Hoe NS en KLM met hun homo’s omgaan (en wat jouw bedrijf daarvan kan leren)

Een vliegtuig aan de grond zetten met de automatische piloot is voor nichten. Het was maar een grapje van de gezagvoerder op de vraag van een steward-in-opleiding. Toch durfde de leerling er niet tegenin te gaan. Hij stond lager in de rangorde.

Zulke grapjes zetten de toon voor de sfeer op de werkvloer, hoog in de lucht én veilig aan de grond. Want ‘gewoon een grapje’ over homo’s is gelinkt aan pesterijen op het werk.

Helaas geen uitzondering anno 2016. De homotolerantie op de werkvloer is niet om over naar huis te schrijven. Lesbo’s, homo’s en bi’s worden vaker dan hetero’s gepest en geïntimideerd, en lijden meer onder ongewenste seksuele aandacht. Ze melden zich vaker ziek en hebben meer burn-outklachten.

En dat is niet alleen een hindernis voor LHBT’ers.

Er is namelijk een oplossing waardoor iedereen zich meer thuis voelt op de werkvloer. In een bonte werkomgeving hebben niet alleen LHB’ers een betere werkervaring, óók hetero’s voelen zich er prettiger.

Benodigdheden: diversiteit, acceptatie en gelijkwaardigheid.

Grote, mooie woorden, die zo uit een glimmende brochure lijken te komen. Ze zijn gemakkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe doe je dat, gelijkwaardigheid scheppen? Hoe ziet acceptatie eruit bij de koffieautomaat?

Aan de hand van de ervaringen van LHBT’ers bij drie oer-Hollandse werkgevers - de NS, KLM en het ministerie van Buitenlandse Zaken - leer je hier in vier stappen hoe de werkvloer roze te maken (en ook hoe het niet moet).

Alvast een waarschuwing: met de LHBT’ers bij één bedrijf loopt het in dit verhaal iets minder rooskleurig af.

1. Geef diversiteit een gezicht

‘Toen ik mijn collega’s een mail stuurde over mijn transitie [van man naar vrouw, LP], kreeg ik meer dan tweehonderd berichtjes, kaarten en bloemen,’ vertelt transvrouw Cella Grobben aan de telefoon. Ze werkt al meer dan 25 jaar bij de NS, begon er ooit als conducteur en richt zich nu op de dienstregeling.

‘Wat me enorm raakte, was dat één collega zei ‘hup, we gaan er direct voor zorgen dat je een e-mailadres met je nieuwe naam krijgt’,’ vertelde Grobben eerder in een interview in het personeelsblad van de NS. Hierna werd ze opnieuw overspoeld met positieve reacties.

Wie is er bij jullie thuis dan de man en wie de vrouw?

‘Wie is er bij jullie thuis dan de man en wie de vrouw?’ kreeg diplomaat Nori Spauwen eens over haar lesbische relatie te horen. De wereld van diplomaten is niet langer het heteromannenbolwerk van vroeger, met uitgesproken gendernormen waarin de ambassadeur een man is en zijn vrouw ‘s avonds de hapjes serveert. Toch steekt het nog weleens de kop op.

‘Diversiteit is een feit, binnen elk bedrijf,’ zegt Sandra Groeneveld, hoogleraar publiek management (Universiteit Leiden). Geen enkel personeelsbestand is eenheidsworst. Maar diversiteit alléén is niet genoeg voor een roze werkvloer. Het is de waardering ervoor die telt. Met persoonlijke verhalen worden lege hulzen als ‘acceptatie’ en ‘gelijkwaardigheid,’ of het ontbreken ervan, tastbaar.

2. Begin een roze netwerk (met een woordgrap)

Een LHBT-netwerk kan daarbij helpen. Het liefst een netwerk met een pakkende naam, zoals Trainbow (NS), KLM Over the Rainbow en het netwerk van Buitenlandse Zaken: Out There. Het is een traditie die is overgewaaid uit Amerika, waar roze netwerken bij gebrek aan een overheid als ruggensteun al decennialang zélf de strijd aangaan tegen homofobie en onzichtbaarheid.

‘De leiding staat voor ons open. Het is alsof ze op ons hadden zitten wachten,’ zegt Out There-voorzitter Nori Spauwen.

Ze heeft nog geen transgender en intersekseleden gespot, tóch begon ze een LHBTI-netwerk bij Buitenlandse Zaken. ‘Het is niet zo: die zijn er niet, dus het is geen probleem. Dát ze er niet zijn, is het probleem.’ Want transgender personen zijn vrijwel onzichtbaar op de werkvloer.

Stel je een grote werkplaats voor. Treinen staan her en der, er wordt gelast en mannen in werkkleding moeten schreeuwen om zich verstaanbaar te maken. Een masculiene omgeving, waar sommigen niet out en proud durven te zijn. Trainbow (NS) gaf er in de aanloop naar Roze Zaterdag voorlichting.

‘Waarom doen we dit? We zijn toch geen homo’s?’ was de respons op een lunchquiz die KLM Over the Rainbow organiseerde in een van de hangars.

Reuring veroorzaken, lobbyen bij het management, en ervaringen delen - een roze netwerk is bij uitstek geschikt om problemen aan te kaarten. Maar zo’n netwerk moet geen doel op zich worden. ‘Uiteindelijk wil je mensen niet afzonderen in hokjes, maar de lijntjes tussen mensen juist weggummen,’ zegt Groeneveld.

De volgende actie van Trainbow? ‘Alle toiletten bij de NS genderneutraal, vóór 2017,’ zegt de voorzitter van het netwerk.

3. De manager trekt de kar

Stewards die passagiers boven de wolken in de watten leggen. Geen beroepsgroep is zichtbaarder homoseksueel dan de cabin crew. KLM Over the Rainbow bracht een paar uur door op een vliegtuigtoilet om negen KLM-medewerkers - van steward tot piloot - in het filmpje It gets better te laten vertellen hoe ze uit de kast kwamen.

In dat filmpje werden géén KLM-uniformen gebruikt. Want KLM doet, naar eigen zeggen, niet aan doelgroepenbeleid. Ook niet als het haar eigen werknemers betreft.

Juist toewijding van de top is een vereiste om de werkvloer tot een plek om te toveren waar iedereen zich thuis voelt

Juist toewijding van de top is een vereiste om de werkvloer tot een plek om te toveren waar iedereen zich thuis voelt. Zoals bij de NS, waar de directie samen met Trainbow twee keer per jaar ‘de roze thermometer’ in het bedrijf steekt. De hoogste ambtenaar van Buitenlandse Zaken was zelfs het eerste lid van Out There, als straight ally.

Geen overbodige luxe voor KLM, waar pesten op de werkvloer - zoals bij veel bedrijven - een issue is. ‘Als ik nog in de kast zou zitten, zou ik door de dingen die ik hier hoor diep teruggeduwd worden,’ zegt een werknemer. Uit angst voor de gevolgen durfde een transgender werknemer niet met me te spreken. Drie anderen die ik sprak deden dat alleen op voorwaarde van anonimiteit. Want zo roze als de vliegtuigvloer is, in de cockpits, bagagekelders en hangars is de homotolerantie soms nog ver te zoeken.

Dus moeten de managers aan het werk. Zij zijn de rolmodellen die collega’s op ‘grapjes’, pesten en buitensluiten aan kunnen spreken. Zonder hun toewijding is het onmogelijk de werkvloer te transformeren tot een veilige haven.

4. Alle uithoeken van de werkvloer tellen mee

‘Best raar. Toen ik hier aan de slag ging, bleek dat er intern niets voor LHBT’ers was geregeld.’ Spauwen werkte vanuit het COC al jaren samen met Buitenlandse Zaken op het gebied van LHBT-rechten. In het buitenland, welteverstaan. Voor de roze werknemers van het ministerie werd maar weinig georganiseerd.

Dat terwijl het geen uitzondering is om uitgezonden te worden naar een land waar gelijke rechten voor LHBT’ers niet in de wet verankerd zijn. Een Nederlandse, homoseksuele diplomaat werd in 2013 nog opgewacht en mishandeld in zijn eigen huis in Moskou. Binnenkort wordt Spauwen uitgezonden naar een ambassade. ‘Liever niet Oeganda,’ want haar vriendin gaat ook mee.

Out There hees de regenboogvlag bij het ministerie, samen met Afrikaanse activisten. Binnenskamers was er een gesprek met de directeur-generaal en vijftig werknemers. Over hoe het is om lesbisch of homo te zijn bij Buitenlandse Zaken.

Ook bij de NS is een deel van de werkvloer ‘buiten’. Het treinpersoneel kreeg afgelopen jaar te maken met een piek van geweld. De seksuele oriëntatie van de conducteurs, machinisten en servicemedewerkers was in een aantal van deze mishandelingen de aanleiding.

‘Je moet als organisatie eerst zelf divers zijn, voordat je het kan uitdragen,’ vindt Groeneveld. ‘Anders ben je niet geloofwaardig.’ En kan pinkwashing op de loer liggen.

Soms gaat het mis. Het roze netwerk van de KLM - Over the Rainbow - gooide twee weken geleden de handdoek in de ring. Ze voelen zich niet langer gesteund door de organisatie. Sterker nog, ‘het was zes jaar lang vechten tegen de bierkaai,’ zegt een van de drie medewerkers die anoniem wil blijven. Want KLM wilde geen boot op de Canal Parade, niet de regenboogvlag hijsen op Coming-Outdag en waren niet geïnteresseerd in een protocol voor als een van de werknemers in transitie gaat. ‘Ze smoorden elk initiatief in de kiem. Dan houdt het gewoon op.’

Tot slot: een boot?

KLM heeft nooit aan het roer gestaan op de Canal Parade. De kans dat dat gaat komen, is nu kleiner dan ooit.

Het kan een kickstart zijn naar een roze werkvloer: een bonte stoet die op een boot uit z’n dak gaat op Dancing Queen van ABBA. Het geeft energie en mensen voelen zich verbonden met de homo-emancipatie.

Maar dat zo’n versierde schuit óók een goede pr-stunt is, is slimme ondernemingen niet ontgaan. Honderdduizenden bezoekers aan de Amsterdamse grachten zien de grote banners van nog grotere bedrijven voorbij varen. Zo varen ook de Belastingdienst, de Nederlandsche Bank en Booking.com dit jaar mee. In de deelnemerslijst met tachtig boten is van meer dan de helft de roze link op het eerste gezicht niet vanzelfsprekend.

Maar bedrijven zónder roze werkvloer missen de boot sowieso.

Zo’n vijftig jaar na het uitbreken van de seksuele revolutie is het tijd om de balans op te maken. Hoe gaat het eigenlijk met lesbiennes, homo’s, bi’s, transgenders, queers, mensen met een intersekseconditie en aseksuelen in Nederland? Hoe moet een nieuwe homoagenda eruitzien? Die vragen beantwoorden we tijdens deze Roze Maand.

Lees ook: