In gesprek met de man die de FIFA heeft ontmaskerd: ‘Ze gaan Qatar het WK ontnemen’
De FIFA heeft een nieuwe voorzitter, nieuwe interne regels en nieuw zelfvertrouwen. Ik vroeg drie kenners of dat laatste terecht is. Onderzoeksjournalist Andrew Jennings: ‘Als [Gianni] Infantino zou deugen, dan had hij direct gezegd dat er meer onderzoek nodig is.’
Het was een van de beslissende momenten in de geschiedenis van de FIFA.
In een persconferentie van Sepp Blatter, kort na zijn herverkiezing als FIFA-voorzitter in 2002, stond journalist Andrew Jennings op en stelde de volgende vraag: ‘Herr Blatter, hebt u zich ooit laten omkopen?’
Jennings had net zo goed zijn broek kunnen laten zakken. De keurig geklede en geschminkte (tv-)journalisten keken Jennings aan alsof hij aan schurft leed. Met zijn wandelaarsoutfit en zijn schaamteloze vraag kon hij moeilijk meer afsteken bij zijn gesoigneerde collega’s.
En dat was precies zijn bedoeling: opvallen.
‘Ik wilde dat de mensen met fatsoen, en die zijn er natuurlijk ook bij de FIFA, me wisten te vinden,’ zegt Jennings. ‘Moraliteit is heel nuttig.’
Een paar weken later kreeg hij van zo’n fatsoenlijk mens een stapel documenten waaruit bleek hoe gênant hoog de salarissen en vergoedingen waren die Sepp Blatter en zijn collega-bestuurders elkaar toeschoven. De onthullingen van Jennings en anderen zijn sindsdien blijven komen.
In 2009 klopte de FBI zelfs bij Jennings aan met het verzoek om zijn medewerking. Dat mondde weer uit in de arrestaties van FIFA-kopstukken op verzoek van de Amerikaanse justitie, een strafrechtelijk onderzoek tegen Sepp Blatter door de Zwitserse justitie en de schorsing en het terugtreden van diverse FIFA-kopstukken – waaronder Blatter zelf.
Of Sepp Blatter zonder Jennings’ geduld weg zou zijn als voorzitter? Waarschijnlijk niet.
Vorige week trad een opvolger aan, Gianni Infantino. Ook stemden de FIFA- leden voor nieuwe interne spelregels. ‘De FIFA is door trieste tijden gegaan,’ zei Infantino in zijn dankwoord. ‘Maar die tijd is voorbij.’
Ik vroeg Jennings wat hij van Infantino en de hervormingen bij de FIFA vindt. Ook belde ik met de Zwitserse corruptiebestrijder en voormalig FIFA-adviseur Mark Pieth, en met Sylvia Schenk van Transparency International, die jarenlang streden tegen de corruptie binnen FIFA.
Andrew Jennings: ‘Commentaar? Je moet feiten zoeken!’
Of Andrew Jennings optimistisch is over de FIFA? Ik had net zo goed kunnen vragen of Willem van Hanegem een Ajaxshirt wil aantrekken.
‘Natuurlijk niet,’ zegt Jennings. ‘De kandidaten zijn alle vijf pure FIFA-insiders, onderdeel van het systeem dat elkaar geld toeschoof. Ze doen het nu overkomen alsof dat allemaal voorbij is. Maar dat is niet zo.’
‘Gaat [Infantino] alle bestuurders en medeplichtigen van Blatter ontslaan, die jarenlang dikke salarissen hebben opgestreken? Zo ja, dan goed. Zo nee, dan weten we hoe laat het is.’
Ik denk dat Blatter het WK ook niet in Qatar wilde. Hij zei tegen zijn collega’s: neem het geld van Qatar, maar stem niet op ze. En toen - oeps! - deden zijn vriendjes het toch
Jennings ziet de FIFA als een criminele organisatie. En die organisatie verandert niet zomaar door een poppetjeswissel en een statutenwijziging. Wat wel zou werken? ‘Iedereen ontslaan, allemaal nieuwe mensen neerzetten en de FIFA in een ander land dan Zwitserland huisvesten. Een land dat criminelen aanpakt in plaats van herbergt. Nederland bijvoorbeeld.’
Maar dat gaat waarschijnlijk niet gebeuren, meent Jennings. Net zoals de FIFA vrijwillig stappen tegen Qatar gaat ondernemen. Ook al kreeg dat land het WK door FIFA-bestuursleden om te kopen. Jennings: ‘Dat is toch een grap, voetbal in een grote bak heet zand? Denk je dat het de veertien ExCo-leden daadwerkelijk een goed idee leek om dáár een WK te organiseren? Natuurlijk niet. Ze zijn omgekocht.’
Blatter stemde niet voor Qatar, zegt Jennings. ‘Ik denk dat Blatter het WK ook niet in Qatar wilde. Hij zei tegen zijn collega’s in de ExCo: neem het geld van Qatar, maar stem niet op ze. En toen - oeps! - deden zijn vriendjes het toch.’
Uiteindelijk zal de FIFA het WK wel moeten afpakken van Qatar. ‘Als de Amerikaanse justitie straks met bewijs komt - en let op, dat gaat gebeuren - dan zullen ze hun geschokte gezicht opzetten en zeggen: Jack Warner, Ricardo Teixeira - corrupt? O, maar dit wisten we niet. Nee, Qatar, nu mogen jullie het WK niet meer organiseren.’
Zo zal het gaan, Jennings is er zeker van. Terwijl: ‘Als [Gianni] Infantino zou deugen, dan had hij direct gezegd dat er meer onderzoek nodig is naar eventuele omkopingen bij het toekennen van het WK aan Qatar. [...] En dan had hij de voetbalbonden ook geen geld toegezegd dat de FIFA niet heeft .’
Dus ja, hij heeft al wel weer trek in een nieuwe reportage over de FIFA. Als zijn gezondheid het toelaat na een kleine beroerte.
Want vrolijk wordt hij er niet van, de journalistiek over de FIFA. Hij heeft ze gelezen, de commentaren in de pers, dat Infantino goed nieuws is. ‘All wet’ noemt hij ze. En journalisten die mensen als Jennings om commentaar vragen over de gebeurtenissen bij de FIFA? Ook all wet. ‘Je moet helemaal geen commentaar willen over de FIFA. Je hebt feiten nodig. Feiten.’
‘Het probleem is dat sportjournalisten de FIFA coveren. Die schrijven elegante stukjes, maar onthullen niks. Ze willen liever schrijven wie er op het veld staat en waarom. En ze willen Blatter spreken. Maar je moet hem niet willen, je moet zijn documenten willen. Sportjournalisten willen dat niet. Je hebt journalisten nodig die weten hoe criminaliteit werkt.’
En nee, je moet ook geen rijkdom verwachten. Ook niet als je met je werk de FIFA hebt helpen hervormen. ‘Ik moet erg spaarzaam leven,’ zegt Jennings. ‘En dan woon ik ook nog in een erg goedkoop deel van Engeland.’ Hij doet wat hij doet omdat slechteriken ontmaskeren ‘great fun’ is - ‘Chasing Bad Men’ is dan ook zijn status op Skype.
‘Ik zou zeggen: ga nu je stuk schrijven, zie het als een beginpunt voor serieuze verslaggeving. Er zijn criminelen in het voetbal. Vind ze.’
Een paar uur later stuurt Jennings me nog een mail. ‘Every hour you spend learning about football you wasted learning about corruption!’
Mark Pieth: ‘Ik ben redelijk tevreden’
De Zwitserse criminoloog en corruptiebestrijder Mark Pieth is wat optimistischer over de FIFA.
Pieth leidde in 2012 en 2013 de Independent Governance Committee die de FIFA moest hervormen. Een commissie die Blatter in het begin leek te willen steunen. ‘Hij wilde met opgeheven hoofd weg, een schone organisatie achterlatend.’ Totdat Blatter dat niet meer wilde, waarop Pieth in 2013 opstapte.
Drie jaar later is veel van wat Pieth wilde toch werkelijkheid geworden. De FIFA-voorzitter krijgt minder bevoegdheden, zijn zittingsduur wordt beperkt, nieuwe bestuursleden worden gescreend op corruptie, er komen meer vrouwen in het bestuur. Die regels zijn vorige week aangenomen. De Neue Zürcher Zeitung noemde Pieth recent ‘de vader van de hervormingen.’
Of de vader tevreden is?
‘Redelijk,’ zegt Pieth.
Beter was het volgens hem geweest als er een tijdelijke FIFA-voorzitter was aangesteld. Een puinruimer, die na het puinruimen plaats had gemaakt voor een reguliere opvolger. Wie dat had moeten doen? ‘[KNVB-voorzitter, MdH] Michael van Praag, bijvoorbeeld,’ zegt hij. ‘Of Greg Dyke [de baas van de Britse voetbalbond, MdH]. Fatsoenlijke mensen die insider genoeg zijn, maar altijd afstand hebben gehouden van de viezigheid. Dat was geloofwaardiger geweest.’
Nu moeten mensen met een besmet verleden schoon schip maken. ‘De nieuwe voorzitter is nu niet bepaald de protagonist van hervormingsdrift gebleken,’ zegt Pieth. Sterker, Infantino stemde op 24 januari 2013 tégen de hervormingen die Pieths commissie voorstelde.
En nee, hij gelooft niet dat al die FIFA-leden die voor de hervormingen stemden, ook oprecht willen hervormen. ‘Corruptie zit diep ingebakken in de cultuur van de FIFA. Die meerderheid voor het hervormingspakket dat is aangenomen, 89 procent? Het doet mij denken aan de stemmingen op bijeenkomsten van de Chinese Communistische Volkspartij. Zo’n grote meerderheid wijst ook op een gebrek aan discussie. Natuurlijk, een veto zou erger zijn geweest, maar het klinkt allemaal te mooi om waar te zijn.’
De nieuwe voorzitter is nu niet bepaald de protagonist van hervormingsdrift gebleken
En er is nog meer om sceptisch over te zijn. Infantino beloofde in zijn campagne - ‘It’s your money’ - om de bonden meer geld te geven. ‘Dat is classic Blatter, aan elk land evenveel miljoenen geven, ook aan piepkleine landen met twee voetbalvelden en een voetbalclub. Dat is bijna als stemmen kopen.’
Kritiek en argwaan is dus nodig. Pieth: ‘Maar we moeten accepteren dat dit een grote stap voorwaarts is. Er is tenminste een potentiële deling van de macht, tussen de voorzitter en de nieuwe CEO die benoemd gaat worden. Ook is de ethische commissie er nog, die stevig werk heeft verricht. Ten slotte, Infantino is niet sjeik Salman. Dat zou een ramp zijn geweest, als hij was verkozen.’
Sylvia Schenk: ‘Cultuurverandering is saai en langzaam’
Sylvia Schenk, voormalig hardloopster en nu juriste bij Transparency International, houdt de FIFA al jaren in de gaten en was tijdelijk lid van Pieths commissie. Haar oordeel? ‘Het is makkelijk cynisch te zijn. Maar je moet geen revolutie verwachten. Als een corrupte organisatie begint te veranderen, dan ziet het er ongeveer zo uit zoals bij de FIFA nu.’
Schenk: ‘Wat heel belangrijk is: veel belangrijke FIFA-kopstukken zijn weg. Sommigen zijn dood, anderen zijn teruggetreden, weer anderen geschorst. De oude netwerken in de FIFA en in de continentale bonden zijn in elk geval deels verbroken.’
‘De regels die vorige week zijn aangenomen, zijn goed. Als het oude netwerk nog geheel intact was geweest, hadden die regels weinig betekend. Nu wel. Het moet natuurlijk tot leven komen, maar in theorie is het goed. De nieuwe FIFA-voorzitter is niet meer zo almachtig als Blatter was. Hij deelt bevoegdheden met de CEO. Dat soort statutenwijzigingen klinkt allemaal saai, maar is een voorwaarde voor cultuurverandering.’
Als een corrupte organisatie begint te veranderen, dan ziet het er ongeveer zo uit zoals bij de FIFA nu
Dat laatste - cultuurverandering - is het belangrijkste, zegt Schenk. Het veranderen van poppetjes, het opstellen van nieuwe regels, het betekent weinig als de corrupte cultuur niet verandert.
Heel zichtbaar zal die verandering bovendien niet zijn. Sterker, het slechte nieuws zal meer opvallen. Er zullen nieuwe schandalen naar boven komen over de FIFA, denkt Schenk. ‘Al hebben we de afgelopen maanden weinig nieuwe gevallen meegemaakt. Maar zo’n organisatie is niet opeens schoon en netjes.’
Haar optimisme rust vooral op het relatief intensieve contact tussen FIFA’s hervormingscommissie en de voetbalbonden. ‘De nieuwe regels [over de zittingsduur van de voorzitter, de FIFA-raad, etc. - MdH] zijn goed doorgesproken. De bonden hebben vorige week niet zomaar getekend bij het kruisje. Er zijn wel concessies gedaan om dit te bereiken. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat er een WK met veertig landen komt, al is dat nog niet besloten. En in de nieuwe FIFA-raad zitten weliswaar verplicht zes vrouwen, maar hij is met 36 leden te groot gemaakt. Dat zal de besluitvorming niet sneller maken. Maar in ruil voor de nieuwe regels is dat oké.’
‘Het klopt dat de campagne [van Infantino, MdH] veel leek op eerdere campagnes. Infantino beloofde geld aan de bonden. Maar het is makkelijk om hem daarmee neer te zetten als een nieuwe Blatter. Wat is er mis met het verdelen van het geld onder de leden? Ik zou het eerder omdraaien: als het geld van de FIFA niet naar de leden gaat, waar gaat het dan heen? Dat is eerder het probleem.’
‘Natuurlijk was het probleem dat onduidelijk was wat er vervolgens met het geld gebeurde. Maar dat probleem hou je altijd. Je kunt de FIFA niet vragen om efficiënt toezicht te houden op 209 landen. En de FIFA doet al veel aan toezicht, echt waar. Het is te makkelijk om alleen maar negatief te zijn.’
Lees ook:
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
