De nieuwe geneesmiddelenvisie van de zorgminister: een vloek of een zegen?

Een industrie die intransparant is over de prijzen van nieuwe producten. Die misbruik maakt van de regels en die geregeld betrapt wordt op kartelvorming. Allemaal gefaciliteerd in een ‘onhoudbaar systeem’ waar de verhouding tussen een aanvaardbare prijs van een nieuw medicijn en innovatie vaak ‘zoek’ is.

Dit is niet de diagnose van een vermaarde farmacriticaster, het is de kritiek van minister Edith Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Ze is in haar recent opgestelde ‘geneesmiddelenvisie’, een strijdplan voor de komende jaren, ongehoord fel over de farmaceutische sector.

Te vaak brengen bedrijven met behulp van publieke middelen medicijnen naar de markt, die dan voor de hoofdprijs worden verkocht. Of wordt er misbruik gemaakt van de prikkels om medicijnen te ontwikkelen voor weesziekten, waardoor ‘de burger twee keer betaalt.’

Schippers heeft zelfs bij enkele internationale gezondheidsngo’s indruk gemaakt, zo vertelden afgevaardigden me afgelopen vrijdag. Een goede aftrap in de erkenning van de prijsproblematiek in Europa, meenden zij ook.

Is er een specifieke reden voor deze ‘nieuwe’ visie?

Ja. De minister roept al meer dan een jaar op tot het bundelen van internationale krachten om sterker te staan tegen de geneesmiddelenindustrie. Nu Nederland voorzitter van de Europese Unie is, doet zich een uitgelezen kans voor om dat idee bij buitenlandse collega’s onder de aandacht te brengen.

Er is dus een duidelijke politieke agenda, want steeds meer westerse landen ervaren problemen met het betalen van nieuwe dure medicijnen.

Even voor de goede orde: het oude beleid heeft afgedaan?

Dat oude beleid is onvoldoende toegespitst op de komst van de nieuwste dure middelen. Die zijn zo duur dat als we nietsdoen, de zorgpremie en de eigen bijdrage omhoog moeten, patiënten sommige middelen simpelweg niet meer krijgen of dat er andere zorg uit het basispakket wordt geschrapt om geld vrij te maken.

Ter herinnering: dit waren de belangrijkste twee wapenfeiten van het ministerie van de afgelopen jaren:

Het preferentiebeleid dat zorgverzekeraars de macht geeft enkel de goedkoopste medicijnen te vergoeden.
Het financieel verantwoordelijk maken van ziekenhuizen voor dure middelen.

Gek genoeg blijft het overhevelen van meer middelen naar het ziekenhuisbudget in het nieuwe plan onbesproken

In het tweede punt zie je duidelijk wat Schippers eigenlijk wil: met zo veel mogelijk partijen tegelijk inkopen, zodat voornamelijk verzekeraars en ziekenhuizen meer macht hebben en de prijzen dalen.

Gek genoeg blijft het overhevelen van meer middelen naar het ziekenhuisbudget in het nieuwe plan onbesproken, wat suggereert dat de kortingen waarop Schippers rekende, niet voldoende zijn geweest om de komende jaren alle nieuwe dure middelen te blijven vergoeden.

Wat zijn de in het oog springende plannen?

Schippers belangrijkste ideeën:

Meer geheime prijsonderhandelingen met fabrikanten door het ministerie zelf.
Op Europees niveau samenwerken om sterker te staan tegen de farmamultinationals.
Nieuwe medicijnen sneller op de markt toelaten.
In Europa de discussie starten of de industrie niet te veel beschermd wordt met octrooibescherming en/of marktexclusiviteit.
De ‘open instroom’ van dure ziekenhuismedicijnen beperken.
Met nieuwe technologieën vooraf uitzoeken welke patiënt profijt heeft van welk middel op welk moment, wat tot efficiënter gebruik moet leiden.
Ziekenhuizen en zorgverzekeraars meer gezamenlijk laten inkopen.
Eerder en beter weten welke nieuwe middelen op welk moment op de markt komen en wat ze kosten.

Klinkt goed?

Ja en nee. Het is bijzonder dat een liberale minister zich fel uitlaat over de industrie en constateert dat het monopoliemodel van medicijnfabrikanten barsten vertoont.

Ze is ook de eerste zorgminister die samenwerking wil die moet leiden tot een machtsblok tegen de industrie, hoewel nog onduidelijk is hoe ze dat precies wil gaan doen.

Nee, omdat er nieuwe instanties bij komen die zich gaan bemoeien met het vergoedingsproces van medicijnen, wat de toch al ongelofelijk complexe vergoedingsmachine nog ondoorgrondelijker maakt dan ze al is.

Schippers breidt het clubje VWS-ambtenaren uit dat onder haar toezicht geheime onderhandelingen voert met fabrikanten

De belangrijkste: Schippers breidt het clubje VWS-ambtenaren uit dat geheime onderhandelingen voert met fabrikanten. Niet van vijftig fte naar honderd fte, nee, van vijf fte naar zeven fte. Een heel kleine groep ambtenaren met een ongelofelijke verantwoordelijkheid.

Een voorbeeld van hoe omstreden de deals zijn die het zogenoemde ‘Buro Financiële Arrangementen’ maakt?

Recent is er een geheime deal gemaakt over de vergoeding van een extreem duur medicijn tegen longkanker, genaamd nivolumab. Het Zorginstituut, de vergoedingsautoriteit in Nederland, had geconstateerd dat fabrikant Bristol-Meyers Squibb de prijs van het product met minimaal de helft zou moeten verlagen wilde het vergoed worden en voldoen aan de eisen van kosteneffectiviteit. Het middel is dus meer dan twee keer te duur voor de gezondheidswinst die het levert.

Maar het Zorginstituut adviseert de minister alleen en beslist niet over welk middel vergoed wordt. Er werd een geheime deal beklonken - het is niet aannemelijk dat het bedrijf zijn prijs heeft gehalveerd -, waarna niemand precies weet wat de voorwaarden van die deal zijn en wat we de komende jaren aan het middel kwijt zijn.

Deze manier van werken brengt een aantal serieuze risico’s met zich mee:

Het is tegenstrijdig de industrie intransparantie te verwijten als je die zelf juist met meer geheimzinnigheid probeert aan te pakken.
Waarom zou je het Zorginstituut, een beoogd onafhankelijk instituut dat berekent hoe premiegeld het best kan worden aangewend, als farmaceutisch bedrijf nog serieus nemen als je weet dat een negatief vergoedingsadvies geen bindende consequenties heeft, omdat er altijd nog een geheime deal te maken valt met een klein groepje VWS-discipelen?
In het verlengde daarvan: een Zorgminister is politiek chantabel in de discussie over dure geneesmiddelen, omdat het politieke zelfmoord is mensen levensreddende medicijnen te ontzeggen. Het is misschien slimmer om het politieke ambt juist wat te distantiëren van dit soort ingrijpende beslissingen.

Nog een probleem: Europees inkopen

Een tweede punt van zorg is de verwachting dat de inkoopmacht bij een hoger volume altijd blijft stijgen. Buiten het praktische bezwaar dat veel omringende (grote) landen niet direct zitten te springen om inkoopconstructies te bedenken die hun eigen industrie het mes op de keel zetten, is heel onzeker of die macht echt stijgt.

Schippers constateert dat er misbruik wordt gemaakt van de prikkels om weesgeneesmiddelen te ontwikkelen, maar denkt tegelijkertijd aan maatregelen die pas werken als er meerdere (vergelijkbare) medicijnen zijn voor eenzelfde aandoening. Dan pas wordt het voor fabrikanten interessant om kortingen te bieden, want anders is er het risico dat een concurrent een groot stuk van de taart krijgt.

Bij een weesgeneesmiddel is de betaler, of dat nu één apotheek, één ziekenhuis, één zorgverzekeraar of een aantal landen betreft, per definitie veroordeeld tot één fabrikant, waarvan maar moet blijken of die kortingen wil geven.

En: de plannen voor versnelde toegang zijn niet zonder risico

Waar de minister wel een duidelijke knieval voor de industrie maakt, is op het gebied van de ‘early access’ of ‘adaptive pathways.’ Jargon voor maatregelen die farmaceutische bedrijven een middel sneller naar de markt helpen te krijgen. En dat is meteen waar de schoen het meest wringt: veiligheid dreigt voor de minister een troefkaart te worden in de strijd om een lagere geneesmiddelenrekening.

De versnelde toelating is omstreden. Recent publiceerde een consortium van gezondheidsngo’s en onafhankelijke medicijnbladen een pleidooi om nieuwe manieren om geneesmiddelen versneld naar de markt te krijgen vooral te zien als een poging van de industrie om gezondheidsrisico’s af te wentelen op de maatschappij.

Dat enkele topambtenaren van de Europese registratieautoriteit overwegen om bedrijven gedurende versnelde toelating immuniteit te beloven van letselschadezaken, geeft wel aan wat de potentiële gezondheidrisico’s hiervan zijn.

Dat is meteen waar de schoen het meest wringt: veiligheid dreigt voor de minister een troefkaart te worden in de strijd om een lagere geneesmiddelenrekening

De Europese registratieautoriteit experimenteert al bijna twee jaar met nieuwe vormen van versnelde toelating, verdedigt Schippers.

Dat mag zo zijn, maar vergeten wordt dat er voor patiënten met hoge nood al jaren een reeks versnelde toelatings- en toegangsprocedures voorhanden zijn.

Dus?

Al met al is er dus nog genoeg onduidelijkheid over het grote Schippersplan, dat, toegegeven, van lef getuigt en een stap in de goede richting lijkt. Maar is nog meer geheimzinnigheid wel zo verstandig? Hoelang kun je volhouden dat op grotere schaal inkopen voor lagere prijzen zorgt, als misschien wel een fundamentele wijziging in de innovatiefinanciering nodig is? En wordt de patiënt straks niet makkelijker het proefkonijn van de industrie?

Help mee de machine te ontleden die medicijnen vergoedt Speelt de financiering van het ziekenhuis een rol bij de keuze om een patiënt wel of niet te blijven behandelen? Niemand die het precies kan vertellen. Geen wonder: hoe een medicijn wordt vergoed, is een geheimzinnig proces. De komende maanden ontleed ik stap voor stap deze vergoedingsmachine. Lees het verhaal hier terug

Pillenpatenten maken onze medicijnen onbetaalbaar. Dit is hoe het anders kan Het is een groeiend en wereldwijd probleem: onbetaalbare medicijnen. Dit terwijl farmaceutische bedrijven steeds meer winst maken én steeds minder daarvan in het ontwikkelen van nieuwe medicijnen steken. Kan dat anders? Volgens de Amerikaanse activist James Packard Love wel. Een portret. Lees het verhaal van Lucien hier terug

Waarom farmaceuten niets zeggen over hoe hun medicijnprijzen worden bepaald Een Amerikaanse commissie boog zich achttien maanden over de vraag hoe farmagigant Gilead de prijs van zijn astronomisch dure geneesmiddelen tegen hepatitis C bepaalde. Conclusie: vanaf moment één had woekerwinst de prioriteit. Het bijkomstig menselijk leed van zeer beperkte toegang tot de medicatie werd op de koop toe genomen. Lees het verhaal hier terug