Waarom laait het geweld in Zuid-Soedan weer op?

Toen de eerste schoten donderdag door de straten van de Zuid-Soedanese hoofdstad Juba galmden, begon een groot deel van de bevolking in paniek te twitteren. Een woordwolk vat samen welke woorden zij daarbij het meeste gebruikten: ‘Peace’ en ‘Calm.’ Verder werden de woorden ‘Shooting,’ ‘Hope’ en ‘Again’ vaak gebruikt.

Een bevolking die vrede wil en bereid is te vergeven, geleid door koppige politieke kemphanen die het land alleen maar dieper de ellende in trekken. Dat was de conclusie van de reportage die ik in mei 2015 schreef nadat ik Zuid-Soedan had bezocht. Een conclusie die ruim een jaar na dato nog van toepassing is op wat er vandaag in het jongste land ter wereld gebeurt.

Want zondag laaide het geweld opnieuw op en werd duidelijk dat de politieke kemphanen nog altijd niet klaar zijn met hun bloedige machtsspel. Bij de nieuwste onlusten kwamen ruim driehonderd mensen om, waaronder een Chinese VN-soldaat van de Verenigde Naties.

Verder werden opvangkampen voor ontheemden aangevallen en sloegen duizenden Zuid-Soedanezen op de vlucht. De VN-Veiligheidsraad kwam gisteren in spoedzitting bijeen en veroordeelde het geweld streng. Gevreesd wordt dat de burgeroorlog weer in alle hevigheid oplaait en de vredesonderhandelingen gestaakt worden.

Hoe is het zover gekomen?

Op 9 juli 2011 koos de bevolking van Zuid-Soedan unaniem voor onafhankelijkheid van Soedan. Aan een 22 jaar durende oorlog tussen de islamitische machthebbers uit het noorden en een verzameling rebellengroepen uit het overwegend zwarte zuiden kwam zo een einde. Met steun van de internationale gemeenschap werd getracht een vreedzame democratie op te bouwen.

Maar de vooruitzichten waren slecht. Het jonge land had geen overheidsapparaat, slechte wegen, geen scholen, geen ziekenhuizen en geen banken. Verder bestond de politieke leiding uit krijgsheren die in de oorlog voor meer doden hadden gezorgd in onderlinge gevechten dan in de strijd tegen het noorden.

Het aantal doden is zo hoog, dat de UNHCR bij 10.000 stopt met tellen

En inderdaad: in juli 2013 begon de broze basis al te verbrokkelen. President Salva Kiir voelde zich namelijk bedreigd door de ambitie van partijgenoot en vicepresident Riek Machar om president te worden. En verving hem door een kliek vertrouwelingen uit zijn eigen Dinkavolk.

Op de avond van 15 december 2013 ging het helemaal mis. Een partijbijeenkomst escaleerde, Kiir gaf zijn presidentiële garde de opdracht alle niet-Dinka binnen het leger te ontwapenen en beschuldigde concurrent Machar van het beramen van een coup, waarna die prompt op de vlucht sloeg. Die nacht trok de presidentiële garde moordend door Juba op zoek naar Nuer, het volk waartoe Machar behoort.

In de burgeroorlog die volgde, sloegen 712.000 Zuid-Soedanezen op de vlucht naar buurlanden en raakten volgens VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR ruim 1,5 miljoen anderen binnen het land ontheemd. Het aantal doden is zo hoog, dat de UNHCR bij 10.000 doden tijdelijk stopte met tellen. Afgelopen maart schatten de VN het dodenaantal op 50.000 in. Internationale hulpverleners zitten ondertussen nog veel hoger: die stellen dat het dodental tot 300.000 kan zijn opgelopen - ongeveer evenveel als tijdens de oorlog in Syrië.

Waarom gaat het nu weer mis?

Ondanks herhaalde pogingen van de internationale gemeenschap om vrede te bewerkstelligen, duurde het tot augustus 2015 voordat de politieke kemphanen onder zware druk besluiten inderdaad een vredesakkoord te tekenen.

Dat moest de strijdende partijen bijeenbrengen, maar werd vanaf het begin geschonden door aanhangers van zowel Kiir als Machar. Toch nam Machar in april zijn post als vicepresident weer in en werd gepoogd een nieuwe eenheidsregering te smeden met afgevaardigden uit alle etnische groepen die Zuid-Soedan rijk is.

Maar afgelopen donderdag, als Machar in de hoofdstad is om het vredesakkoord af te ronden, klinken ineens schoten in de buurt van de barakken waar zijn mannen gehuisvest zijn. Een dag later breken de gevechten tussen president- en vicepresidentgetrouwe groepen in alle hevigheid los.

Zaterdag – de dag dat het land vijf jaar onafhankelijk is, maar dat vanwege financiële problemen niet kan vieren – is het rustig. Maar zondag breken opnieuw hevige gevechten uit waarbij zwaar materieel wordt ingezet, waaronder helikopters die aanhangers van Machar onder vuur nemen.

Zowel Machar als Kiir zeggen niet te weten wie het vuur heeft aangestoken, maar persbureau Reuters stelt dat het misging bij een checkpoint in een buitenwijk van Juba toen presidentsgetrouwe militairen auto’s van Machars aanhangers wilden controleren.

Het geweld dat volgde toont volgens secretaris-generaal Ban Ki-moon van de VN het onvermogen van het tweetal om hun achterban in toom te houden en het vredesproces te voltooien. Machar liet vanochtend desondanks weten niet alle hoop op vrede verloren te hebben.

Hoe moet het nu verder?

De Amerikaanse Zuid-Soedan-kenner Eric Reeves zei vandaag tegen de BBC dat het geweld toe te schrijven is aan een geplande coup van Machar die met steun van buurland Soedan zijn invloed probeert te vergroten. Hij baseert zich op ‘betrouwbare bronnen’ en waarschuwt dat als er niet snel wordt ingegrepen het geweld de potentie heeft om ‘vele malen erger te worden.’

Machar ontkent ondertussen iedere betrokkenheid en stelt dat het geweld bewijst dat Kiir ‘niet geïnteresseerd is in vrede, en dat ook nooit is geweest.’

In ieder geval hult het oplaaiende geweld de toekomst van Zuid-Soedan opnieuw in nevelen. Alle noodkreten op sociale media ten spijt lijken de Zuid-Soedanezen vrijheid, vrede en democratie opnieuw te moeten uitstellen.

Lees ook: