Waarom veroveren sommige uitvindingen de wereld en andere niet?

Vandaag het verhaal van Willem Hienekamp. Hij is lid van De Correspondent en reageert geregeld onder stukken. We kwamen in contact nadat hij onder een van mijn verhalen had beschreven hoe volgens hem radicaal nieuwe ideeën ontstaan:

Het is zo makkelijk om alsmaar op de gebaande paden te lopen, gewoon de verhalen te volgen van ‘de realiteit’, of die andere mensen aan ons vertellen. Mensen leven volgens verhalen. Het kost echt inspanning om daar uit te breken, om de zelfbegrenzing te slim af te zijn. Een gevaarlijke grote onbekende wereld moet betreden worden. Maar het kan, en het loont de moeite.

Gecharmeerd van de manier waarop hij zijn ideeën verwoordde, googelde ik zijn naam. Ik ontdekte dat ik te doen had met een uitvinder, of eigenlijk: een kunstenaar die een nieuwe manier heeft uitgevonden om dingen aan elkaar vast te maken. In zijn eigen woorden:

Ik heb een technisch systeem gemaakt met een bepaalde eenvoudige maar nuttige mechanische werking. Toen ik het tekende en ontdekte, had ik meerdere modellen nodig om mezelf te overtuigen. Uitgebreid octrooionderzoek liet zien dat het nieuw was - iets dat ik ook niet wilde geloven. Het is een nieuw type verbinding.

Zo werkt de uitvinding van Willem Hienekamp

De uitvinding, die hij ZicLok doopte, is een soort tiewrap, een plastic bandje om iets heel strak mee vast te sjorren. Een klassieke tiewrap kan niet meer los, die moet je doorknippen. Hienekamps uitvinding is wél los te maken, op een snelle manier die eerder nog niet bestond. Daardoor is het bandje steeds weer herbruikbaar, net als ijzerdraad of elastiek. En ook los te maken als het onder spanning staat.

Slim gevonden van Hienekamp.

Zo werkt een klassieke tiewrap Tairep? Nooit van gehoord? Hier een kleine uitleg van de werking, de ontstaansgeschiedenis, en alternatieve namen voor de tiewrap, met dank aan de vele mensen die bijdroegen. Lees hier de explainer

Waarom wordt de ene uitvinding een succes en de andere niet?

Geen wezen op aarde behalve de mens verzint op zulk hoog tempo nieuwe dingen die er nog niet zijn, maakt ze, en manipuleert daarmee de wereld om zich heen, wat weer tot een vloed aan nieuwe ideeën en creaties leidt. Het is de geschiedenis van de mensheid in het kort.

In zijn bijdragen geeft Hienekamp geregeld intrigerende inkijkjes in zijn denkwijze. Wat mijn aandacht trok was het feit dat hij zei zonder woorden na te denken, wanneer hij iets nieuws verzint:

Het is beperkend om lineair rationeel te denken - zoals in verhalen, alles achter elkaar in zinnen en onderwerpen met oorzaak en gevolg. Sterk visueel denken, of sensomotorisch denken, vanuit handelen, inleven, waarnemen, bewegen en krachten, geeft heel andere inzichten.

Dat idee sloot aan op een eerder verhaal dat ik schreef, over hoe woorden en abstracties vaak ten onrechte worden aangezien voor de werkelijkheid.

Dit is wat er dagelijks misgaat in je hoofd Dankzij onze capaciteit om te grijpen en taal te begrijpen − zaken waarin onze linkerhersenhelft uitblinkt − zijn mensen de baas op aarde. Maar waarom zijn we er zo belabberd in? Over wat er misgaat in de hersenpan van de westerse mens en wat daaraan te doen. Lees mijn verhaal hier terug

Ik besloot een 3D-geprinte versie van zijn uitvinding te bestellen - daar was Hienekamp net mee aan het experimenteren geslagen. Tot onze beider teleurstelling knapte die geprinte versie bij het eerste gebruik. Hienekamp bracht daarop per fiets een lang, gegoten prototype van sterk nylon langs dat wél functioneerde.

Hij bleek ook mondeling uitstekend zijn ideeën te kunnen verwoorden, wat ik intrigerend vond voor iemand die zegt dat hij pas iets nieuws kan verzinnen als hij de taal achterlaat. We hadden het bijna twee uur lang over zijn werk, en zijn uitgebreide en serieuze pogingen er een zakelijk succes van te maken.

En zo belandden we op de vraag waar het hieronder en in mijn komende verhalen om zal gaan: welk soort nieuwe bedenksels vinden hun weg in de wereld, welke niet, en waarom niet?

Daar lijkt zo weinig logica in te zitten. Hoe kan het bijvoorbeeld dat er toetsenborden bestaan die een lettervolgorde hebben waarmee we veel sneller zouden kunnen typen, en dat we die niet gebruiken?

Waarom we op een inefficënt toetsenbord blijven typen Bijna ieder mens typt met een QWERTY-toetsenbord, dat nog stamt uit het typemachinetijdperk. Speciaal voor De Correspondent ontwierp wetenschapper Martin Krzywinski een Nederlands toetsenbord dat begint met QFKLM en 48 procent efficiënter zou moeten kunnen zijn. Lees het verhaal hier terug

Een project dat je al je spaargeld kost

De uitvinding van Hienekamp roept weer hele andere vragen op. Hij wil niets vervangen, maar iets toevoegen aan een bestaand assortiment. Heel veel succesvolle nieuwe producten doen precies dat. Kijk naar de magnetron, die iets kan wat we zonder ook al konden: eten opwarmen. Toch heeft bijna iedereen er een in huis. Is dat omdat het net wat handiger, makkelijker en sneller is?

De ZicLok is een vergelijkbare toevoeging aan bestaand assortiment. Wat je ermee kan, kan ook met bestaande tiewraps, ijzerdraad of elastiek, maar het ding werkt volgens een fundamenteel ander principe en is (zeg ik als iemand die het prototype nu een aantal weken in huis heeft) handiger, makkelijker en sneller om sommige spullen aan elkaar te maken. Dus luidt de vraag: waarom ligt de ZicLok nog niet in de winkel, en de magnetron wel?

Tot nu toe heeft er maar één iemand last van dat de ZicLok niet te koop is, en dat is Hienekamp zelf. Hij werkte een klein jaar aan het eerste idee, maar met het uitvoeren en aan de man brengen, is hij nu al ruim elf jaar bezig. Het is vooralsnog een verliesgevend project, vooral door de patenten, waarin hij al zijn spaargeld stak: zo’n 30.000 euro. Plus heel veel tijd, om niet nog meer geld kwijt te raken aan bemiddelaars.

Hij mailde me:

Toen ik eenmaal veel geld had uitgegeven voor de octrooiering wilde ik niet stoppen. Mijn ‘pensioen’ heb ik in de vinding gestopt. Gelukkig heb ik geen schulden gemaakt in mijn optimisme.

Hienekamp leeft nu van zijn AOW.

Een groot offer voor een klein reepje plastic.

Hetzelfde idee, maar net even anders

Waar zou het aan liggen dat zo’n onderneming niet slaagt? Ik keek nog eens op zijn website. Is de ZicLok niet revolutionair genoeg? Of ziet het er niet spectaculair genoeg uit?

Een plastic bandje dat je kunt strak trekken is in ieder geval niet nieuw. De Ty-Rap werd in 1958 uitgevonden door uitvinder Maurus C. Logan van het Amerikaanse elektrabedrijf Thomas & Betts, als een manier om loshangende kabels in vliegtuigen te bundelen. De generieke versie die eruit voortkwam werd de tiewrap, kabelbinder of bundelband genoemd (in het Engels: tie wrap, zip tie of cable tie). Meer over de herkomst en naamgeving lees je in deze kleine explainer.

Een tiewrap die je weer los kunt maken is ook niet nieuw. Er bestaan talloze varianten, elk met hun eigen bijzonderheden en voordelen. De bekendste heeft een indrukbaar pinnetje. Maar er is bijvoorbeeld ook de herbruikbare Rapstrap, die een beetje elastisch is en die je steeds korter kunt knippen. Die werd een commercieel succes dankzij het tv-programma Dragon’s Den over mensen met nieuwe zakenideeën. Het herbruikbare bolletjesmodel van het Duitse merk Allplastik is populair als kabelbinder - om computerkabeltjes bij elkaar te houden.

Illustratie: Leon de Korte / De Correspondent

Hoe de ZicLok zich in het gebruik van die andere modellen onderscheidt? Bij deze uitvinding hoef je niet het uiteinde door een gaatje te wurmen, maar kruis je de beide uiteinden over elkaar, waardoor ze in elkaar klikken. Voordeel daarvan is dat je ze makkelijk heel snel om dikke bundels heen legt, waardoor ze geschikt zijn voor grof werk, zoals het bundelen van hout. Met een tegengestelde beweging kunnen ze weer worden losgemaakt.

Maar dat moet je wel eerst ontdekken. Ik probeerde (net als alle anderen aan wie Hienekamp zijn bandje liet zien) het uiteinde door het gaatje te steken, terwijl dat nou juist niet hoeft. Anders gezegd: een van de grote troeven van zijn uitvinding herken je niet direct. Bij mij thuis zei hij: misschien is mijn uitvinding nog niet goed genoeg - je zou meteen moeten kunnen zien wat het voordeel is. Of op zijn minst kunnen láten zien.

Andere mogelijkheid: de ZicLok is - of lijkt - niet belangrijk genoeg.

Een product zo slim dat je nooit een nieuwe hoeft

Dat mensen niet praten over zijn uitvinding zoals ze praten over vliegende auto’s of medicijnen die kanker kunnen genezen - Hienekamp snapt het wel. In een mailtje, met enige zelfspot:

Als ik kijk naar antimalarianetten of hoogrendementhoutbrandertjes zou het wel beter zijn als dit sluitsysteem een toepassing vond die ook duidelijk de wereld redt.

Toch heeft de ZicLok op zijn minst één eigenschap die de wereld theoretisch kan gaan redden, beter gezegd: de planeet. Het bindertje is herbruikbaar en zeer slijtvast. Geen onbelangrijk detail, in een tijd waarin er kilometers plasticsoep in de zee drijft. En waarin het klimaat verandert door de uitstoot die vrijkomt bij de massale productie, terwijl veel productiegoederen vaak al snel weer worden weggegooid. Dat voordeel is geen toeval. De herbruikbaarheid van de ZicLok volgt logisch uit het wereldbeeld van de maker:

Ik ben 68, een babyboomer. Nog uit de tijd van de ouderwetse HBS. Toen ik ging studeren aan de Universiteit Twente begon die net aan zijn tweede jaar. Alles was volop in vooruitgang. Milieuproblemen bestonden niet. [...] Na drie jaar ben ik naar de HTS gegaan in Amsterdam, werktuigbouwkunde. Daarna naar Delft, industrieel vormgeven. Bij het rapport van de Club van Rome veranderde in 1973 mijn toekomstperspectief, in 1975 stopte ik de opleiding en ben ik politiek actief geworden.

Juist op dit punt wordt dit verhaal minder klein en onbeduidend dan het zou kunnen lijken.

Innovatiespecialisten aan wie Hienekamp vroeg zijn vinding op de markt te brengen, wierpen op dat de productiekosten van iets dat zelden of nooit vervangen hoeft te worden, moeilijk terug te verdienen zijn. Bij het spuitgieten van kunststof objecten zoals deze binder, zitten de meeste kosten namelijk in het maken van de stalen gietmal waar de binders uitkomen.

Die enorm hoge startinvestering haal je er wel uit als je miljoenen stuks verkoopt (het kunststof zelf en het productieproces kosten bijna niets.) Maar als de consument niet steeds terug naar de winkel hoeft voor nieuwe exemplaren, zul je er nooit zo veel verkopen - en gaat de stuksprijs omhoog.

Zo wordt de herbruikbaarheid van een uitvinding een nadeel, terwijl wegwerpartikelen de planeet steeds verder vervuilen. Ergens gaat hier iets goed verkeerd.

Potentiële klant: de boomkweker

Is het misschien allemaal een kwestie van marketing? Om zijn idee te verkopen heeft Hienekamp gezocht naar een toepassing die zijn uitvinding onmisbaar maakt. Hij benaderde boomkwekers, omdat hij zijn binder zeer geschikt acht om boompjes mee te helpen groeien. Jonge boompjes moeten tijdelijk verbonden kunnen worden aan een houten steunstok. En een tuinder die tienduizenden boompjes opkweekt, heeft baat bij een snel verstelbaar systeem. Nu worden ze met vervuilend pvc-houdend bindmateriaal vastgeknoopt, dat na gebruik wordt doorgesneden.

De toeleveranciers van de tuinders zeiden: interessant. Als jij ze levert, willen wij ze wel te koop aanbieden. Maar een investering zagen ze niet zitten.

Intussen verliep een aantal van Hienekamps patenten. Zijn spaargeld raakte op. Op 8 april mailde hij me een reeks vragen die hij zichzelf stelt, nu hij zijn vinding niet langer wettelijk kan beschermen :

Ik zit erg te dubben hoe ik verder zal gaan met de ZicLok. Hoe zal het gaan als ik alle EU-patenten laat verlopen? Nog 14 dagen bedenktijd.Het geeft veel rust en vrijheid. Maar krijg ik geen spijt?Komen er ooit mensen die wel durven te investeren in een matrijs (een mal, red.), zonder patent? Of zou het 3D-printen zo sterk verbeteren en goedkoper worden dat dat een productiewijze wordt?

Zitten we in een periode van grote ommekeer? Zouden de innovatie en investering in nieuwe handige producten een hausse hebben gekend die nu definitief is afgelopen? Zodat ik met mijn handige herbruikbare bandje op het verkeerde moment, veel te laat, ben gekomen?

Uitvindingen zijn er genoeg, nu de antwoorden nog

Crowdfunden.

3D-printen.

Je ontwerp en je idee delen op internet met andere ontwerpers en hun kennis en ideeën erop loslaten.

Anno 2016 bestaan er allemaal mogelijkheden voor individuen met een nieuw idee die er tien jaar geleden nog niet waren. Met een deel van deze mogelijkheden heeft Hienekamp geëxperimenteerd. Met een deel nog niet.

Zitten we inderdaad in een periode van grote ommekeer?

Door het gesprek met Hienekamp ontstond in mijn eigen hoofd een nieuw idee: zijn uitdagingen voorleggen aan mensen en bedrijven die dezelfde vragen als hij tegenkomen. En die ze al voor zichzelf oplosten, of er wellicht een oplossing voor hebben.

En er zo achter komen: wat zijn de succesverhalen in hun wereld? Heeft Hienekamp met zijn ZicLok een fundamenteel probleem of is het op te lossen?

Wat moet je doen, als je anno 2016 een ideetje hebt voor een uitvinding die de wereld kan verbeteren? Al is het maar een klein beetje?

Ik zou ook kunnen gaan uitzoeken waarom een revolutionaire vondst als de vliegende auto nog niet bestaat. Maar het handige aan de ZicLok voor deze zoektocht lijkt me dat het een tastbaar object is en een kleine verbetering in plaats van een grote. Dat maakt het makkelijker om concrete antwoorden te formuleren op de vraag waar het nu om gaat: wat maakt dat sommige kleine verbeteringen van de wereld het wel halen, en andere niet?

Die vraag ga ik de komende maanden met de ZicLok in mijn hand proberen te beantwoorden.