Waarom we onderzoek doen naar dit onbekende Nederlandse miljardenbedrijf

Vandaag openen we een dossier over Vitol, het één na grootste Nederlandse bedrijf en de grootste onafhankelijke oliehandelaar ter wereld. We vinden het vreemd dat nagenoeg niemand in Nederland deze oliereus blijkt te kennen en dat haar naam nog nooit tijdens een debat in de Tweede Kamer is gevallen.

Zo zegt Coby van der Linde - de voornaamste expert op het gebied van energiepolitiek in Nederland, directeur van het internationaal energieprogramma van Clingendael en hoogleraar geopolitiek en energiemanagement aan de Universiteit van Groningen - in een reactie op een interviewverzoek ‘dat we eigenlijk te weinig weten van deze specifieke sector in de energiehandel om een goede gesprekspartner te zijn.’

Dat zo’n miljardenbedrijf zo onbekend is, zowel onder experts al bij het grotere publiek, is een goed voorbeeld van wat wij ‘breaking new’ noemen (zie de rubrieknaam van dit artikel): een nieuw inzicht in hoe de wereld werkt dat doorgaans niet als ‘nieuws’ wordt bestempeld.

Vandaag schrijven we een uitgebreid profiel over Vitol en de komende weken brengen we in ieder geval nog drie andere verhalen waaruit de enorme invloed van het bedrijf blijkt. Tijdens ons onderzoek kwamen we erachter dat het bedrijf een gesloten vesting is en dat niemand van het bedrijf met ons wilde praten. Alle hulp is welkom, dus mocht je mensen kennen die bij Vitol betrokken zijn (geweest), dan kun je ons op maurits@decorrespondent.nl tips sturen.

Hieronder hebben we een overzicht gemaakt van de belangrijkste feiten over Vitol die we tot nu toe zijn tegengekomen:

223 miljard omzet, 350 aandeelhouders

Vitol is met een jaaromzet van 223 miljard euro het op één na grootste Nederlandse bedrijf ter wereld, vlak achter Shell. Het is tevens de grootste onafhankelijke oliehandelaar ter wereld, dat als niet-beursgenoteerd bedrijf ieder jaar rond de half miljard euro uitkeert aan ongeveer 350 onbekende aandeelhouders. Het verscheept jaarlijks circa 6 procent van de totale wereldwijde olieconsumptie, vergelijkbaar met de jaarlijkse olieconsumptie van Duitsland, Groot-Brittanie en Italië bij elkaar.

In mei van dit jaar berekende het zakenblad Fortune dat als Vitol wél op de beurs zou staan, het de zevende plek zou innemen op de Fortune 500, de lijst van grootste bedrijven ter wereld in termen van omzet. Bedrijven als Shell (1), Wall Mart (2) en Exxon Mobile (3) zouden de Rotterdamse oliehandelaar voorgaan, maar met een omzet van 220 miljard euro per jaar, zou Vitol namen als Toyota, Apple, Samsung en General Motors ver achter zich laten.

Rijke geschiedenis van schandalen

Ook heeft het bedrijf een rijke geschiedenis aan schandalen: zo betaalde het in 1996 de Servische oorlogsmisdadiger Arkan een miljoen dollar om een oliedeal met het regime van Slobodan Milošević te regelen, heeft het boetes gekregen omdat het smeergeld had betaald aan het regime van Saddam Hussein en werd het afgelopen oktober samen met ondere andere Shell en BP aangeklaagd omdat het gedurende tien jaar de olieprijs zou hebben gemanipuleerd.

‘Geen kennis’ van het bedrijf

Toch kent bijna niemand dit bedrijf. De Tweede Kamer heeft er nog nooit over gesproken en in de internationale krantendatabank Lexis Nexis zijn slechts korte berichten in landelijke kranten te vinden. Alleen Elsevier publiceerde onlangs een bewonderend stuk over de Nederlandse ondernemersgeest van Vitol.

Ook een rondgang langs Kamerleden, Europarlementariërs, energie-experts en gespecialiseerde onderzoekers gaf geen resultaat.

Liesbeth van Tongeren, oud-directeur van Greenpeace en energiewoordvoerder in de Kamer voor GroenLinks, had ‘ooit’ wel eens van het bedrijf gehoord, maar daar hield het op. Noë van Hulst, oud-directeur-generaal Energie op het ministerie van Economische Zaken, oud-directeur bij het International Energy Agency en thans Nederlands vertegenwoordiger bij de OECD, schreef in een e-mail ‘geen kennis’ over Vitol te hebben. Coby van der Linde, de voornaamste expert op het gebied van energiepolitiek, zei ‘te weinig te weten’ van het bedrijf om ‘een goede gesprekspartner te zijn’.

‘Too big to fail’

Vitol is de afgelopen tien jaar sterk gegroeid. Zo sterk, dat het bedrijf volgens de prominente Brusselse denktank CEPS too big to fail is geworden. Dat Vitol zo verweven is met de mondiale wereldeconomie, dat een mogelijke val van het bedrijf desastreuze gevolgen zou hebben.

The Financial Stability Board, de na de wereldwijde crisis van 2008 opgerichte Europese toezichthouder, doet op dit moment onderzoek naar Vitol en haar branchegenoten. Eén van de vragen die de FSB wil beantwoorden is: Zijn bedrijven als Vitol niet te belangrijk geworden voor de wereldeconomie? En moeten zij niet onder speciale regulering komen te vallen?