Heel Holland bruist (een pleidooi voor een fonteinendag in Nederland)
Wereldwijd spuiten, bruisen, kabbelen en stromen fonteinen er flink op los. Maar niet in Nederland. Ondanks onze nauwe band met water hebben we een gebrekkige fonteintraditie. Dat gaat veranderen. Een pleidooi voor een fonteindag.
Waterland Nederland kent opvallend weinig fonteinen. Dat is deels te wijten aan onze platte polders. Voor een beetje spektakel was - voor de invoering van de waterleiding in de negentiende eeuw - een heuvel of nog liever een berg nodig. En misschien hadden we met de zee, de rivieren, de grachten en de regen wel genoeg water om ons heen.
Maar het tij lijkt te keren. Opdrachtgevers en kunstenaars herontdekken de fontein. Op het Rokin in Amsterdam verrijst volgend jaar een fontein van kunstenaar Mark Manders, een jaar later onthult de provincie Friesland er maar liefst elf, van onder anderen kunstenaar Jaume Plensa.
Wat is er al?
Het zijn niet de eerste kunstfonteinen in het Nederlandse landschap. De Deense beeldhouwer Jeppe Hein maakte voor het Rijksmuseum Hide and See(k), een fontein gebaseerd op de aan- en uitgaande ‘bedriegertjes’ die voorkwamen in zeventiende-eeuwse baroktuinen.
In Arnhem bespuwen Stalin en Franco elkaar met een tierend betoog in Spitting Leaders
De Cascade in Harderwijk is van kunstenaar Job Koelewijn. Het over de boekomslagen stromende water is een illustratie van ‘de noodzaak van het opfrissen en scherpstellen van de menselijke geest.’
Gelijktijdig bubbelen in de Westersingel in Rotterdam zijn letters omhoog die de tekst No Matter Try Again Fail Again Fail Better vormen.
In Arnhem bespuwen Stalin en Franco elkaar met een tierend betoog in Spitting Leaders van de Spaanse kunstenaar Fernando Sánchez Castillo.
En dan is er nog Bad Bubble van kunstenaar Hans van Houwelingen in de Vrijheidswijk in Leeuwarden. Met zijn vijver meets jacuzzi neemt hij ‘de clichébeelden van de rotonde, rotondekunst en de fontein’ op de hak.
Comeback van de fontein
Van kunstenaar Mark Manders komt in Amsterdam op het Rokinplein een vier meter hoge fontein, wat het ‘beeldbepalende kunstwerk’ van de omgeving moet worden.
De Amsterdamse fontein van Manders zal bestaan uit twee hoofden, die in de nek verbonden zijn en – net als een Januskop – ieder een andere kant op kijken. Langs het bronzen beeld stroomt water naar beneden, alsof de hoofden door het water versleten zijn en uiteindelijk compleet zullen vergaan.
Een andere geplande fontein, Westland Wells van kunstenaar Femke Schaap, heeft zelfs geen water nodig. Het ontwerp bestaat uit drie groepen betonnen stenen waarop vertraagde waterbeelden van een fontein, bron en waterval worden geprojecteerd. Je kunt erin lopen zonder nat te worden - als het er komt, want bewoners protesteerden.
In Friesland gaan fonteinen het gebrek aan bevroren water compenseren. Toen Leeuwarden in de race was om Culturele Hoofdstad 2018 te worden, vroeg de provincie aan kunsthistorica Anna Tilroe een beeldend kunstproject te bedenken. Een rondreis door Friesland leidde tot het project 11Fountains. In elk van de elf steden van de Elfstedentocht komt een fontein van de hand van een internationaal kunstenaar.
Tilroe ziet de fontein als wat vroeger de ‘lindeboom’ was in een dorp: ‘Het is een ontmoetingsplek voor mensen.’ Net als op het Rokin moeten de fonteinen ook hier economische voorspoed brengen: een dergelijk project kan volgens Tilroe in Friesland een cultuurtoeristische stroom op gang brengen. ‘Met de kunstwerken moet er een blijvende trekpleister ontstaan.’
Tijd voor fonteindag
De Spaanse kunstenaar Jaume Plensa maakt de fontein in Leeuwarden. Hij ontwierp eerder spannende fonteinen, zoals zijn Crown Fountain in het Millennium Park in Chicago. Het werk bestaat uit twee torens met videoschermen, waar 1.000 gezichten van inwoners van Chicago om de beurt worden geprojecteerd. Als hun lippen zich tuiten, spuit er water uit de monden en ontstaat er een waterballet.
Een fontein moet geen herhaling zijn van eerdere fonteinen, maar aansluiten bij de huidige mens en tijd
‘De Crown Fountain was een totale transformatie van wat een fontein is en wat een fontein kan zijn in de eenentwintigste eeuw,’ vertelt Plensa. Een fontein moet volgens hem geen herhaling zijn van eerdere fonteinen - die belangrijke personen of mythologische taferelen uitbeelden - maar aansluiten bij de huidige mens en tijd. Zijn Crown Fountain geeft ‘gewone’ burgers een plek tussen het watergeweld en is een ode aan de mens.
Plensa’s ontwerp voor Leeuwarden bestaat uit twee hoofden, waarvoor een Fries jongetje en meisje model zullen staan. ‘Ik was gefascineerd door het vlakke Friese landschap waar ’s ochtends een mist boven hangt. In mijn fontein boots ik deze na door een nevel te creëren die de hoofden omhult. In Chicago kunnen ze op water lopen en in Leeuwarden kunnen ze straks tussen de wolken wandelen.’
Plensa vindt de toename van fonteinen in Nederland niet vreemd: ‘Het is een logische wens de natuur in het dagelijks leven te willen integreren. We bestaan zelf voor een groot deel uit water. Het magische en ontspannende gevoel van dicht bij water zijn is niet te evenaren.’
Elke winter zullen de fonteinen in Friesland – net als de meeste andere fonteinen – uitstaan en elk voorjaar gaan ze weer aan. Tilroe zou hier wel een ceremoniële dag van willen maken, een soort rokjesdag. ‘Het inluiden van het voorjaar, dat alles weer in bloei staat en lekker ruikt. Daar horen ook de bruisende fonteinen bij.’ Zo wordt de fontein in de eenentwintigste eeuw toch nog een ritueel onderdeel van de Nederlandse cultuur.
Meer lezen over kunst en erfgoed?
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
