De titel moeten we letterlijk nemen. Het is de manier waarop de doodseskaders van de Braziliaanse politie mensen executeren: door iemand van dichtbij door het hoofd te schieten. Het is ook een passende beschrijving van de stijl van de documentaire: keihard en zeer direct. De kijker blijft niets bespaard.

Als de Braziliaanse politie een onschuldige burger op straat heeft doodgeschoten, laat regisseur de rauwe archiefbeelden zien van de rellen die ontstaan terwijl het lijk nog op straat ligt. De camera zoomt in op de bloederige restanten van het achterhoofd. Even later heeft iemand het lijk omgedraaid en zien we een klein gaatje in de wang zitten: daar is de kogel het hoofd binnengedrongen.

Een waarschuwing vooraf bij een film of documentaire lijkt misschien een beetje ouderwets, maar is in dit geval wel op zijn plaats. At Point-Blank bevat echt schokkende beelden, die lang blijven hangen.

Update: de film is nu niet meer te bekijken. Het laatste weekend van de maand komt een nieuwe film online. Hier vind je nu de trailer van At Point-Blank, die we in mei keken.

YouTube
De trailer van At Point-Blank

Jessouroun begint haar documentaire met archiefbeelden uit 1993. In Vigário Geral, een favela in Rio de Janeiro zijn 21 willekeurige burgers doodgeschoten. Wanhopige nabestaanden en woedende bewoners demonstreren voor het lokale politiebureau.

At Point-Blank bevat echt schokkende beelden, die lang blijven hangen

Het is voor iedereen – inclusief de autoriteiten – direct duidelijk dat de politie achter de slachtpartij zit. Kort ervoor had een drugsbende vier agenten in de favela in een hinderlaag gelokt en doorzeefd met kogels en het was onvermijdelijk dat de politie wraak ging nemen.

Niet op de bende, maar op burgers in de wijk.

Wij zijn in Nederland bij liquidaties gewend aan discrete witte lakens en dito recherchetenten. Jessouroun laat de bloederige beelden zien van de slachtoffers die voor iedereen zichtbaar worden weggedragen in een soort open kisten en op straat naast elkaar worden gelegd - in afwachting van transport naar het mortuarium.

Hele familie afgeslacht

Aan de hand van archiefbeelden, interviews met nabestaanden, openbare aanklagers, politiemensen én een politieverklikker reconstrueert At Point-Blank de slachting.

Vooral de getuigenis van Vera Lucia Santos komt hard aan. Een van de agenten had hun huis doorzocht zonder masker. Eenmaal op straat besefte hij dat hij herkend kon worden, waarna hij weer naar binnen ging om het hele gezin af te slachten. Terwijl ze vertelt hoe ze haar doodgeschoten familieleden aantrof, krijgt de kijker de bloederige forensische foto’s te zien van de slachtoffers.

Aanvankelijk heb je nog enige hoop: de autoriteiten doen onderzoek naar de moorden, de daders zijn bekend en worden aangeklaagd. Maar gaandeweg wordt duidelijk dat er helemaal niets verandert. Er worden nauwelijks politieagenten veroordeeld en de moordpartijen gaan tot de dag van vandaag door.

Nergens ter wereld is de politie zo als in Brazilië: ieder jaar sneuvelen volgens minstens tweeduizend burgers, tienduizenden worden vermist. Het overgrote deel van de slachtoffers is Het geweld speelt zich vrijwel uitsluitend af in de favela’s, welvarende witte Brazilianen hebben er nauwelijks last van.

Spoorloos laten verdwijnen

Het gebruik van geweld door de (militaire) politie is een erfenis uit de tijd dat Brazilië, net als de meeste andere Latijns-Amerikaanse landen, een dictatuur was (tussen 1964 en 1985). Vaak kiezen de moordenaars er bewust voor om de lijken voor iedereen zichtbaar te laten liggen. Om ‘verzet bij arrestatie’ aannemelijk te maken, probeert de politie als het even kan mensen van voren neer te schieten.

Om ‘verzet bij arrestatie’ aannemelijk te maken, probeert de politie als het even kan mensen van voren neer te schieten

Soms kiezen ze ervoor om iemand spoorloos te laten verdwijnen – wat voor de nabestaanden zo mogelijk nog wreder is. De zeer cynische informant Ivan vertelt in At Point-Blank op bijna luchtige toon hoe de politie te werk gaat. Als je een lijk in het water gooit, vormen zich na een paar dagen gassen in de ingewanden, waardoor het weer gaat drijven. Dat voorkom je door de buik van het slachtoffer open te snijden, waardoor het lijk voorgoed onder water blijft.

Drugs en spelen

Het geweld mag dan een erfenis zijn van de militaire dictatuur, inmiddels draait het allemaal om drugs. De bewoners van de sloppenwijken zitten klem tussen de zwaarbewapende en agressieve drugsbendes en de politie. Die bestrijdt de drugs ogenschijnlijk, maar verdient er in werkelijkheid veel geld aan. Als een bepaalde dealer geen steekpenningen aan de politie wil betalen, worden zijn drugs in beslag genomen. Zo’n recordvangst komt dan uitgebreid in de krant. Sommige ladingen zijn wel tien keer met veel bombarie aan de pers getoond, zo vertelt informant Ivan vrolijk-cynisch.

Amnesty verwacht dat met de Olympische Spelen op komst het geweld tegen de bewoners van de favela’s nog zal toenemen, omdat de autoriteiten de boel willen schoonvegen. Goed om in het achterhoofd te houden als je straks naar de beelden van de Spelen zit te

Lees ook:

Wat de Olympische Spelen betekenen voor Rio de Janeiro Gisteren werd de olympische vlam ontstoken voor de Spelen in Rio de Janeiro deze zomer. Ondanks de economische en politieke vrije val die Brazilië momenteel doormaakt, wordt in het buitenland nog steeds gedacht dat ze de stad welvaart en economische groei brengen. Niets is minder waar. Lees het verhaal van Roxane van Iperen hier terug Brazilië lijkt dan wel een regenboognatie, in feite wordt de samenleving opgewit Brazilië wordt wel een regenboognatie genoemd: een land waar iedereen een kleur heeft en van een zwart-witonderscheid geen sprake is. Maar als je goed kijkt, zie je dat kleur wel degelijk een rol speelt. Een gruwelijke rol welteverstaan. Waarom komt de bevolking niet in opstand? Lees het verhaal van Roxane van Iperen hier terug