Klimaatverandering? Vinden inktvissen prachtig. 10 filmpjes om dit bizarre dier te leren begrijpen
Wat is zeer intelligent, heeft blauw bloed, drie harten en een snavel? Wat verandert graag van kleur, vorm en gedrag, leeft in zee, jaagt ook op land, voorspelt WK’s voetbal en neemt samen met de kwal de oceanen over?
Je kent ze misschien alleen als calamari, maar in een ander leven schroeven ze jamdeksels open, bouwen ze huisjes uit gezonken kokosnoot en schieten ze geregeld vijftig meter door de lucht in optimale vlieghouding, om sneller te komen waar ze dan ook willen zijn.
Ze zijn nieuwsgierig, speels en plakkerig. Tweederde van hun neuronen zit niet in hun hoofd, maar in hun armen. Elke arm heeft een eigen zenuwknoop, die eigen beslissingen neemt. En mocht één zo’n arm zich om de jouwe vouwen, dan proeven tweehonderdveertig hypersensitieve zuignappen mogelijk niet alleen je huid, maar ook je bloed, spieren en botten eronder.
Het is dat ze meestal maar tussen de drie en vijf jaar oud worden, maar veel wetenschappers grappen wel dat als ze iets langer de tijd zouden hebben (en elkaar dingen leerden) ze beslist de dominante levensvorm op aarde zouden zijn.
Inktvissen. Wie zijn ze? Onder inktvissen of ‘Cephalopoda’ vallen bijvoorbeeld de octopussen, zeekatten, nautilussen, pijl-, dwerg-, en vampierinktvissen. Een beetje zoals muizen, mensen en walvissen allemaal zoogdieren of ‘Mammalia’ zijn. De klasse Cephalopoda is minstens even divers.
Inktvis is #winning
Afgelopen week was het Cephalopod Week bij NPR’s Science Friday, een wetenschapsprogramma op de Amerikaanse radio. En terecht. Ik ben al jaren fan van inktvis. Hun brein is totaal anders dan het onze, maar toch zijn ze razend intelligent – de slimsten der ongewervelden. Dichter bij alien intelligence komen we niet dan tijdens close encounters met een koppotige. (Laat NASA zich gaan richten op de diepzee.)
Dus deel ik bijzonder graag wat hoogtepunten uit inktvisweek met jullie. Bekijk sowieso de fantastisch mooie Cephalopod Week website, vol filmpjes, verhalen en podcasts. En mis zeker ook niet het beeldmateriaal op de bijbehorende Tumblr.
Inktvissen zijn de winnaars van klimaatverandering
Nog een reden om inktvissen te zien staan: ze zijn enorm in opkomst in de wereldzeeën. Klimaatverandering kent winnaars en verliezers en inktvissen zijn – net als kwallen – al zestig jaar aan het winnen, bleek afgelopen maand uit het artikel ‘Global proliferation of cephalopods’ in Current Biology. Anders dan bij de kwal heeft vooralsnog niemand hier last van. Toch, vanwaar deze opmars?
In het kort: 1. De zeeën warmen op en inktvissen houden van warm. 2. Overbevissing is fijn, want dit vangt roofdieren en voedselconcurrenten van ze weg. 3. Het verdwijnen van zuurstof uit het water treft ze minder hard, want er zijn inktvissoorten die goed gedijen bij heel lage zuurstofgehaltes.
Kan niets ze dan stoppen? Misschien de mens en zijn vissersvloot. En als het inktvissen onderling te druk wordt, willen ze ook elkaar wel opeten.
Tien keer hulde aan de exceptionele inktvis
Maar zover is het nog niet. Dus hier alvast tien video’s over de vele wonderlijke, onvermoede eigenschappen van de bizarste klasse beesten die ik ken, in de hoop dat we ze beter leren begrijpen. Want dat is vooral erg leuk.
1. Inktvissen zijn erg intelligent. Hun brein en genoom zit complex in elkaar. Leer in dit filmpje onder andere het karakter van laboctopus Scootie kennen, die veel van zijn tijd tegen het aquariumglas geplakt zit en kijkt wat de mensen doen. Af en toe spuugt hij een straal water uit z’n bak om aandacht te krijgen.
2. Inktvissen zijn echte make-up artists. Hun huid ‘weet’ hoe de omgeving eruit ziet, zelfs met ogen dicht. Ze vallen naadloos weg tegen rots, koraal of open zee, door de kleuren en patronen op hun huid – ja, zelfs de textuur ervan – continu aan te passen.
3. Inktvissen zijn buitenaardser dan aliens. Dit is een Magnapinna inktvis met extreem lange tentakels die rondhangt op twee tot drie kilometer diepte. Een onderwaterrobot van Shell maakte deze beelden in 2007. Daarna maakte de inktvis zelf furore als de squid that will eat your dreams.
4. Enkele inktvissen zijn vernoemd naar vampiers. Zij hebben diepdonkerrode capes tussen hun tentakels, geen haast, leven in waterlagen met weinig zuurstof en eten ‘marinesneeuw’: dood dierlijk materiaal dat van hogere waterlagen naar de bodem zakt. Eerder werd altijd gedacht dat inktvissen alleen levende prooien aten.
5. Grote inktvissen – de echte ‘krakens’ – zijn enorm groot en cameraschuw. In deze TED-talk legt inktvisdeskundige Edith Widder uit hoe zij een camerasysteem bedacht dat gigantische inktvissen aantrekt, in plaats van afschrikt.
Alles in de diepzee geeft licht. De camera zendt lichtsignalen uit van een beestje in nood, opdat de inktvis denkt dat de camera een beestje is dat op dat moment belaagd wordt door een groter beestje – van een formaat dat de octopus wel op zou willen eten. The enemy of my enemy is my friend. Het werkte. Nu hebben we reuzeninktvis op beeld.
6. Inktvissen zijn naast kameleons ook briljante acteurs. De mimic octopus (Thaumoctopus mimicus) uit Indonesië doet onder andere zeeslangen, platvissen, koraalduivels, kwallen en anemonen na, afhankelijk van de situatie.
7. Inktvissen zijn ware Houdini’s. Ze zijn out-of-the-box denkers, die het dan verder wel prima vinden om zelf in die box te blijven. Als jij maar weet dat ze er desgewenst elk moment uit kunnen.
Sommige inktvissen ontsnappen ook permanent uit hun aquarium. Dit jaar april liet octopus Inky het Napier Aquarium in Nieuw-Zeeland voor goed achter zich. Zijn verzorgers vonden het jammer, maar het was wel te verwachten van Inky, die te boek stond als ongewoon intelligent.
8. Inktvissen zijn gelegenheidswandelaars. Want wie heeft er altijd zin in volle kracht vooruit? Soms lopen ze een stukje op twee tentakels, zoals wij op twee benen lopen. (Maar meestal bewegen ze zich van A naar B door water in hun mantel te zuigen en keihard uit te persen door een kleinere opening: dit heet jet propulsion of straalaandrijving.)
9. Inktvissen weten wat ze willen. En als dat toevallig een krab is, die toevallig op land zit, terwijl ze zelf toevallig een zeedier zijn, dan is daar vast wel een mouw aan te passen. Jouw hokjes houden de inktvis niet tegen.
10. Inktvissen zijn overlevers. Nautilussen zwemmen al ruim 500 miljoen jaar rond en zijn daarmee – net als kwallen – echt levende fossielen. Maar waarom is de nautilus er nog wel en gooiden hun neefjes – de ammonieten, ooit veel wijdverspreider en diverser – de handdoek in de ring ten tijde van een eerdere klimaatverandering?
Oké, nog twee dan
11. Inktvissen zijn een grote inspiratiebron voor soft robot-bouwers. Want ze ontberen elk hard stukje waardoor ze zich door de kleinste openingen kunnen wurmen. En dat zonder daarbij aan functionaliteit in te leveren!
12. Inktvissen zijn supermoeilijk te animeren voor Pixar. De octopus is Pixars meest complexe karakter ooit. Het animeren van octo ‘Hank’ voor Pixars nieuwste animatie Finding Dory (2016), was technisch gezien nog niet eens mogelijk ten tijde van Finding Nemo (2003). Pixar prutste twee jaar lang aan één enkele Hank-scène.
Meer weten? Zet in je agenda: tussen 8 en 12 oktober zijn de Cephalopod Awareness Days.
Met dank aan marien bioloog Henk-Jan Hoving, van het Helmholtz Centre for Ocean Research in Kiel (Geomar) en aan Auke-Florian Hiemstra, inktvisonderzoeker bij Naturalis in Leiden (die dit EK octopus Paul zeer mist als wedstrijdvoorspeller).
Meer onder water?
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
