Kunst moet van nice to know naar need to know in de journalistiek

Mag ik een pleidooi houden voor meer kunst op de voorpagina’s van kranten, nieuwssites en de openingen van het nieuws?

Want ik heb het nooit begrepen: waarom vind je goeie kunst- of fotografieprojecten over actuele onderwerpen bijna alleen maar terug op de kunstpagina’s van kranten en tijdschriften, op kunstblogs, kunstfestivals en in musea?

Wanneer kom je bij die kunstsectie terecht? Juist. Na veel bladeren, swipen en doorklikken

Het is niet dat journalisten er geen aandacht aan besteden. Maar de interessantste fotografie staat bijna altijd bij recensies of verhalen achterin de krant. En wanneer kom je bij die kunstsectie terecht? Denk je niet van kunst te houden, dan kijk je er makkelijk overheen. Net als de sporthater die de sportpagina’s overslaat.

Terwijl de kracht van kunst juist is dat ze ander licht kan werpen op relevante thema’s en zo een waardevolle bijdrage kan leveren aan het maatschappelijke debat. Kunstwerken over sociale onderwerpen worden zelden gemaakt om rijk van te worden. Die kunstenaar heeft ook een boodschap, zijn kunst gebruikt hij om je nieuwe inzichten te geven.

Hoe verbeeld je klimaatverandering?

Neem klimaatverandering. Die is zo complex dat je je er moeilijk toe kan verhouden. En niemand ziet haar als hij uit het raam kijkt. De schaal (denk: de wereld), de tijd (denk: decennia, eeuwen, miljoenen jaren) en de factoren (denk: toename van minuscule broeikasgassen in de atmosfeer en een zeespiegel die tot nu toe met enkele millimeters per jaar stijgt) zijn onzichtbaar.

Het gevaar daarvan is dat zaken abstract blijven. Filmmaker Werner Herzog zei al in de jaren zeventig: ‘Een beschaving zonder adequate beelden, waardoor en waarin ze zich kan uitdrukken, is gedoemd tot uitsterven, net als de dinosaurussen.’

Wat zijn dan adequate beelden? Zoek in Google Images naar ‘climate change’ en je ziet voornamelijk gelikte beeldconstructies:

Zijn het geen beeldmontages, dan zijn het foto’s van dreigend rokende schoorstenen en ijsberen die zich vastklampen aan hun laatste schots. Beeldarmoede: we zouden verloren zijn als dit de enige manier is waarop we over klimaatverandering zouden kunnen berichten.

Via beeld(scherm) kijken we naar het leven

Dat geldt ook voor complexe mondiale problemen als de financiële crisis, ongelijkheid of vluchtelingenstromen. Gevolgen kunnen we zien, maar onderliggende problemen niet.

Terwijl: het zijn mede de beelden die bepalen hoe we naar de wereld kijken. Beelden die we veelal tot ons nemen via media. Al maanden zingt daarom deze zin van mediaprofessor Nicholas Mirzoeff door mijn hoofd: ‘For better or worse, we don’t just look at the world on screen, it’s how we look at life.’

Zonder adequate beelden kun je je moeilijk tot die veranderende wereld verhouden. Kun je die connectie met jezelf niet maken, dan is het ook lastig jezelf te zien als onderdeel van die veranderingen. Zowel onderdeel van de oorzaak als onderdeel van mogelijke oplossingen. Terwijl dat noodzakelijk is. Ons eigen handelen zal de toekomst bepalen.

Tekst kan beschrijven, beeld kan verbeelden

Terug naar die kunst, in de breedste zin van het woord. Dus fotografie, muziek, films, games, literatuur, poëzie, theater, graphic novels, enzovoort. Allemaal disciplines waarbinnen makers in staat zijn ons op een andere manier naar de wereld te laten kijken. Waardoor we tot nieuwe inzichten kunnen komen. Tot andere conclusies over welke rol we er zelf in willen spelen. Tot andere conclusies over hoe te handelen en over het thema na te denken.

Kunst kan doen waar vaak in de journalistiek zelf geen ruimte voor is.

Het is de vooruitstrevende context van kunst die makers de ruimte biedt zich op een vrijere manier tot een onderwerp te verhouden. Bijvoorbeeld in een poging bloot te leggen wat niet zichtbaar is. Door niet de feiten te registreren, maar emoties te verbeelden. Of door verwarring te scheppen in plaats van een eenduidig en coherent verhaal te creëren. Juist die verwarring kan inzicht bieden. Reportagebeelden doen verslag van een gebeurtenis, bieden één soort perspectief. Kunst kan doen waar vaak in de journalistiek zelf geen ruimte voor is. En juist daarom kan ze van grote waarde zijn in die journalistieke context.

Andersom is dat net zo. Ook kunst kan sterker worden in een inhoudelijke context. Weg uit de white cube kan kunst een ander publiek bereiken. Want kunst kan zoveel meer zijn dan elite-entertainment.

Daarom kan je hier op De Correspondent kunst- en fotografieprojecten tegenkomen bij zelfs de meest feitelijke onderzoeksjournalistiek. Op die manier wordt een extra laag aan de informatie toegevoegd. Projecten die hetzelfde onderwerp vanuit een andere invalshoek belichten, waardoor het verhaal een rijker geheel wordt.

Een paar voorbeelden:

Hopelijk word je erdoor verrast en aangezet tot nadenken. Tot herdefiniëren van je eigen standpunt. De context van journalistiek relevante verhalen is naar mijn idee dé plek waar deze projecten echt tot hun recht komen in media, omdat ze een bijdrage kunnen leveren aan een maatschappelijke discussie en onze beeldvorming van de wereld die we zelf niet zien. Niet in de context van kunst, maar in de context van de inhoud. Als zo’n project dan ook nog wordt geëxposeerd of in boekvorm is verschenen, nodigt de publicatie bovendien uit je verder in het werk te verdiepen.

Zodat niet alleen die kunstliefhebber, maar ook de sporthater ermee in aanraking komt.

Meer over beeldredactie: