Hoe feitelijk zijn onze feiten over armoede?

Wat is het armste land ter wereld? En het rijkste? Waarschijnlijk komen er wel wat ideeën bij je op. Congo misschien? Zweden?

Ons beeld van de wereld wordt in grote mate bepaald door dit soort categorieën: arm en rijk. Ontwikkeld en onderontwikkeld. Kansarm en kansrijk.

Maar waar baseren we die categorieën op?

Om even voor onszelf te spreken: wij journalisten categoriseren de wereld meestal aan de hand van het CIA World Factbook, of cijfers van de Wereldbank.

Die cijfers dienen we dan op een presenteerblaadje aan jullie, de lezers, op. Dat ziet er dan bijvoorbeeld zo uit:

• ‘Zo ontsnap je aan armoede in het armste land ter wereld.’
• ‘Het één na armste land ter wereld is al decennia sterk afhankelijk van Heineken.’
• ‘In misschien wel het armste dorp van Roemenië verkopen boeren onder druk hun land aan de Rabobank.’
• ‘Wij kennen Haïti vooral van ellende. Van de verwoestende aardbeving in 2010. [...] En als het armste land op het westelijk halfrond.’

De wereld is weer netjes onderverdeeld, geduid, aan de hand van betrouwbare feiten (waarom zou het anders het World Factbook heten?) Maar zijn die feiten wel zo feitelijk?

Dat willen wij - correspondenten Sanne Blauw en Maite Vermeulen - de komende maanden uitzoeken. Want de impact van armoedecijfers is veel groter dan je misschien denkt.

De invloed van armoedecijfers

Die cijfers bepalen niet alleen ons wereldbeeld, ze zijn ook de drijvende kracht achter allerlei geldstromen.

Zo geeft de Wereldbank goedkopere leningen aan arme landen. Ook donorlanden nemen de armoedecijfers mee als ze bedenken aan welke landen ze ontwikkelingshulp geven.

Rijker worden heeft natuurlijk ook voordelen. Investeerders haastten zich naar Sub-Sahara-Afrika toen media begonnen te schrijven over de economische opkomst van die regio.

Tegelijkertijd hebben de cijfers invloed op het leven van individuele mensen. Zo maakt de Europese Unie onderscheid tussen rijke landen waarvan de ingeborenen geen visum nodig hebben en armere landen waarvan de burgers de EU niet inkomen.

Armoedecijfers bepalen niet alleen ons wereldbeeld, ze zijn ook de drijvende kracht achter allerlei geldstromen

Ook worden individuen zelf gecategoriseerd: ze leven boven of onder de armoedegrens. Dat heeft gevolgen: veel ontwikkelingsprojecten zijn in het bijzonder gericht op arme mensen. Ook overheidsprogramma’s - zoals het NEEDS programma in Nigeria - hebben vaak de specifieke doelstelling om personen onder de armoedegrens te helpen.

Hoe druk je een menswaardig bestaan uit in een cijfer?

Juist door die grote invloed is het belangrijk te weten welke aannames aan de cijfers ten grondslag liggen. Als we zeggen dat armoede is gedaald, waar hebben we het dan over?

Met andere woorden: hoe definiëren we armoede? Gaat armoede alleen over geld? Of gaat het ook over toegang tot onderwijs en gezondheidszorg? Ben je arm als je het gevoel hebt dat je wordt buitengesloten uit de samenleving? Of alleen als je niet genoeg calorieën binnen krijgt?

Uiteindelijk proberen we in armoedecijfers een fundamentele vraag uit te drukken: wat is een menswaardig bestaan? Waar willen we als samenleving naar streven?

Alleen als je dat weet, weet je hoe je armoede moet bestrijden. Als we armoede definiëren als een gebrek aan geld, moeten we arme mensen een extra zakcentje geven. Maar als we onderwijs ook meerekenen, moeten er meer scholen en leraren komen.

Crash course: hoe komen de cijfers tot stand?

Ondanks de belangrijke rol die armoededata spelen, is maar weinig bekend over de totstandkoming. De cijfers worden als hapklare brokjes informatie geconsumeerd door ons journalisten, door beleidsmakers, door investeerders en door het algemene publiek.

De komende maanden gaan wij die brokjes eens grondig verkruimelen, onder een microscoop leggen, en kijken wat er overblijft. Hoe worden armoedecijfers precies bepaald en hoe verstandig is het om er beslissingen op te baseren? Hebben we de cijfers misschien te veel macht gegeven?

We beginnen deze zomer met een crash course armoede meten, want onder die microscoop blijkt het helemaal niet zo eenvoudig om te bepalen wie er arm zijn en wie niet.

Een aantal vragen waar we antwoord op willen geven:

• Hoe bereken je hoeveel armoede er wereldwijd is?
• Is armoede meer dan alleen geld?
• Wat is het verschil tussen een nationale armoedegrens en een internationale?
• Is er ook armoede in Nederland?
• Wat is het verband tussen armoede en ongelijkheid?

Hebben jullie nog meer vragen over over de totstandkoming of de invloed van armoedecijfers? Laat het ons weten.

Meer lezen?