Waarom zijn vrouwen vaker ziek dan mannen?

Meer dan 40.000 pillen liggen verspreid over de dertien meter lange tafel. Elke pil heeft een andere kleur en is met de hand vastgenaaid in een klein zakje van doorzichtige stof. De pillen tonen de levensloop van de gemiddelde Britse man en vrouw.

Bij de man begint het met veel paracetamol en medicijnen tegen hooikoorts. Rond zijn dertigste levensjaar neemt hij maagzuurremmers omdat hij last heeft van zijn spijsvertering. En in de laatste tien jaar van zijn leven neemt de man net zoveel medicijnen als in de eerste 64 jaar. De vrouw heeft een ander pillenpatroon: in haar puberteit slikt ze ibuprofen tegen menstruatiepijn, begint ze aan ‘de pil’ en rond haar zeventigste neemt ze medicijnen tegen diabetes.

Het werk ‘Wieg tot Graf’ in het Londense British Museum is een treffende reflectie op hoe in de westerse wereld met gezondheid en ziekte wordt omgegaan: voor elk pijntje bestaat een pilletje. Maar wat mij nog meer opviel toen ik langs de tafel liep, was dat de rij met pillen van de vrouw aanzienlijk langer en kleurrijker was dan die van de man. En dat is niet alleen omdat ze ouder werd.

Hoe kan dat?

Want behalve dat vrouwen langer leven, brengen vrouwen frequenter een bezoek aan de huisarts en worden ze vaker opgenomen in het ziekenhuis.

Dat verschil betaalt zich uit in de maatschappelijke kosten. In 2013 waren de gemiddelde zorgkosten voor een man tussen de twintig en veertig jaar 1.053 euro, terwijl vrouwen 1.627 euro ‘kostten.’ Ook het ziekteverzuim is onder vrouwen van alle leeftijden hoger dan onder mannen. Misten mannen in 2014 3,1 procent van hun werkdagen, voor vrouwen was dit 4,4 procent.

En kijk eens naar deze grafiek.

Los van de kindertijd en hun oude dag slikken vrouwen in álle leeftijdsgroepen meer medicijnen dan mannen. Ook zonder de pil mee te tellen.

Hebben vrouwen dan een kwetsbaarder lichaam dan mannen? Zijn ze dan toch het zwakkere geslacht? Of is het de gezondheidszorg die tekortschiet?

Een paar aanwijzingen daarvoor:

• Vrouwen hebben een grotere kans op bijwerkingen bij medicijngebruik dan mannen. Vrouwen belanden ook vaker in het ziekenhuis door een heftige bijwerking van een geneesmiddel.
• Uit een studie in Nijmegen bleek dat meer dan 70 procent van de groep mensen met onverklaarde lichamelijke klachten vrouw is.
• Een hartinfarct wordt bij vrouwen vaker gemist, omdat de symptomen die ze vertonen vaker ‘atypisch’ zijn.
• Vrouwen leven misschien wel langer dan mannen, ze leven minder lang in goede gezondheid. De levensverwachting zonder chronische ziekten ligt voor vrouwen zeven jaar lager dan voor mannen.

Een standaard lichaam

Begrijpen we het vrouwenlichaam wel genoeg? Uit gesprekken die ik voerde met zes medisch specialisten bleek dat in biomedisch en medicijnonderzoek jarenlang is gedacht: een lichaam is een lichaam. Schijnbaar leefde de overtuiging dat, los van de uiterlijke verschillen en voortplantingsorganen, lichamen hetzelfde werken. En omdat mannen geen wisselende hormoonspiegel hadden die de testresultaten verstoorde en niet zwanger konden worden, werd het meeste onderzoek op mannen gedaan.

Probleem: de helft van de patiënten die vervolgens de medicijnen of behandeling voorgeschreven kreeg, had wél een wisselende hormoonspiegel en kon wél zwanger worden. Reden voor het Handboek Vrouwspecifieke Geneeskunde om te beweren dat het witte mannenlichaam van ongeveer zeventig kilo als norm werd gezien in de medische wereld.

Ook al wordt op allerlei vlakken gelijkheid tussen mannen en vrouwen nagestreefd, misschien zijn de twee niet in álles gelijk?

De helft van de patiënten die de medicijnen of behandeling voorgeschreven kregen, hadden wél een wisselende hormoonspiegel en konden wél zwanger worden

Er lijkt bijvoorbeeld een biologisch verschil te zijn: vrouwen zijn over het algemeen lichter, hebben een hoger vetpercentage en minder lichaamswater. En dat zou van invloed kunnen zijn op de werking van geneesmiddelen.

Bovendien wezen de specialisten me erop dat mannen en vrouwen ook in gezondheidsgedrag van elkaar verschillen, mogelijk door de genderrollen die hun worden toegeschreven. Thuis, op school en door de media leren meisjes hoe ze een vrouw worden en jongens wat hen tot een man maakt. Dit zou gevolgen hebben voor het gedrag (hoe vaak mensen sporten, wat ze eten, welke beroepen ze kiezen, of ze regelmatig naar de dokter gaan, enzovoort) en daardoor ook voor de gezondheid.

In Amerika werd begin jaren negentig aan de bel getrokken. Vanaf toen moest klinisch onderzoek óók op vrouwen gedaan worden. Er werd zelfs een wet voor in het leven geroepen. Maar het lijkt erop dat vrouwen nog steeds niet consequent in alle fasen van medicijnonderzoek worden opgenomen en dat veel diagnoses en behandelplannen nog altijd zijn afgestemd op een standaard lichaam. Van de tien geneesmiddelen die er tussen 1997 en 2001 van de markt werden gehaald, was de reden bij acht ernstige bijwerkingen voor vrouwen.

Ook in Nederland sijpelt het besef binnen dat mannen en vrouwen mogelijk meer van elkaar verschillen dan vaak wordt gedacht. Vanochtend maakte minister Edith Schippers van Volksgezondheid bekend 12 miljoen euro te steken in medisch onderzoek gericht op vrouwen.

Is er een dokter in de zaal?

Ligt de reden dat vrouwen meer geneesmiddelen gebruiken, meer last hebben van bijwerkingen en vaker kampen met een gebrekkige gezondheid werkelijk in de gezondheidszorg? En als dat zo is: waarom hebben we het hier dan niet over?

Vanaf vandaag zal ik mezelf onderdompelen in de wereld van de gezondheidszorg. Ik wil meer te weten komen over medicijnonderzoek. Waarom worden medicijnen niet op een diverse groep getest? Want ook leeftijd, etniciteit, sociale status en seksualiteit spelen wellicht een rol in gezondheid. En zijn er mensen bezig hier verandering in te brengen?

Ook wil ik in kaart brengen van welke ziektes en medicijnen al bekend is dat er verschillende werkingen en bijwerkingen zijn voor mannen en vrouwen. En welke kennis er nog ontbreekt. Tot slot ben ik benieuwd op welke manier normen over mannelijkheid en vrouwelijkheid onze gezondheid beïnvloeden.

Hiervoor doe ik een beroep op jullie kennis, ideeën en vragen.

• Wat willen jullie graag weten over de rol van gender in gezondheidszorg?
• Wat mag niet ontbreken in dit onderzoek?
• Is er een dokter (farmaceut/zorgverzekeraar/onderzoeker) in de zaal?
• Ken of ben jij een patiënt achter al deze cijfers?
• Welke artikelen, boeken, documentaires en personen mag ik niet missen?

Reageer hieronder of stuur een e-mail naar lisapeters@decorrespondent.nl.

De komende maanden houd ik jullie op de hoogte van mijn zoektocht naar een betere gezondheidszorg voor iedereen. Die zoektocht start vandaag. Ik loop rond op een evenement over de toekomst van de gezondheidszorg. Kopstukken en voorlopers uit de medische wereld komen er bijeen om te spreken over de mogelijke blinde vlek van de gezondheidszorg.

Meer lezen?