om geld in te zamelen. Nog een dingetje: ze eten de hele week geen vast voedsel.

En dat allemaal voor het goede doel: het Rode Kruis. Vorig jaar werd zo’n 12 miljoen euro ingezameld. Om warm van te worden in deze kille dagen. Maar toch: hoe weet je dat je donatie ook goed terechtkomt? Dat het ook écht helpt?

Het is niet makkelijk om op die vragen antwoord te geven. Maar ook niet onmogelijk.

Wij doken in een woud van wetenschappelijk onderzoek op zoek naar antwoord op de vraag: heeft jouw donatie dit jaar het gewenste effect? Alvast een klein tipje van de sluier - lang niet alle hulpprojecten van Serious Request zijn gestoeld op feiten.

Jongeren in conflictgebieden

Het Rode Kruis besteedt de opbrengst van Serious Request elk jaar aan een andere Dit keer: jongeren in conflictgebieden. Denk aan landen als Syrië, de Democratische Republiek Congo of Jemen.

De focus van hulp ligt daar vaak op de urgente problemen, zoals gebrek aan voedsel. Maar hoe zit het met het toekomstperspectief van jongeren? Zij kunnen niet naar school of vinden geen baan. Vaak zijn ze getraumatiseerd. Daar wil het Rode Kruis wat aan doen.

Volgens het promotiemateriaal van Serious Request gaat het geld dit jaar naar vier soorten projecten:

  • Onderwijsmaterialen en bijscholing.
  • Beroepstraining.
  • Psychologische hulp.
  • Inkomsten voor gezinnen.

Dit zijn stuk voor stuk zaken waar heel wat wetenschappelijk onderzoek naar is gedaan. Maar voor we de wetenschap induiken, nemen we jullie eerst even mee terug in de tijd, naar het jaar 1998.

Feitenvrije ontwikkelingshulp

In 1998 vond namelijk een revolutie plaats in de wereld van de ontwikkelingshulp. De revolutionair heette Michael Kremer, en zijn wapen was een randomized controlled trial (rct). Een rct is een onderzoek waarbij twee groepen met elkaar vergeleken worden: de ene groep krijgt wél hulp, de andere groep niet. Aan het eind van de rit kun je zien of de ene groep beter af is dan de ander.

Met deze methode ging Kremer de gevestigde orde in de hulpwereld te lijf. Ontwikkelingshulp was namelijk decennialang uitgedeeld op basis van anekdotisch bewijs en onderbuikgevoel. Kremer voelde daar niks voor: hij wilde op basis van harde cijfers laten zien welke hulp werkt en welke hulp niet.

Je kunt nooit met zekerheid zeggen of hulp gaat helpen. Wat je wél kunt doen is uitzoeken welke projecten heel vaak werken

Zijn in 1998 keek of het hielp om schoolboeken aan leerlingen in Kenia uit te delen. Wat bleek: de kinderen gingen geen hogere cijfers halen. Na Kremer volgden talloze wetenschappers die experimenten in ontwikkelingslanden gingen uitvoeren.

De betekent dat we anno 2015 veel meer weten over de impact van hulp dan twintig jaar geleden. Maar er zijn wat kanttekeningen. Het is bijvoorbeeld de vraag wat een rct zegt over ándere landen, of zelfs andere regio’s. Misschien werken schoolboeken niet in Kenia, maar is het dé oplossing voor Malawi. En wat gebeurt er als je het programma in het hele land invoert? Misschien verdwijnen de effecten wel op het moment dat iedereen schoolboeken heeft. Bovendien zijn rct’s tijdrovend en duur, wat het onhaalbaar maakt om alle hulpprojecten op deze manier te

Kortom: je kunt nooit met zekerheid zeggen of hulp gaat helpen. Wat je wél kunt doen is uitzoeken welke projecten heel vaak werken (of juist keer op keer falen). Om daarachter te komen, kun je het best kijken naar overzichtsstudies. Zulke artikelen vatten het huidige wetenschappelijke onderzoek samen.

Terug naar Serious Request. Wat zegt de wetenschap over de hulp van het Rode Kruis aan jongeren in conflictgebieden? Is die zinvol? We lopen de vier bestedingen één voor één langs.

1. Scholing en Ontwikkeling

‘Het Rode Kruis helpt jongeren met schoolmaterialen zoals pennen, schriften en schooltassen en zorgt voor bijscholing in bijvoorbeeld Engels, Arabisch of

Met 20 euro geef je een kind al een schooltas met pennen, stiften en schriften, lezen we op de website van Serious Request. We zien foto’s van drommen kinderen in een kapotgeschoten stad in Syrië, dolgelukkig met hun nieuwe rugzak. Een sympathiek project met een hartverwarmend resultaat: blije kinderen.

Maar wat zegt de wetenschap?

Er is ontzettend veel onderzoek gedaan naar onderwijsprojecten in ontwikkelingslanden. Zóveel dat je verdwaalt in de resultaten. Zelfs de overzichtsartikelen komen tot verschillende conclusies over wat het beste helpt. De één zegt: tafels en stoelen! De ander: computers! Weer een ander: kleinere klassen! En dus besloten David Evans en Anna Popova een van de overzichtsartikelen te

Ze vroegen zich af: zijn er ook hulpprojecten die door álle overzichten als succesvol worden beschouwd? Die waren er. En in die projecten zit de sleutel voor beter onderwijs in ontwikkelingslanden.

En die sleutel is: de leraar.

Want drie soorten hulpprojecten werden door iedereen als succesvol beschouwd:

  • het aanpassen van onderwijs aan het niveau van de individuele leerling;
  • het trainen van leraren;
  • en zorgen dat leraren komen opdagen en hun werk goed doen.

Voor alle drie geldt dat de leraar de kern is van de onderwijsproblemen in ontwikkelingslanden.

Je kunt nog zo’n flitsende rugzak hebben, met een waardeloze leraar leer je alsnog niks.

Tot nu toe gaat het alleen over beter leren. Maar vaak gaan kinderen überhaupt niet naar school. Helpen de rugzakjes van het Rode Kruis dan misschien om méér kinderen naar school te krijgen? Nee, ook daarvoor helpt beter schoolmateriaal niet, blijkt uit de Andere maatregelen helpen wel: het verbeteren van de of het verlagen van de kosten om naar school te gaan.

Die rugzakjes kan Serious Request dus beter achterwege laten.

2. Beroepsopleiding

‘Het Rode Kruis zorgt voor beroepstrainingen zodat jongeren voor een eigen inkomen kunnen zorgen. Bijvoorbeeld een kappersopleiding of een basisopleiding om een eigen winkel te starten. Hiervoor worden ook start-up-kits geschonken om een zetje in de goede richting te

Het is een flinke donatie, maar dan heb je ook wat: geef je 140 euro aan Serious Request, dan volgt een jongere een maand lang een beroepsopleiding om bijvoorbeeld elektricien of kleermaker te worden. Een opleiding betekent kans op een baan, betekent inkomen, betekent ontwikkeling. Logisch toch?

Áls onderwijsprgramma’s al werken, zijn de kosten veel hoger zijn dan de baten

Maar het wetenschappelijk onderzoek naar dit soort opleidingsprogramma’s ziet er minder rooskleurig uit. Chris Blattman en Laura Ralston bekeken een berg onderzoek naar de impact van beroepsopleidingen en businesstrainingen. Hun kwam tot de droevige conclusie: heel weinig programma’s En áls ze al werken, zijn de kosten veel hoger dan de baten. (Vrij schokkend als je bedenkt dat ook de Wereldbank per jaar 1 miljard dollar in dit soort opleidingen steekt.)

Blattman en Ralston geven een aantal verklaringen voor de tegenvallende resultaten: het is gewoon ontzettend moeilijk om goede trainingen te De programma’s moeten én aantrekkelijk zijn voor deelnemers én goede kansen bieden op een baan. Je kunt nog gemakkelijker een slaapplek vinden in Bethlehem op kerstavond.

Een andere verklaring: als deelnemers geen kapitaal hebben om een bedrijfje te beginnen, kunnen ze niks met vaardigheden. Daar heeft het Rode Kruis over nagedacht: geef nog eens 150 euro aan Serious Request en de jongeren krijgen gereedschap of een naaimachine.

Over de impact van zo’n combinatie van beroepstraining en startkapitaal is nog niet genoeg duidelijkheid in de wetenschap. Maar een recente van 37 ondernemerschapprogramma’s stemt hoopvol: daaruit bleek dat een dergelijke combinatie betere kansen gaf op de arbeidsmarkt.

3. Traumaverwerking

‘Kinderen en jongeren in conflictgebieden zijn vaak ernstig getraumatiseerd. Het Rode Kruis helpt met sessies bij een psycholoog, of met deelname aan

Het kost bijna niets: voor 4 euro geeft Serious Request een oorlogskind twee tot drie sessies met psychosociale ondersteuning bij trauma’s.

Want die trauma’s zijn er. Posttraumatische stressstoornissen (PTSS) en depressies komen zo vaak voor in conflictgebieden. Zo’n van de mensen krijgt er last van en dit percentage ligt onder kinderen vaak nog

Psychologische problemen kunnen hebben voor het leven van de jongeren. Ze kunnen niet naar school, vinden geen baan en worden sneller slachtoffer van Wil je kinderen in conflictgebieden dus een mooie toekomst geven, dan zul je iets voor hun geestelijke gezondheid moeten doen.

Maar wat voor soort psychologische hulp precies werkt? Daar is eigenlijk nog heel weinig onderzoek naar gedaan. Een grote ziet ‘veelbelovende’ aanwijzingen dat psychologische hulp op scholen positieve effecten heeft. Maar alleen hulp op school is niet genoeg. Het lijkt belangrijk dat de familie en de gemeenschap er ook bij betrokken worden. Plus: veel kinderen in oorlogsgebieden hebben niet eens meer een school om naartoe te gaan.

Bovendien is alleen op PTSS focussen een valkuil volgens de literatuur. Kinderen in conflictgebieden hebben vaak een heel scala aan psychische problemen, die allemaal samen aangepakt moeten worden.

Al met al vertelt de wetenschap ons dus nog weinig over of psychosociale hulp een goede besteding van onze donatie is. Maar dat er iets aan trauma’s gedaan moet worden, staat buiten kijf.

4. Inkomsten

‘Als een gezin te weinig inkomsten heeft, moeten kinderen vaak meehelpen om in het levensonderhoud te voorzien. Het Rode Kruis helpt het gezin aan inkomsten zodat de jongeren aan hun toekomst kunnen werken en naar school kunnen

Waar het Rode Kruis in investeert om gezinnen weer een inkomen te geven, loopt flink uiteen. Voorbeelden die genoemd worden op de website: zaden, gereedschap, visnetten, boten, naaimachines, trainingen in landbouwtechnieken of het verkrijgen van een startkapitaal voor het (her)opstarten van een bedrijfje.

Als het even kan, is het trouwens beter om cash te geven dan goederen

Het eerdergenoemde artikel van Blattman en Ralston laat zien: goed idee! Of het nu in natura is of handje contantje, dergelijke investeringen blijken mensen op de lange termijn te

Als het even kan, is het trouwens beter om cash te geven dan goederen. Immers, het is goedkoper - je hoeft als Rode Kruis niet eerst een naaimachine te kopen en te vervoeren. Ook weten mensen zelf het best hoe ze het geld moeten

Vaak wordt geld onder bepaalde voorwaarden verstrekt: dat de kinderen naar school gaan, bijvoorbeeld. Ook dat kost weer geld, want je moet dat als organisatie gaan controleren. Steeds vaker wordt er dan ook geëxperimenteerd met ‘onconditionele’ giften. De non-gouvernementele organisatie GiveDirectly stort geld op mobiele telefoons van arme Kenianen zonder eisen te stellen. Uit blijkt dat dit zowel hun armoede vermindert als hun psychologische welzijn verbetert.

Oké, Kenia, denk je misschien. Maar hoe zit het met mensen in conflictgebieden? Een onderzoek keek naar contante giften aan Syrische vluchtelingen in Libanon. Daar bleek dat gezinnen die de gift ontvingen hun kinderen lieten werken en vaker naar school stuurden. Meer dan van de ontvangers gaf trouwens aan dat ze liever cash ontvingen dan in natura giften.

Hoopvolle tekens, dus, maar natuurlijk geldt: één studie is geen studie. Er is veel meer onderzoek nodig naar dit soort onconditionele giften.

Hoe dan wel?

Dus, komen de Serious Request-donaties goed terecht? Na een duik in het wetenschappelijk onderzoek, kunnen we daar slechts op antwoorden: ja, nee en misschien.

Dat het allemaal vaag is, wil natuurlijk niet zeggen dat je je geld beter in je zak kunt houden. Of dat het Rode Kruis de handdoek in de ring moet gooien. De volgende drie zaken zijn goede startpunten om jongeren in conflictgebieden te helpen:

  • Als je onderwijs wilt verbeteren, kun je je het beste richten op de leraren. Rugzakjes hebben geen zin.
  • Als je de kans op een baan wilt verbeteren, moet je startkapitaal (in goederen of in cash) uitdelen, eventueel in combinatie met een opleiding. Alleen een opleiding werkt niet.
  • Als je kinderen van een trauma wilt afhelpen, lijkt therapie een goed idee. (Maar daar weten we nog niet genoeg van.)

En dan nog iets: dat het onderzoek er nog niet is, betekent niet dat de hulp niet werkt. Onze vierde aanbeveling voor het Rode Kruis is dan ook: werk samen met onderzoekers. Alleen als je nieuwe projecten steeds kritisch bekijkt, leer je wat jongeren echt een mooiere toekomst biedt.

Lees hier meer over hoe wel/niet te helpen