Redden we de wereld als we geen dierlijke producten meer eten?

Word veganist en red de wereld.

Dat is de boodschap van de documentaire Cowspiracy. ‘Geen andere levensstijlkeuze heeft een grotere positieve impact op de planeet [...] dan te stoppen met het consumeren van dieren en veganist te worden,’ zo betoogt een van de sprekers aan het einde van de film. Volgens maker Kip Anderson is een veganistisch dieet de enige manier om het met 7 miljard mensen vol te houden op deze planeet.

Ook fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren, Marianne Thieme, ziet veel heil in een plantaardig dieet. Afgelopen december benadrukte Thieme het belang van een verschuiving richting een plantaardig dieet voor het behalen van de in Parijs gestelde klimaatdoelen.

Jesse Klaver, fractievoorzitter van GroenLinks, besprak Cowspiracy in De Wereld Draait Door. Volgens hem heeft de film een goed punt: de milieu-impact van dierlijke producten is te groot en daar moeten we iets aan doen. Toch zegt hij zelf drie dagen in de week vlees te eten. Volgens Klaver is er namelijk niets mis met het eten van dierlijke producten, maar is de huidige mate van vleesconsumptie in Nederland ‘absurd.’ Vaker kiezen voor een broodje kaas in plaats van een broodje bal, dat is de richting die we uit moeten.

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

Heeft Klaver gelijk? Is een paar avonden zonder vlees voldoende om ‘de aarde te redden’? Of moeten wij net als Thieme veganist worden? Met afspraken die bij de klimaattop in Parijs zijn gemaakt in het achterhoofd, ben ik op onderzoek gegaan naar de relatie tussen de consumptie van dierlijke producten en klimaatverandering.

Hoeveel ‘dierlijks’ eten we?

Het zal niet verbazen: wereldwijd eten we steeds meer dierlijke producten. De Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties verwacht dat in 2050 de vraag naar producten uit de veeteelt is toegenomen met 70 procent. Dit om een populatie te voeden die dan rond de 9,6 miljard zal liggen.

De consumptie van eiwitten ligt hier 70 procent hoger dan wat de Wereldgezondheidsorganisatie adviseert

In Europa is de consumptie van dierlijke producten de laatste vijftig jaar met 50 procent toegenomen. Europeanen eten daarmee tweemaal het wereldwijde gemiddelde aan dierlijke producten en vier- tot vijfmaal zoveel dierlijke eiwitten als mensen in minder welgestelde regio’s.

Dat is ongezond veel; de consumptie van eiwitten ligt hier 70 procent hoger dan wat de Wereldgezondheidsorganisatie adviseert. Volgens de FAO is in Europa inmiddels een plafond bereikt; de komende tien jaar zal de inname van dierlijke producten naar verwachting niet nog verder toenemen.

Waarom eten we nu zoveel vlees?

Traditioneel gezien had vee de functie om lokaal organisch afval en grondstoffen met weinig ander nut om te zetten in nieuwe waardevolle producten. Met wat kippen en een varkentje in de achtertuin transformeerden aardappelschillen en groenteresten in eieren met spek. Dit gebeurde op kleine schaal en met een geringe milieu-impact.

Dat systeem is verdwenen. Terwijl ons organisch afval in de gft-bak belandt, krijgt vee speciaal voor hun geteelde granen te eten. Grofweg één derde van de mondiale graanoogst dient als veevoer. Veeteelt wordt nu grotendeels gedreven door vraag en is daarmee uitgegroeid tot een wereldwijde industrie die concurreert om water en grond met andere vormen van landbouw.

Wat is dan het probleem?

Met de groei van de intensieve veehouderij in de tweede helft van de vorige eeuw, ontstond een discussie over de milieu-implicaties van deze industrie. In 2006 publiceerde de FAO een spraakmakend rapport over de mondiale gevolgen van veeteelt. Toen werd geschat dat veeteelt verantwoordelijk zou zijn voor 18 procent van de uitstoot van alle broeikasgassen. In het recentste rapport over veeteelt en klimaat ligt dit percentage lager. Hierin stellen de onderzoekers dat veeteelt verantwoordelijk is voor 14,5 procent van alle uitstoot ‘door menselijk handelen.’

Volgens een artikel gepubliceerd door het Worldwatch-instituut zou de veeteelt zelfs 51 procent uitmaken van alle uitstoot. De auteurs stellen dat de FAO in zijn berekeningen een aantal zaken over het hoofd ziet, zoals de gassen die vrijkomen wanneer veedieren uitademen. Uit wetenschappelijke hoek is kritiek op dit Worldwatch-artikel gekomen. Het International Panel on Climate Change beschouwt CO2 die vrijkomt door uitademing van veedieren niet als een bron die we moeten meenemen voor de berekening van het broeikaseffect. Deze uitstoot maakt namelijk deel uit van een korte CO2-cyclus en voegt niets toe aan de langdurige opbouw van broeikasgassen in de atmosfeer. De schatting van 14,5 procent van de FAO is in dit licht betrouwbaar.

Veeteelt is verantwoordelijk voor 14,5 procent van alle uitstoot ‘door menselijk handelen’

Maar de uitstoot moet omlaag, want de aarde warmt gevaarlijk snel op. De urgentie hiervan dringt op mondiaal niveau door; op de klimaattop in Parijs stemden bijna tweehonderd landen in om de opwarming van de aarde beneden twee graden Celsius te houden, met 1,5 graad opwarming als streefwaarde.

Het United Nations Environmental Programme (UNEP) heeft uitgerekend dat er sinds 2012 een ‘budget’ over is van 1.000 gigaton aan CO2-equivalent. Overschrijden we het, dan is het aannemelijk dat we voorbijgaan aan de grens van 2 graden Celsius opwarming.

Van dit budget hebben we al flink wat opgesnoept. Zo is in 2014 52,7 gigaton aan CO2–equivalent uitgestoten. De uitstoot moet dus snel dalen, maar dat doet hij niet. De groei in uitstoot is weliswaar afgenomen in 2014 ten opzichte van de jaren ervoor, maar dit is niet voldoende; een radicale krimp is vereist.

Dan maar planten eten?

Met een jaarlijkse veeteeltuitstoot van 7,1 gigaton CO2-equivalent, zou een afname in de consumptie van vlees, zuivel en eieren een aanzienlijke bijdrage kunnen leveren aan de klimaatdoelstellingen.

Maar zelfs wanneer we - in lijn met wat Cowspiracy beoogt - compleet veganistisch gaan eten, zijn we niet in een klap van deze 7,1 gigaton af. We moeten ons dieet dan immers aanvullen met plantaardige alternatieven die, in ieder geval met de reguliere landbouw, eveneens voor uitstoot zorgen.

Daarnaast is het de vraag wie het betoog van Cowspiracy het meest aangaat. Er zijn wereldwijd miljoenen kleine boeren en herders afhankelijk van veeteelt voor voedsel en inkomsten. Zij kunnen niet zonder problemen overstappen op een plantaardig dieet - ook al zou dat vanuit klimaatoogpunt misschien een goed idee zijn - omdat dat honger of nog meer armoede tot gevolg zou hebben. Inwoners van landen met een relatief hoge CO2-voetafdruk én toegang tot alternatieve eiwitten kunnen vlees, melk en eieren wel zonder problemen laten staan. Wat zou er bijvoorbeeld gebeuren als we het pleidooi van Cowspiracy in heel Europa overnemen?

Een onderzoeksgroep samengesteld door de Europese economische commissie van de VN deed een studie naar de milieu-implicaties van een dieetverschuiving binnen Europa. Wat bleek: wanneer de Europese bevolking de helft van alle vlees en zuivel laat staan, kan de uitstoot van de landbouw in Europa met ten minste 196 miljoen ton afnemen. Hiervoor moeten op de huidige veeteelt grond, bomen en gewassen geplant worden die extra CO2 in de bodem opslaan.

Deze dieetverschuiving betekent een besparing van 42 procent op de totale uitstoot van de Europese landbouw. Om dit in mondiaal perspectief te plaatsen: dit maakt minder dan 0,5 procent uit van alle uitstoot ‘door menselijk handelen.’

Een druppel op een gloeiende plaat? Niet wanneer je je bedenkt dat dit het effect is van een gedeeltelijke dieetaanpassing voor slechts 7 procent van de totale wereldbevolking.

Een paar kanttekeningen bij deze studie:

• De afname in consumptie van dierlijke producten werd voor dit onderzoek gecompenseerd door een hogere inname van granen. Wat we werkelijk zouden gaan eten ter vervanging van dierlijke eiwitten, is niet te voorspellen. Aangezien ook de productie van plantaardige alternatieven voor uitstoot zorgt, zal de uiteindelijke uitstoot afhankelijk zijn van hoe ons dieet er dan uitziet. Wat wel duidelijk is, is dat we aanzienlijk minder eiwitten nodig hebben dan we nu consumeren.
• Zoals eerder genoemd, ligt de consumptie van eiwitten in Europa 70 procent hoger dan gezond is. Voor het genoemde onderzoek is de overconsumptie aan eiwitten niet geschrapt uit het dieet. Er is uitgegaan van een proteïne-inname (deels gecompenseerd uit granen) die nog steeds 50 procent hoger ligt dan de WHO adviseert. Wanneer we onze eiwitinname verlagen tot een gezond niveau, is het voordeel op de uitstoot mogelijk dus nog groter.
• Met de dieetverschuiving vinden buiten Europees grondgebied milieuvoordelen plaats die voor dit onderzoek niet zijn meegerekend. Wanneer alle Europeanen 50 procent minder vlees en zuivel consumeren, daalt bijvoorbeeld de import van soja als veevoer met 75 procent. Dit zal met name in Zuid-Amerika tot lagere uitstoot leiden, waar oerbos op grote schaal plaatsmaakt voor sojaplantages. De onderzoekers verwachten dat de milieuvoordelen van een dieetverandering in Europa mogelijk zelfs groter zijn buiten Europees grondgebied dan binnen Europa zelf.
• Een ander niet meegerekend voordeel is dat een lager verbruik van kunstmest de uitstoot verder terugdringt. Voor veeteelt is over het algemeen meer kunstmest nodig dan voor landbouw. De onderzoekers schatten dat met de verandering in ons dieet het gebruik van kunstmest 23 procent lager wordt. Hoeveel verschil dit zou maken qua uitstoot, is (nog) niet duidelijk.

Dus, hoe zit het?

Het is duidelijk dat dierlijke producten een aanzienlijke bijdrage leveren aan klimaatverandering. Afhankelijk van de effecten van de producten die we dan eten, kan een verschuiving richting een meer plantaardig dieet de uitstoot verlagen. Zeker wanneer we planten en bomen laten groeien op het land dat vrijkomt.

Bovendien zijn er vormen van kleinschalige veeteelt mogelijk waarbij de uitstoot aanzienlijk lager is. Denk aan vee dat groenteresten te eten krijgt, of dieren die deel uitmaken van een ecosysteem in een voedselbos.

Zulk vlees vind je alleen niet in je lokale supermarkt. We moeten dus onze consumptie van dierlijke producten serieus terugdringen. Ik zou zelf zeggen: schrap op zijn minst die 70 procent eiwitten die je toch al te veel eet van je dierlijke boodschappenlijst. Een strikte afname kan hand in hand gaan met andere manieren om de uitstoot te verminderen. Want alleen een combinatie van grootschalige veranderingen kan de gevolgen van klimaatverandering nog beperken.

Meer voedselverhalen?