Waarom het Duitse voetbalelftal overweegt zonder keeper te gaan spelen

Op zoek naar inspiratie bezocht Thomas Schneider, de assistent-bondscoach van wereldkampioen voetbal Duitsland, een paar maanden geleden de sportuniversiteit van Stuttgart.

Hij ging langs bij Rolf Brack, een gepromoveerde sportwetenschapper, universitair docent en handbalcoach, die momenteel de Zwitserse mannenploeg traint. Schneider was geïnteresseerd in een tactiek die Brack vaak gebruikt.

Die tactiek zou een oplossing kunnen zijn voor een probleem waar de Duitse voetballers steeds vaker tegenaan lopen: ultra-defensieve tegenstanders, die met negen of zelfs tien man verdedigen .

Het was een tactiek die Brack tal van problemen opleverde, met zijn spelers, met zijn fans en met zijn werkgevers – tot op de dag van vandaag. En assistent-bondscoach Schneider wilde er alles van weten.

De tactiek? Spelen zonder keeper.

Waarom juist Brack met deze tactiek kwam

Het spelen zonder keeper, zoals Rolf Brack al zijn ploegen liet doen, is het gevolg van een drastische keuze die hij in het begin van zijn carrière maakte: nooit zou hij voor het handbal verhuizen.

Het werk als coach is immers te onzeker, wist hij. Hij had het bij collega-coaches zien gebeuren. Een serie door pech verloren wedstrijden, een opvallende uitspraak in de media, of het spelen van een afwijkende tactiek - je kon je baan kwijtraken om futiliteiten.

‘Als coach heb je een onmogelijke rol,’ zegt Brack (62). ‘Je moet bijna populistisch reageren om je baan te behouden.’

Als coach heb je een onmogelijke rol. Je wordt bijna gedwongen mee te gaan met populisme

‘Gaat het goed, dan zeggen de mensen: never change a winning team. Onzin natuurlijk. Je moet altijd verbeteren, als je er kans toe ziet. Maar in de praktijk is het professionele zelfmoord.’

‘En gaat het slecht, dan kun je maar beter ook niks veranderen. Want als je degradeert, dan zeggen ze: dat is de schuld van je afwijkende tactiek.’

Dus zei hij nee toen grote ploegen hem vroegen coach te worden. Hij wist dat hij met zijn onconventionele handbalopvattingen snel in de problemen zou komen. En om daarvoor de zekerheid van zijn baan als docent en onderzoeker aan de sportuniversiteit in Stuttgart op te geven?

Het gevolg van deze keuze was dat hij zijn actieradius als trainer beperkte tot een straal van circa 60 kilometer rond Stuttgart. En het gevolg daarvan was dat Brack tussen 1984 en 2013 alle enigszins serieuze clubs binnen die straal zou coachen.

Zuffenhausen, Scharnhausen, Pfullingen, Balingen-Weilstetten – grote clubs waren het niet.

Maar voor Brack bleek het perfect. De bescheiden ploegen uit de tweede en derde divisie waren vatbaar voor zijn tactische ideeën. Bovendien stimuleerden ze hem om met nog radicalere ideeën te komen. Want als ze een kans wilden maken tegen grotere ploegen, moesten ze slimmer spelen.

Of zoals Brack het graag zegt: ‘Tactiek is iets voor de zwakken.’

En zo kwam hij op het idee om zonder keeper te gaan spelen.

Maar... wat is die tactiek dan?

Het idee is simpel.

Als je - in balbezit - de keeper inruilt voor een veldspeler, dan heb je een man meer dan de tegenstander. Met zeven aanvallers tegen zes verdedigers heb je meer kans op een doelpunt dan met zes tegen zes - logisch.

De nadelen zijn even logisch. Als je in de opbouw van de aanval de bal verliest, dan kan de tegenstander uit een counter simpel scoren in het lege doel - een gênant tegendoelpunt. Bovendien: als Bracks keeperloze ploeg op doel schoot, en de keeper van de tegenstander ving de bal, zou deze de bal direct in het lege doel kunnen gooien - nog gênanter.

Dat was dan ook de kritiek van de mensen met wie hij zijn plan deelde. Maar Brack vermoedde dat dit onzin was.

Ten eerste leidt een counter in het handbal sowieso heel vaak tot een tegendoelpunt, ook als je met keeper speelt. 80 tot 85 procent van de counters gaat erin - veel slechter kan het toch al niet.

En dat de keeper van de tegenstander de bal direct in het lege doel zou kunnen gooien? Theoretisch is dat inderdaad een risico. Maar dat doel is wel 40 meter ver weg. Zou hem dat tijdens een wedstrijd, onder druk, lukken? Brack betwijfelde het.

En belangrijker: hoe vaak zou zo’n situatie zich voordoen? Hoe vaak vangt een handbalkeeper nu eigenlijk de bal klemvast? Vrijwel nooit. Daarvoor schieten handballers veel te hard .

Oefenen...

Als dat allemaal waar was, dan zouden de voordelen groter zijn dan de nadelen. En dan bleef er maar een conclusie over: voor een ploeg in balbezit was de keeper een overbodige luxe. Of zoals een dissertatie over de rol van de keeper in het handbal het stelde: een verkwiste aanvaller.

Soms zou je een gênante goal tegenkrijgen, zeker. Maar dat was het waarschijnlijk waard. En dus ging Brack het proberen. In 1998 voor het eerst, met zijn toenmalige ploeg VfL Pfullingen. Hij had het concept als eens getraind, maar meer als geinige oefening, dachten de spelers. Typisch onze gekke coach, kon hij ze horen denken.

Totdat hij voorstelde het te gaan doen. Impulsief, in de rust van een wedstrijd tegen TSG Friesenheim, waarin Pfullingen ruim achter stond. Willen we ons laten afmaken, hield hij zijn spelers voor, of geven we ons een kans?

Ze gingen ervoor, en ze wonnen.

...toepassen

Brack ontwikkelde de spelopvatting - algauw kamikazehandbal genoemd - snel verder.

Eerst was het vooral een alles-of-nietstactiek aan het einde van wedstrijden. Later begon hij soms zonder keeper aan wedstrijden. En bij HBW Balingen-Weilstetten voerde hij de tactiek soms zelfs de hele wedstrijd door. Zowel met Pfullingen als Balingen-Weilstetten promoveerde Brack later naar de Bundesliga - volgens hem deels te danken aan het spel zonder keeper.

Ook als coach van de Zwitserse nationale ploeg blijft hij het doen, zoals eind 2014 tegen wereldkampioen Frankrijk . De wedstrijd ging verloren, maar uit de zeventien aanvallen die Zwitserland zonder keeper uitvoerde, scoorde het veertien keer - een onwaarschijnlijk hoge score.

Vimeo plaatst cookies bij het bekijken van deze video Vimeo

Brack weet het zeker: de tactiek is een succes. Hoe heeft hij anders met kleine clubs als Pfullingen en Balingen-Weilstetten naar de Bundesliga kunnen promoveren ? In voetbaltermen: het is alsof Telstar en FC Oss in de Eredivisie spelen.

Mijn taak is om wedstrijden te winnen. Hoe dat gebeurt, en wat men daarvan vindt, is secundair

De bondscoach van de Nederlandse vrouwenhandbalploeg, Henk Groener, gebruikt de tactiek ook met regelmaat. Het droeg bij aan het succes op het zo succesvolle recente WK handbal in Denemarken.

‘Dat kan,’ zegt Groener, ‘omdat het spel bij ons [de vrouwen, MdH] trager is. Vrouwen steken het veld minder snel over dan mannen. Bij de mannen kun je ook zonder keeper aanvallen. Maar het is risicovoller.’

Dat is ook de reden waarom mannencoaches de tactiek slechts aarzelend overnemen. Onterecht, zegt Brack. 70 procent van de worpen van keepers op het lege doel gaan naast, zegt hij. Maar die 30 procent dat het wel gebeurt, schrikt andere coaches af - bang als ze zijn voor de spot vanaf de tribunes.

‘Een doelpunt is een doelpunt, zeg ik altijd’, zegt Brack. ‘Maar op een of andere manier vinden mensen het erger als we een goal in een leeg doel tegen krijgen. En ze vergeten dat we zelf vaker scoren als we zo spelen.’

Tegen Frankrijk was dat precies wat er gebeurde. De Franse keeper Thierry Omeyer scoorde, tot ontzetting van de Zwitserse toeschouwers.

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

‘Maar die ontzetting doet me niks meer. Ik geneer me niet. Mijn taak is om wedstrijden te winnen. Hoe dat gebeurt en wat men daarvan vindt, is secundair.’

Vorig jaar concludeerde een student van Brack in Stuttgart dat de speelwijze inderdaad werkt. Een promovendus - Julian Bauer, een handbalcoach - kon eerder niet bewijzen dat de tactiek loont.

‘Het probleem,’ zegt Bauer per telefoon, ‘is dat alleen de teams van Brack zonder keeper speelden. Voor hen pakte het goed uit. Maar dat zijn te weinig wedstrijden om definitief te kunnen zeggen of het werkt. Of dat het niet werkt.’

Wat doet hij zelf, als coach? ‘O, ik gebruik het zo veel als mogelijk. Als wetenschapper weet ik niet zeker of het werkt. Maar als coach wel .’

Ever change a winning team

Het handbal erkent Bracks innovaties misschien nog niet helemaal. Maar dat gaat komen, zeggen kenners.

Binnenkort spelen meer ploegen met de zevende veldspeler, omdat de internationale handbalbond IHF de regels voor het wisselen van de keeper gaat versoepelen . Dat zal de tactiek minder risicovol maken. Andere ploegen zullen Bracks oeuvre bestuderen, om gebruik te kunnen maken van de regelwijziging.

Bovendien bereiken Bracks inzichten nu het voetbal. Hoog tijd, volgens sommigen. Johan Cruijff klaagde in december dat het voetbal niet leert van andere sporten. Hij noemde met name handbal als inspiratiebron.

En de Duitse Nationalmannschaft is het dus met hem eens. Thomas Schneider, assistent-bondscoach van de Duitsers, sprak met Brack op de universiteit. En inmiddels is de tactiek zonder keeper in de hele staf van bondscoach Joachim Löw besproken.

Ever change a winning team, is voor de Duitsers namelijk het motto. De uitdaging tot 2014 heette ongeveer: hoe verslaan we Spanje, de wereldkampioen? Nu is Duitsland wereldkampioen, en is er een nieuwe uitdaging: hoe blijven we onvoorspelbaar?

Meer specifiek: hoe breken we door verdedigingslinies heen? Regelmatig staan tegenstanders Duitsland op te wachten met een dubbele rij verdedigers, zoals de ploeg al tijdens de kwalificatie voor het EK merkte.

De evolutie van het voetbal

Wat te doen?

‘We moeten altijd nieuwsgierig blijven,’ zegt Stephan Nopp , gepromoveerd sportwetenschapper en een van de twee scouts van de Duitse nationale ploeg. ‘We bespreken dan ook de wildste ideeën.’

Zoals het spelen zonder keeper. Dit lijkt op het eerste oog waanzin. Spelen zonder spits, zoals de Duitsers regelmatig doen, dat is een ding. Een tactische variant voor voetbalhipsters, enigszins out of the box. Maar spelen zonder keeper? Dan is er niet eens een box.

‘Ik geef toe dat het gek klinkt,’ zegt Nopps collega Christofer Clemens . ‘Maar je moet jezelf afvragen: hebben we een keeper echt nodig? En zo ja, hoe moet zijn rol er in het veld uitzien?’

Zo hard is de keeper immers niet altijd meer nodig, volgens hen. Nopp : ‘Kijk naar Bayern München. Tegenstanders hebben weinig balbezit tegen hen. Ze geven de bal weg, graven zich in en zeggen: probeer maar te scoren. Ze spelen feitelijk handbal.’

Clemens: ‘ Manu Neuer [Bayerns en Duitslands keeper, MdH] moet maar heel weinig klassieke doelmanacties verrichten. Als dat zo is, waarom hebben we dan nog een klassieke keeper nodig?’

Het is bijna alsof hij over de verkwiste aanvaller uit het handbal praat.

Clemens: ‘Je zou denken dat het riskant is. Maar wij denken niet dat de tegenstanders zomaar even vanaf hun eigen helft de bal in het lege doel kunnen schieten. Zeker niet als onze spelers druk op hen zetten. Dat zei Urs [ Siegenthaler , hoofdscout, MdH] ook: in het handbal lukt dat al zelden, terwijl het daar ogenschijnlijk makkelijker is.’

Het is ook niet zo dat Neuer mee ten aanval trekt, zoals Bracks keepers. Maar het is wel een afgeleide daarvan.

Clemens: ‘Je moet de rol van onze keeper zien als eerste centrale verdediger. Verdedigend om eventuele counters van de tegenstander te neutraliseren . En aanvallend als eerste opbouwer. Die staat het de andere centrale verdedigers toe verder naar voren te spelen, waarop de andere spelers weer verder naar voren kunnen spelen, zodat we in de buurt van de goal van de tegenstander een extra man hebben.’

Enerzijds logisch, anderzijds... raar.

‘Er zijn zoveel zaken die ooit belachelijk leken, maar nu normaal zijn. Jogi [Löw, de bondscoach, MdH] zei na het WK dat ons werk was veranderd. Een doel van ons werk moest vanaf nu zijn: het spel blijvend veranderen. Dat zie je hierin terug.’

Verder lezen?