Gender. Zo bak je er wel iets van

‘Ik identificeer me nog het meest als genderfluïde,’ zegt Lienne Boomsma. Ze steekt haar handen in de lucht: ‘Als je hier masculien hebt en hier feminien, dan ga ik op de grens in het midden heen en weer. Het hangt ervan af hoe ik uit bed stap.’

Hoe is het om niet als man, vrouw of hetero door het leven te gaan? Op een zomerse zaterdagmiddag schuiven zeven jonge ervaringsdeskundigen aan in een Amsterdamse keuken. Stuk voor stuk identificeren ze zich met ten minste één letter uit de LHBTQAH-alfabetsoep. En allemaal reageerden ze op mijn oproep voor een gesprek hierover.

Terwijl we praten over gender, seksualiteit en de expansiedrift van de term LHBTQIA, bakken we koekjes. Genderbreadkoekjes, welteverstaan. ‘Hoe ziet een koekje van jullie gender eruit?’ blijkt een ideale voedingsbodem voor een gesprek over dit onderwerp. Want iedereen heeft een andere smaak en geeft zo een inkijkje in de wereld voorbij man, vrouw en hetero.

Stap 1: Genderidentiteit

Rol het deeg uit op een met bloem bestrooide ondergrond. Gebruik de bakvormen om de genderbreadpoppetjes te maken.

‘Toen ik met mijn man Felix trouwde, ging ik nog als vrouw door het leven,’ zegt Marijn Kuijper (36, transman). Hij stopt even met de middag fotograferen om de vraag ‘Hoe ervaren jullie je gender?’ te laten bezinken.

Tien jaar geleden maakte Kuijper (36, transman) de oversteek van vrouw naar man en destijds beweerde hij stellig: ‘Ik ben gewoon een man.’ Maar hoe langer het geleden is dat hij aan zijn transitie begon, hoe meer hij beseft dat gender een schaal is waar hij zich ‘ergens’ op bevindt. ‘Ik weet niet meer in hoeverre ik mij man voel.’ En eigenlijk maakt het hem ook niet meer uit.

Ik zou het fijn vinden als ik zélf zou weten wat ik me voel

Want hoe weten we welke gender we ons voelen? Is er bijvoorbeeld een essentie aan de genderidentiteit ‘vrouw,’ vraagt Dilara Gül (23, lesbisch) zich af, iets wat álle vrouwen hetzelfde ervaren? ‘Zijn we daarin dan hetzelfde?’

Aan tafel met cisgenders, transgenders en een genderfluïde persoon wordt één ding duidelijk: gender wringt pas als je buiten de hokjes ‘man’ of ‘vrouw’ valt. De cismensen staan nauwelijks stil bij hun genderidentiteit - ‘superchill,’ fluistert Lienne Boomsma (21, genderfluïde) bijna jaloers. Voor de rest is het dagelijkse kost.

Boomsma (21, genderfluïde): ‘Ik zou het fijn vinden als ik zélf zou weten wat ik me voel.’ Soms wil ze een jongen zijn, soms draagt ze een jurk en soms hekelt ze haar borsten. En van regels over hoe een man en een vrouw zich horen te gedragen, gaan haar nekharen overeind staan.

Stap 2. Genderexpressie

Maak accessoires om de genderexpressie van je poppetje vorm te geven. Schuif de koekjes vervolgens in een voorverwarmde oven.

Stel: je zit in je eentje op een onbewoond eiland. Zou je dan nog steeds een borstoperatie doen? Jonah Lamers (29, transman) kreeg het onmogelijke dilemma regelmatig voorgeschoteld: ‘Maar ik zít niet op een onbewoond eiland.’

Gender loskoppelen van de buitenwereld - het is ondenkbaar voor de tafelgenoten. Lamers’ borsten - ‘rest in peace’ - maakten hem ‘leesbaar’ als vrouw. Hij koos ervoor ze weg te halen. Toch komt het nog steeds voor dat hem in een café wordt gevraagd: ‘Mevrouw, wat wilt u?’

De druk om uit te leggen ‘wat’ ze nou zijn is aanzienlijk. Boomsma (21, genderfluïde) vliegt regelmatig naar Groot-Brittannië. Bij de douane is het iedere keer weer spannend. ‘Bent u een man of een vrouw?’ Geheel volgens de regels, want het bepaalt wie haar vervolgens mag fouilleren. ‘Dan sta ik daar met mijn mond vol tanden. Ehh…’

‘That’s a great question, want a cup of tea?’ vult Lamers (29, transman) aan. Ze lachen. Een betere vraag voor de douaniers is volgens Annette (29, demiseksueel): ‘Wil je door een man of een vrouw gefouilleerd worden?’

Vanzelfsprekend komen ook de toiletten aan bod. Lamers (29, transman) krijgt weleens de opmerking dat hij verkeerd zit bij de mannen-wc’s. ‘Nee hoor, ik moet gewoon plassen,’ is zijn reactie dan. Als de alcohol weelderig vloeit en het merendeel van zijn omgeving onmogelijk nog in een rechte lijn kan lopen, kiest hij liever voor het vrouwentoilet. Om agressieve reacties van dronkenlui voor te zijn. ‘Ik ben me áltijd bewust dat mijn gender niet voldoet aan de norm en dat mensen daar iets van kunnen vinden.’

Hij heeft begrip voor de verwarring en staat altijd open voor vragen en een gesprek. ‘Maar soms denk ik ook: laat me met rust. Ik zou graag gezien willen worden, zonder mezelf continu te moeten verklaren,’ zegt Lamers.

Want iedereen vindt er wel iets van. Boomsma (21, genderfluïde) is zelf misschien in de war, ánderen besluiten soms voor haar dat ze gewoon een jongen is. ‘Terwijl ik ook momenten heb dat ik me heel vrouwelijk voel.’ In transitie gaan naar man zou voor haar een nieuwe rits problemen opleveren. ‘Een vrouw met een broek vindt men niet gek, maar een man met een jurk wel.’

Niet de mensen die buiten de hokjes vallen, maar juist de starre houding van de maatschappij is het probleem, vinden de tafelgenoten. Er wordt gedaan alsof er slechts twee opties zijn: man óf vrouw, homo óf hetero. En daarmee wordt alles wat niet in die hokjes past, afgedaan als anders, als een probleem, of zelfs als een psychische stoornis. ‘Logisch dat jullie van dat onbegrip soms in de war raken,’ zegt Casper Vuurmans (28, homo).

Die verwarring ervaart hij regelmatig. Dan krijgt hij een: ‘Oh ben je hómo? Dat had ik helemaal niet gemerkt.’ Soms gedraagt hij zich wat vrouwelijk - ‘gewoon, van die typische gedragingen bij mannelijke homo’s, van die handbewegingen’ - maar stiekem vindt Vuurmans het ook wel fijn dat mensen hem niet gelijk herkennen als homo.

Straight passing, noemt Lamers (29, transman) dit: ‘Iemand kan door voor hetero.’ Hij legt uit dat veel homoseksuele mannen op zoek zijn naar mannelijkheid. ‘Een nicht of een vrouwelijke homo wordt zelfs binnen de homogemeenschap vaak als minderwaardig gezien.’

Stap 3. Versiertips

Haal de koekjes uit de oven. Versier ze met discodip, parels en glazuur.

Tijd voor een korte pauze. We eten een broodje, roken een sigaret en proberen de bal die in de hoek van de tuin ligt hoog te houden. Tot de kookwekker gaat.

‘Wat is het gezellig jongens,’ roept Lamers (29, transman) terwijl hij in de keuken met een theedoek de gloeiendhete bakplaat uit de oven haalt. Lachend: ‘Dat bedoel ik genderneutraal.’

De tafelgenoten slaan aan het versieren. Hoe flirten jullie, is de volgende vraag.

Gül (23, lesbisch) vindt flirten leuk als ze naar homofeestjes gaat. Daar weet ze zeker dat vrouwen ook in haar geïnteresseerd kunnen zijn. Buiten die veilige omgeving durft ze minder, bang dat anderen reageren met: ‘getver, wat doe je?’

Ze heeft een Turkse achtergrond. Hoewel haar familie goed reageerde op haar coming out - ‘als jij maar gelukkig bent,’ zei haar vader - is ze toch vaak bezig met wat anderen van haar lesbisch-zijn denken. ‘Ik ben bang voor de sociale druk. Ik ben bang dat mensen aan mijn ouders vragen: ‘wat is er met jullie dochter aan de hand?’’ Dus laat ze de hand van haar vriendin los als ze op straat een bekende tegenkomt.

Het praten over flirten vindt Annette (29, demiseksueel) het lastigst. Haar ervaring verschilt namelijk nogal van die van de tafelgenoten. Ze schuift heen en weer op de houten bank. ‘Ik flirt weinig. Ik word eigenlijk ook heel ongemakkelijk als mensen met mij flirten,’ zegt ze.

Hoe meer rust ik vond in mijn gender, hoe seksueler ik werd

Lang dacht ze dat er iets mis was met haar. Haar omgeving was bezig met relaties, zelf vond ze maar weinig mensen écht interessant. Zich aangetrokken voelen tot een ander gebeurde niet snel. Sinds kort herkent ze dit als demiseksueel, een categorie tussen seksueel en aseksueel in. ‘Ik heb heus behoefte aan lichamelijk contact, maar alleen met mensen met wie ik écht een band voel. Seks heeft een lagere prioriteit dan het ervaren van die verbinding.’

De tafelgenoten zijn er even stil van.

Een ander ondergeschoven kindje binnen de hetero- én homogemeenschap is biseksualiteit, volgens de deelnemers. Deze seksualiteit wordt vaak niet serieus genomen. Ze sommen de standaardreacties op. ‘Ah, je gaat nog wel een keer kiezen,’ zegt Boomsma. ‘Het is gewoon een fase,’ reageert Lamers. ‘Val je dan meer op jongens of op meisjes?’, reageert Annette.

Het ontdekken van hun seksualiteit was voor de meesten een zoektocht. ‘Hoe meer rust ik vond in mijn gender, hoe seksueler ik werd,’ zegt Lamers (29, transman). Het lastigst vond hij seks los te koppelen van gender. Zijn eerdere ervaring in bed was dat een vrouwenlijf automatisch wordt gekoppeld aan vrouwzijn, mede door de verwachte passieve en ontvangende genderrol. Om echt te kunnen genieten van seks moest hij daarvan loskomen. De aanraking van zijn borsten - ‘dat klinkt heel gek’ - leerde hij fijn te vinden zónder dat het betekende dat hij vrouw is. ‘Nu zijn er geen genderrollen meer in mijn seksleven,’ zegt hij, ‘Ik heb genderloze seks.’

Hij ziet zichzelf als panseksueel. ‘Dat betekent niet dat je op álles en iedereen valt.’ Het is volgens hem juist een woord dat aangeeft dat er meer lichamen en genders zijn dan mannelijke of vrouwelijke. ‘En ik pas gewoon niet in homo, hetero of bi,’ termen die allemaal uitgaan van de binaire genders.

‘Uiteindelijk gaat het er gewoon om dat je fijn seks kan hebben,’ zegt Vuurmans (28, homoseksueel).

Stap 4. Variaties met woorden

De koekjes zijn bijna klaar. Tijd voor de puntjes op de i.

Wat vinden de tafelgenoten eigenlijk van de term LHBTQIA? Zorgt die niet voor de instandhouding van het hokjesdenken?

‘Bijzonder dat seksualiteit en gender in één afkorting worden gegooid,’ zegt Boomsma (21, genderfluïde). ‘En waar is de H van hetero?’ vraagt Lamers (29, transman) zich af. Hij vindt dat deze afkorting juist het anderszijn van de niet-hetero benadrukt. ‘De hokjes zorgen voor stagnatie.’

Moeten we dan stoppen met nieuwe hokjes eraan vastplakken? Annette (29, demiseksueel) denkt van niet. ‘Er zijn nog steeds mensen wier letter er níet bij zit.’

Een mogelijke oplossing ligt volgens veel deelnemers in het woord ‘queer’. Queer is een identiteit die de zin van identiteiten bevraagt. Het woord wordt veel gebruikt als overkoepelende term voor seksuele en genderminderheden die zich niet identificeren als heteroseksueel en cisgender.

Boomsma (21, genderfluïde): ‘Ik vind queer echt fijn. Alles valt eronder, dan hoef ik niet naar een ander label te zoeken.’ ‘Ik vind queer eigenlijk ook een passende term voor mezelf,’ zegt Inge Kuik (24, hetero).

Niet gek dat taal voor sommige tafelgenoten een grote worsteling is. Want wat als er geen woorden zijn om te beschrijven wat je voelt? Internet werkt bevrijdend. ‘Ik las het woord ‘transgender’. Ik had er niet eerder van gehoord, maar ik wist: dit is er aan de hand,’ zegt Kuijper (36, transman).

Maar niet voor elke ervaring bestaat een label, ook queer niet. Kuijper: ‘Veel mensen zien mijn man en mij als een homostel.’ Toen hij met zijn man Felix trouwde, ging hij nog door het leven als vrouw. ‘Maar we identificeren ons niet als homo. Felix valt op vrouwen. En ik houd gewoon van Felix.’

‘Ik vraag me toch af,’ begint Lienne (21, genderfluïde), ‘als je je prettig voelt in je gender, of je dan wel écht kunt begrijpen hoe het voelt als dat niet zo vanzelfsprekend is.’ Tegelijkertijd realiseert ze zich dat ze zelf maar moeilijk een voorstelling kan maken van hoe het is om aseksueel te zijn.

Waarop Annette antwoordt: ‘ik kan er juist niet bij dat mensen maar op één gender vallen, en niet op allemaal!’

En dan is de koek op. Vinden we begrip in onbegrip. En concluderen we dat emancipatie niet het verplaatsen en volledige begrijpen van de anderen is, maar simpelweg accepteren dát we allemaal anders zijn.

Dit keukentafelgesprek kwam tot stand met behulp van tafelgenoot Jonah Lamers. Ook zo’n gesprek? Met de Genderbread Kit organiseert hij gesprekken over gender en seksualiteit op scholen en bij bedrijven.

Zo’n vijftig jaar na het uitbreken van de seksuele revolutie is het tijd om de balans op te maken. Hoe gaat het eigenlijk met lesbiennes, homo’s, bi’s, transgenders, queers, mensen met een interseksevariatie en aseksuelen in Nederland? Hoe moet een nieuwe homoagenda eruitzien? Die vragen beantwoorden we tijdens deze Roze Maand.

Lees meer van de Roze Maand: