De EU doet zaken met een genocideverdachte. Want die vluchtelingenstroom moet gestopt worden

Dit verhaal begint met een aantal onrustbarende feiten. Het Soedanese regeringsleger voert sinds 2003 met Arabische milities een militaire campagne uit in de West-Soedanese regio Darfur. Sindsdien woedt een verschrikkelijke burgeroorlog die een half miljoen mensen het leven kostte en tweeënhalf miljoen mensen uit hun huizen joeg. Ook werden letterlijk ontelbaar veel vrouwen en kinderen verkracht.

Munira Mohammed en haar elfjarige dochtertje Moasa behoren tot deze laatste groep slachtoffers. Munira was negen maanden zwanger toen ik haar vorig jaar interviewde, maar of haar kind nog in leven was, wist ze niet. Drie mannen verkrachtten haar een maand daarvoor, Moasa keek noodgedwongen toe. Toen de drie mannen, gekleed in uniformen van het Soedanese regeringsleger, klaar waren, schopten ze Munira zo hard dat ze haar heup brak. Daarna vergrepen de mannen zich aan haar elfjarige dochter Moasa.

Verschrikkelijke getuigenissen zoals deze zorgen ervoor dat Soedans president Omar al-Bashir wordt gezocht door het Internationaal Strafhof voor onder andere volkerenmoord en misdaden tegen de menselijkheid.

Toch is dit het regime waar de Europese Unie nu de banden mee aanhaalt. Niet om de slachtoffers van het regime te helpen, maar uit eigenbelang. Veel van de vluchtelingen die naar Europa komen, zijn namelijk afkomstig uit Eritrea. Vaak reizen zij via Soedan naar Libië, om vanuit daar de oversteek naar Italië te wagen.

De EU wil graag met Soedan samenwerken om die migratiestroom tegen te gaan en vluchtelingen in eigen land op te vangen, zo blijkt uit een persbericht van februari. Daarvoor heeft de EU Soedan alvast 100 miljoen euro beloofd. Er is nog een belangrijke reden waardoor Soedan interessant is voor andere landen: terrorismebestrijding.

Wat er precies moet gebeuren met het geld, is nog niet duidelijk, zo laat een EU-woordvoerder weten per mail. Begin deze maand bracht EU-commissaris Neven Mimica een bezoek aan de Soedanese regering in Khartoum. Volgens hem moet het geld vooral worden besteed aan humanitaire hulp, het creëren van banen en de grensbewaking, zo staat te lezen in nog een persbericht van de EU.

Wat de EU verzwijgt

Minder goed klinkt alles waar Mimica het niet over heeft en zijn collega Federica Mogherini wel. Die uitte eerder nog haar zorgen over de interne conflicten in Soedan en het feit dat de Soedanese regering hulporganisaties vaak de toegang tot ontheemden weigert.

Mimica lijkt veel meer de toon van de Soedanese regering te volgen, door vooral over opbouw, verbetering en terugkeer te spreken: ‘Onze hulp van 100 miljoen richt zich vooral op de verbetering van levensomstandigheden van hen die Soedan als hun thuis beschouwen, het helpen van terugkeerders om te herintegreren in de samenleving en de veiligheid aan de grenzen te verbeteren.’

Geen woord over de dagelijkse verschrikkingen in Darfur. Terwijl daar de oorlog nog onvermoeid doorjaagt. Ook dit jaar plundert en bombardeert de overheid met haar milities massaal dorpen en vluchtenden. Met sinds januari al 130 duizend ontheemden tot gevolg.

Een oorlog die dertien jaar geleden begon toen rebellen van het Fur-, Zaghawa- en Masalitvolk de wapens opnamen tegen de regering. Een regering die alle rijkdom, verkregen door met name olie, voor zichzelf en haar Arabische supporters hield. Op de opstand reageerde de regering met bruut geweld. Ze bombardeerde dorpen en steden en schakelde de Janjaweed in, een Arabische militie. Gezamenlijk voerden ze de tactiek van de verschroeide aarde: alles platbranden.

Wat Soedan wil

Soedan heeft baat bij een verbeterde relatie met de EU om uit zijn isolement te raken, zo laat de ambassadeur in Brussel, Mutrif Siddig weten. Siddig komt uitermate vriendelijk over met zijn twee hoorapparaten en kalende schedel. Schijn bedriegt. Deze man wordt gerekend tot de kleine cirkel van vertrouwelingen rondom zijn president. Bovendien was hij minister van Buitenlandse Zaken en, nog veel belangrijker, jarenlang hoofd van de machtige en gevreesde Soedanese militaire inlichtingendienst.

We hebben een bladzijde omgeslagen en kunnen op een nieuwe pagina beginnen

Dat de Soedanese regering juist dit politieke zwaargewicht zijn land laat vertegenwoordigen in het hart van de EU, geeft aan wat het werkelijk wil: de relatie met de EU verbeteren en geld binnenslepen. Siddig: ‘We hebben een bladzijde omgeslagen en kunnen op een nieuwe pagina beginnen.’

Siddig wil de 100 miljoen euro, en eventuele toekomstige fondsen, met de EU beheren, ‘zodat het geld niet alleen de EU ten goede komt, maar ook voor Soedan goed is,’ stelt hij. Het geld mag niet alleen naar hulporganisaties en EU-instellingen stromen, waarschuwt hij. ‘Voor sommige zaken is de betrokkenheid van ministeries in Soedan nodig. Denk daarbij aan het ministerie van Defensie om grenzen waterdicht te maken en het ministerie van Veiligheid om mensensmokkel aan te pakken.’ De EU lijkt daar gezien de toon van de persberichten welwillend tegenover te staan.

Een slecht idee

Annette Weber, politiek analist in Midden-Oosten en Afrika en verbonden aan het Duitse instituut voor Internationale en Veiligheidszaken, volgt Soedan al jaren op de voet. Zij ziet ook de veranderende houding van de EU ten opzichte van Soedan. ‘De EU heeft het narratief veranderd vanwege de hysterie rondom migratie. Maar een beleid baseren op de wens om vluchtelingen te weren uit Europa, is een slechte motivatie,’ stelt Weber.

Bovendien, zo stelt zij, is er in Soedans binnenlandbeleid zelf ‘geen enkel signaal van verandering.’ Dat gaat volgens haar ook niet snel gebeuren doordat de EU alle onderhandelingsruimte al uit handen heeft gegeven door alvast 100 miljoen te beloven. ‘De EU heeft niets om Soedan onder druk te zetten.’

Een politieke keuze om met dit regime samen te werken lijkt meer ingegeven te zijn door angst dan door inzicht

Voormalig hoofd humanitaire zaken van de VN in Soedan en tegenwoordig professor aan de universiteit van Manchester Mukesh Kapila hekelt het beleid van de EU. ‘Heeft de EU wel een beleid? Met 100 miljoen euro wil ze Soedan omkopen zodat dat vluchtelingen tegenhoudt en ontheemden in het land zelf helpt. Terwijl de Soedanese regering niks voor zijn eigen bevolking heeft gedaan,’ briest Kapila. ‘Bovendien is het volstrekt immoreel om zaken te doen met een regime waarvan de president voor genocide wordt gezocht. Het zal het regime alleen maar versterken en niet het gewenste effect hebben.’

Enkele Europese lidstaten nemen alvast een voorsprong op de nieuwe relatie tussen Europa en Soedan. Zo zoekt Polen alvast militaire samenwerking met Soedan en is Groot-Brittannië er ‘zeker van dat de bilaterale betrekkingen tussen Groot-Brittannië en Soedan een positieve toekomst hebben.’ Ook een Duitse delegatie bezocht dit jaar het Oost-Afrikaanse land.

‘De EU realiseert zich dat Soedan het enige stabiele land is in de regio,’ stelt Mutrif Siddig in Brussel. ‘Kijk maar naar landen als de Centraal-Afrikaanse Republiek, Zuid-Soedan en vooral Libië. Daar krijgt IS steeds meer voet aan de grond.’ Siddig geeft aan dat Soedan maar wat graag wil helpen in de strijd tegen terreur door informatieverstrekking en extremisten buiten zijn grenzen te houden.

Nico Plooijer van vredesorganisatie PAX, al jarenlang betrokken bij Soedan, ziet het nieuwe EU-beleid met lede ogen aan en is het zeker niet met Siddig eens dat Soedan een baken van rust is. ‘Een politieke keuze om met dit regime samen te werken lijkt meer ingegeven te zijn door angst dan door inzicht. De EU wil Soedan graag zien als eiland van stabiliteit in de regio maar lijkt nu op weg met 100 miljoen belastinggeld een regime te legitimeren dat zelf honderdduizenden vluchtelingen creëert, vreedzame oppositie met keiharde hand de mond snoert en omringende landen als Libië, Centraal-Afrikaanse Republiek en Zuid-Soedan destabiliseert door zijn steun aan gewapende en militante oppositiegroepen,’ zegt Plooijer.

Kapila valt hem bij. ‘Complete nonsens dat Soedan een stabiele factor is,’ zegt Kapila, die Soedan is uitgezet vanwege zijn felle kritiek op het regime. Ook was hij een van de eerste die de regering beschuldigde van genocide. ‘Het is een dictatuur. Soedan deelt al jaren informatie over extremisten omdat ze niet weer kapotgebombardeerd willen worden door de Verenigde Staten.’

Wat nu?

Met de nieuwe relatie tussen de EU en Soedan vervliegt ook weer een sprankje hoop dat er gerechtigheid komt voor vrouwen en meisjes als Munira, Moasa en alle ontheemden. Terwijl de EU deze mensen voor ogen zou moeten hebben als ze deals sluiten. Niet alleen zijn de afspraken moreel volstrekt verwerpelijk, getuigenissen van slachtoffers in Soedan laten ook zien met wat voor partij de EU zaken wil doen. Soedan kent een misdadig regime dat er niet voor terugdeinst om de eigen onschuldige burgers uit te moorden en alle hoop op vredig leven ontneemt. Waarom zou het zich bekommeren om vluchtelingen van buiten de eigen landsgrenzen als het dat bij zijn eigen burgers al niet doet?

‘Zij [de ontheemden in Soedan, KvD] zijn verraden en niet alleen door Europa of de Soedanese regering,’ stelt Weber. Volgens haar hebben alle betrokken partijen de ontheemden en vluchtelingen in Soedan in de steek gelaten.

Plooijer hoopt vooral dat de deal tussen de EU en Soedan nog afketst. En als dat niet gebeurt? ‘Laat men [de EU] de deal dan aangrijpen heel concreet duidelijk te maken wat de EU voor gedragsverandering verwacht van Soedan.’ Volgens hem zou Soedan eerst moeten stoppen met oorlog, humanitaire toegang moeten verlenen en mensenrechten moeten verbeteren. ‘Zo kan de EU in ieder geval de omstandigheden helpen te creëren om een duurzame vrede te realiseren.’

Een interview met Federica Mogherini bleek na herhaaldelijke verzoeken niet mogelijk vanwege haar drukke schema. Ook de Nederlandse ambassadrice in Khartoum wilde niet meewerken aan dit verhaal.

Verder lezen?