‘Achter de missie in Mali zit geen plan voor de langere termijn’

Nederland stuurt ongeveer 370 militairen naar het noorden van Mali, waaronder commando’s die achter de vijandelijke linies moeten landen. Ze zullen opereren onder de vlag van MINUSMA.

Het is niet duidelijk wat ze precies aan zullen treffen. Islamisten houden zich op in de regio en plegen nog geregeld aanslagen, onder de bevolking heerst een enorm wantrouwen tegen elkaar en het leger en de vrees bestaat dat het geweld weer oplaait.

Ik stelde Mohamed Ag Malha, neef van een van de leiders van de eerste Toeareg opstand in 1963, de meest prangende vragen over het conflict en het nut van de Nederlandse bijdrage.

Waarom kwamen de Toearegs in opstand?

‘Toearegs groeiden op met boosheid over de revolutie van ‘63. De overheid wilde ons uitroeien, dat zullen we nooit vergeten. Sinds dat moment willen we wraak.

We trainden in het Libië van Khadafi en streden van Palestina tot Tsjaad om ons voor te bereiden op dat moment. Zelfs in Syrië trainen nu Toearegs. Altijd houden we de genocide van ‘63 in ons achterhoofd.

De Toearegs die voor Khadafi vochten werden het Rode Leger genoemd. Zij zaten achter de opstand door de MNLA in 2012. Alle Toearegs uit andere landen kwamen naar Mali om mee te doen. Deserteurs uit het leger en mensen die in kampen in de woestijn leefden sloten zich bij hen aan.

In het noorden van Mali waren ook veel drugsdealers en islamisten actief. Het was een soort niemandsland en te onveilig om rond te reizen. Die islamisten werkten buiten Mali, maar hadden een deal met de overheid dat ze in Mali konden verblijven als ze zich rustig hielden. Tussen die drugsdealers en islamisten zaten ook enkele Toearegs. Om aan geld te komen voor wapens hielpen sommige Toearegs ook met drugstransporten.

Bij sommige Toearegs waren de banden met islamisten en drugsdealers erg hecht. Daarom steunden islamisten de MNLA toen de opstand begon. Maar de overheid vroeg andere islamisten om de MNLA te bestrijden. Het was chaotisch en niemand wist zeker wie tegen wie vocht. Toen de opstand vorderde, namen de islamisten het heft in eigen handen en verbraken ze alle afspraken met de MNLA en de overheid. Ze stoomden op tot het plaatsje Konna, zeshonderd kilometer van de hoofdstad Bamako, en waren van plan om heel het land in te nemen. Toen kwamen de Fransen om hen terug te dringen.

Achteraf gezien was het niet goed hoe het is gelopen. De opstand maakte de weg vrij voor buitenlandse islamisten en extremisme

Achteraf gezien is het niet goed hoe het is gelopen. De opstand maakte de weg vrij voor buitenlandse islamisten en extremisme. Zij brachten chaos en dood. Maar het conflict is in de kern de vrucht van slecht beleid, dat mag nooit worden vergeten. De eerste slachtoffers van corruptie, onrecht en marginalisatie waren de Toearegs. Dat is altijd zo geweest. Daar kwamen we tegen in verzet. Het had niets met islamisme of extremisme te maken.’

Hoe moet het nu verder?

‘De Toeareg-gemeenschap is erg verdeeld en er zijn veel afspraken geschonden tijdens de oorlog. Iedere Toeareggroep moet daarom een stem krijgen om het vertrouwen in elkaar terug te brengen. En ook andere groepen moeten zeggenschap krijgen, zoals de Fulani, de Songhai en de Arabieren.

De oplossing moet lokaal worden gezocht en er moet niet alleen worden onderhandeld met gewapende partijen.

Nu doet de MNLA alsof zij de enige zijn die voor de Toearegs spreekt, maar dat doet ze niet. Veel civiele oplossingen vinden plaats in de vluchtelingenkampen over de grenzen. In Timboektoe, Gao en Kidal is bijna niemand meer. Het is er gevaarlijk voor Toearegs.

Daarnaast moet het vertrouwen tussen de verschillende bevolkingsgroepen worden hersteld, want er is veel gebeurd. Onopgeloste vetes, moorden, plunderingen. Mensen vertrouwen het leger niet en durven niet meer terug naar huis.

In Bamako werden Mauritaniërs de stad uitgejaagd omdat ze werden aangezien voor Toearegs. Dat vergeten mensen niet zomaar.

In Bamako werden Mauritaniërs de stad uitgejaagd omdat ze werden aangezien voor Toearegs. Dat vergeten mensen niet zomaar

Om vrede te krijgen moet het beeld dat Toearegs terroristen zijn, veranderen. Wij zijn een minderheid die lijdt. Geen terroristen. We willen ons respect terug en een eerlijk deel van de opbrengsten van de grondstoffen.

Zolang het noorden van Mali arm blijft zullen er jongeren boos blijven en vatbaar voor extremisme. Ze worden verleid door het geld, de macht en de status. Daarom kiezen sommigen ervoor te vechten voor islamisten en drugshandelaren. Niet vanwege het radicale gedachtegoed van extremisten. Toearegs bezigen een gematigde islam.

Als er geen geld naar het noorden komt, gebeurt het weer. Zo is het eerder ook gegaan.’

Wat vind je van de Franse bijdrage in Mali?

‘Het ingrijpen door de internationale gemeenschap is positief en negatief.

Positief, omdat het de islamisten duidelijk maakt dat ze hier niks te zoeken hebben. Het was een acuut veiligheidsprobleem dat moest worden opgelost. Mali kon AQIM niet aan. Ze konden het hele land innemen en misschien wel meer en zouden alles en iedereen hebben afgeslacht.

De missie in Mali maakt de islamisten duidelijk dat ze hier niks te zoeken hebben. Maar het probleem is: er zit geen plan achter de missie. Ik vrees dat ze met meer kracht terug zullen komen

Maar het is ook negatief, omdat er geen plan voor de langere termijn achter zit. De Fransen gooien bommen, maar de terroristen vluchten over de grenzen. Het noorden van Mali is anderhalf keer zo groot als Frankrijk, dat controleer je niet zomaar. Ik vrees dat ze met meer kracht terug zullen komen.

Om het probleem op te lossen moeten drugshandel, extremisme en criminaliteit in de hele regio worden aangepakt. Dat gebeurt nu niet. Ik ben bang dat de Fransen zullen vertrekken als ze hun eigen belangen hebben veiliggesteld.’

Wat zijn die belangen?

‘Frankrijk is de voormalige kolonisator van Mali en willen het land francofoon houden. Daardoor blijft hun invloed groot.

Dat doen ze vooral omdat ze de grondstoffen willen controleren, want er zit veel goud, uranium en gas, en er zijn ondergrondse waterbronnen.

Toearegs leven ook in de buurlanden waar de Fransen veel belangen hebben. Ze willen niet dat het probleem van de Toearegs in Mali overslaat naar die landen.

Als de Fransen willen, kunnen ze de oorlog in Mali met hulp van de Amerikanen snel stoppen. Wanneer dit niet gebeurt dan denk ik dat dit komt omdat er iets achter zit.’

Wat zit er volgens jou achter?

‘Volgens mij speelt Algerije, naast Frankrijk en Amerika, een grote rol in het conflict. Algerije is bang dat een onafhankelijke Toeareg-regio in Mali het zuiden van Algerije zal beïnvloeden, waar Berbers wonen. De meerderheid in Algerije bestaat uit Berbers en de autoriteiten zijn bang dat zij hun eigen Arabische Lente zullen ontketenen.

Daarom heeft Algerije via AQIM de opkomst van de MNLA de kop ingedrukt. Die kunnen de chaos doen oplaaien wanneer ze willen.

Daarnaast zit er olie in het grensgebied tussen Noord-Mali en Algerije. Als er exploitatie komt in hetzelfde olieveld als waar ze in Algerije olieboren, zal het oliepeil daar dalen. Dat willen ze niet. Ook daarom willen ze dat het onrustig blijft.

Chaos in de regio is ook goed voor drugsdealers, smokkelaars, lokale machthebbers en islamisten. Zij willen dat de regio arm en wetteloos blijft, zodat zij machtig blijven. Hun onderlinge banden zijn sterk, tot in de overheid en het leger aan toe. Ze verdienen miljoenen per jaar met drugs en smokkelwaar en willen dit niet kwijt.

Ik zie het als een Bermudadriehoek van belangen. De betrokken landen kunnen de achterliggende problemen van de oorlog oplossen, maar willen dat niet. Ze willen alleen het directe gevaar van islamisme afwenden, omdat het hun eigen belangen in gevaar brengt.

Maar als de situatie in het noorden niet verbetert, zal er weer een opstand komen.’