Ode aan de draai

Toegeven dat je ernaast zat, doet altijd pijn. Als columnist voor de Britse tabloid The Sun had Kelvin MacKenzie zijn lezers enthousiast aangespoord Leave te stemmen in het EU-referendum. Maar maandag gaf hij toe spijt te hebben. ‘Toen ik Leave stemde, voelde het voor het eerst alsof mijn stem ertoe deed,’ schreef hij. ‘Zo voelt het nu niet meer. Om eerlijk te zijn, ik ben bang voor wat komen gaat.’

‘Denk dan even na voor je je muil opentrekt,’ schreef Volkskrant-redacteur Kustaw Bessems. Anderen waren nog minder vergevingsgezind. MacKenzie werd op Twitter onder meer verweten een ‘zak patat’ en een ‘ongelooflijke klootjoker’ te zijn.

Het heeft mij altijd verbaasd hoe gretig we oordelen over iemand die tot inkeer komt.

De dogmaticus en de draaier

Een paar jaar geleden schreef ik een artikel in de Volkskrant over een hele trits economen die er in de aanloop naar de financiële crisis behoorlijk naast hadden gezeten. Sweder van Wijnbergen bijvoorbeeld, die eind 2007 wist dat de paniek op de beurs ‘pure hysterie’ was en dat het een goed moment was om ‘goedkoop aandelen te kopen.’ Een jaar later zei Van Wijnbergen dat ABN Amro ‘een van de gezondste banken van Nederland’ was en dat ING ‘heel conservatief beleid’ voert. Beide banken hadden een paar maanden later miljarden staatssteun nodig om op de been te blijven.

Ik heb geen vergissingen gemaakt indertijd en jij hebt er ook geen kunnen aantonen

Toen ik hem naar deze uitspraken vroeg, werd Van Wijnbergen woedend. ‘Ik heb geen vergissingen gemaakt indertijd en jij hebt er ook geen kunnen aantonen,’ antwoordde hij. De hoofdredactie van de Volkskrant kreeg ook een mail. ‘Ik wacht met belangstelling af of dit geplaatst wordt. Zo ja dan is dit een duidelijk signaal dat de ambitie om een kwaliteitskrant te blijven definitief overboord is gegaan bij de Volkskrant.’

Wat is nu erger? Iemand die volhardt in ongelijk of iemand die zijn ongelijk erkent? De dogmaticus of de draaier?

Medialogica

Dat we zo hard oordelen over draaiers, heeft iets te maken met hoe onze media werken. Ga maar na, zolang Financiënminister Jeroen Dijsselbloem beweert dat de bezuinigingen in Griekenland verstandig zijn en Alexis Tsipras dat ze desastreus zijn, heb je twee strijdende kampen.

Maar wat als Dijsselbloem zou toegeven? ‘Tsipras, beste man, je hebt gelijk. Zeven jaar lang dachten we dat dit zou werken, maar het blijkt rampzalig te hebben uitgepakt. Sorry daarvoor.’

Dat het beleid niet werkt, kunnen we weten zonder dat Dijsselbloem dat toegeeft. Maar zelf oordelen over gelijk of ongelijk vergt tijd, moeite en kennis. Zulke oordelen zijn voor de media bovendien maar al te vaak geen ‘evenwichtige journalistiek’, maar ‘opinie.’

Maar als Dijsselbloem zou inbinden, zou de controverse voorbij zijn. Dan zouden er geen strijdende kampen meer zijn. De media kunnen vervolgens vrijuit schrijven over de Draaiende Dijs, over hoe kwalijk het is dat we al die jaren voorgelogen zijn, over hoe schadelijk het beleid is geweest, en over de persoon die Dijsselbloem moet opvolgen gezien zijn overduidelijke falen.

Voortschrijdend inzicht loont niet, omdat de media het zien als zwakte. Maar waarom zien we draaien niet wat vaker als een teken van kracht?

Je kompas kalibreren

Ik heb met veel pijn afstand moeten doen van ideeën die ik had over de wereld. Ik geloofde dat - bijna - alles te verklaren was door machthebbers die hun welbegrepen economisch eigenbelang volgen. Dat geloof ik niet meer. Ik geloofde dat de euro het niet zou overleven. Daar ben ik nu veel minder van overtuigd. En ik geloof dat een economisch herstel in Griekenland lang gaat duren. Maar ik denk - en in alle eerlijkheid: vrees - weleens dat ik daardoor verrast kan worden.

Als ik bij elke dissonant mijn wereldbeeld verander, dan houd ik geen kompas meer over

Elke dag kom ik dissonanten tegen. Feiten die niet stroken met mijn wereldbeeld. Als ik elke dissonant zou negeren, dan stuurt mijn kompas me geheid de verkeerde richting uit. Als ik bij elke dissonant mijn wereldbeeld verander, dan houd ik geen kompas meer over.

Het is al lastig genoeg om eerlijk naar jezelf te zijn en steeds te bepalen of je wereldbeeld nog wel klopt. Het is nog veel lastiger wanneer je in de spotlights staat en elke afwijking van het ingeslagen pad wordt afgestraft.

‘U draait en bent niet eerlijk,’ zei Jan Peter Balkenende in een befaamd verkiezingsdebat tegen opponent Wouter Bos. Maar wat zou de wereld aan redelijkheid winnen als we wat vaker het tegenovergestelde kunnen zeggen: ‘U draait, wat eerlijk.’

Lees ook: