Gediskwalificeerd omdat je niet vrouw genoeg bent. Deze sprintster ging er succesvol tegenin

Ze had ‘mannelijke testosteronlevels’ en werd het Indiase trainingskamp uitgezet. De droom van de Indiase topsprintster Dutee Chand viel twee jaar geleden in duigen nadat een test uitwees dat ze ‘niet vrouwelijk genoeg’ was.

Valsspelen en oneerlijke competitie tegengaan - dat is het doel van die testen. Want vrouwelijke atleten maken geen schijn van kans tegen mannelijke sporters, menen het Internationaal Olympisch Comité (IOC) en de International Association of Athletics Federations (IAAF). Dus ging het openstellen van de professionele sportwereld voor vrouwen in de vorige eeuw gepaard met testen om te controleren of de sportsters wel échte vrouwen zijn.

Wat het precies inhoudt, een ‘échte vrouw,’ is nooit eenduidig geweest. Door de jaren heen veranderde de methode om dit vast te stellen dan ook steeds. Van een naakte parade, waarbij de genitalia van de vrouwen werden geïnspecteerd door een commissie, tot chromosomentesten en, recent, het onderzoeken van de testosteronlevels.

Op de Spelen in Rio gebeurt dat dankzij de Indiase Chand niet. Ze spande een rechtszaak aan tegen de IAAF en werd in het gelijk gesteld. Vannacht Nederlandse tijd loopt ze de eerste ronde van de race der races op de Olympische Spelen in Rio de Janeiro: de honderd meter – net als de Nederlandse Dafne Schippers.

Betekent de terugkeer van Chand ook het einde van de indringende gendertesten in de topsport?

Al die andere vrouwen die getest werden

Chand is hyperandrogeen. Daardoor zijn haar testosteronlevels van nature hoger dan de door de sportbonden vastgestelde bovengrens voor vrouwen - tien nanomol testosteron per liter bloed. Om de baan op te mogen als vrouw, was een medische ingreep om haar testosteronspiegel te verlagen Chands enige optie, meende de bond. Want testosteron is volgens hen een van de verklaringen waarom mannen gemiddeld genomen fysiek sterker zijn dan vrouwen.

Het internationaal sporttribunaal Court of Arbitration for Sport dacht daar anders over. Geeft testosteron Chand werkelijk het duwtje in de rug waarmee ze net zo’n fysieke voorsprong heeft op haar medesportsters als een man? De rechter achtte het vorig jaar niet bewezen. En zolang niet aangetoond is dat een hoger testosteronlevel de reden is van haar uitmuntende sportprestaties, mag Chand gewoon in actie komen.

Chand is niet de enige wier vrouwelijkheid in twijfel getrokken wordt. The New York Times publiceerde een intrigerend verhaal over Chand en haar mede-topatleten: ‘The humiliating practice of sex-testing female athletes.’ Door de jaren heen zijn vele succesvolle sportvrouwen onder de loep genomen, uit de topsport geweerd of gedwongen medische behandelingen te ondergaan om aan de door de bonden opgestelde definitie van vrouw te voldoen.

Ik ben onderworpen aan een ongerechtvaardigde en indringende keuring van de meest intieme en persoonlijke onderdelen van mijn wezen

Zoals de Spaanse hordeloopster Maria José Martínez-Patiño, die in de jaren tachtig niet voor de gendertest slaagde. Ze heeft het androgeen insensitiviteitssyndroom, waardoor haar lichaam met XY-chromosomen en inwendige testikels óók vrouwelijke seksekenmerken ontwikkelde. Ze verloor niet alleen haar plekje in het nationale team van Spanje, maar ook zichzelf. ‘Alles werd afgenomen, alsof ik nooit had bestaan,’ zei Martínez-Patiño jaren later in een interview. Ze werd in het gelijk gesteld, want haar lichaam is juist óngevoelig voor testosteron. Maar het was te laat om de hordes op de Olympische Spelen in 1992 te mogen overwinnen.

Of neem de vier anonieme jonge atletes uit ontwikkelingslanden die werden onderzocht en behandeld door Franse artsen verbonden aan de IAAF. Ze hadden XY-chromosomen en hoge testosteronlevels. De behandeling was niet gering: de sportsters kregen oestrogenen toegediend, hun geslachtsklieren werden verwijderd, de clitoris verkleind én de vagina werd verdiept. Dat alles ondergingen de sportsters vrijwillig, volgens de dokters. Een jaar later mochten ze weer op topniveau meesporten, als vrouw.

Een externe én interne fysieke gendertest moest de Zuid-Afrikaanse atlete Caster Semenya ondergaan in 2009. ‘Ik ben onderworpen aan een ongerechtvaardigde en indringende keuring van de meest intieme en persoonlijke onderdelen van mijn wezen,’ zei ze erover. De IAAF werd beschuldigd van mensenrechtenschendingen en veranderde zijn procedure: een simpele testosterontest moest voortaan uitwijzen of een atleet in de categorie ‘vrouw’ valt. Dankzij de rechtszaak van Chand doet Semenya volgende week - 17 augustus - toch mee, op de 800 meter. Zónder pillen die haar testosteron onderdrukken.

Er is meer dan man en vrouw

Het is slechts een greep uit de lijst vrouwen die niet valsspeelden, maar gewoonweg niet voldeden aan het eisenpakket voor ‘vrouw.’ Ze hebben interseksevariaties: lichamen die niet eenduidig mannelijk of vrouwelijk zijn. Meestal wisten ze dat zelf niet eens, anders dan transmannen en transvrouwen die bewust de oversteek naar een andere gender maakten. Gastcorrespondent Interseksevariatie Margriet van Heesch beschreef onlangs op De Correspondent dat alleen al in Nederland 85.000 mensen met een interseksevariatie rondlopen.

Het idee dat de wereldbevolking ingedeeld kan worden in louter man óf vrouw is blijkbaar een fabel. En dat wordt pijnlijk duidelijk in de wereld van de topsport, waar de scheiding der seksen met man en macht wordt bewaakt. Het doel: het level playing field in stand houden, jargon voor een speelveld waarop iedereen gelijke kansen heeft. Een begrijpelijke maar o zo lastig de behalen doelstelling. ‘Druk leggen op vrouwen om een medische interventie te ondergaan zodat ze mee kunnen doen in hun éigen categorie is lastig te verantwoorden,’ vindt sportadvocaat Marjolaine Viret.

Want is het - vooralsnog onbewezen - genetische voordeel van testosteron niet net zo’n ‘eerlijke concurrentie’ als het hebben van lange benen, flexibele gewrichten of een grote longinhoud? De IAAF heeft nog een jaar om bewijs te verzamelen waarmee de testosterongrens tussen de mannelijke en vrouwelijke sportcategorie wordt gerechtvaardigd. Lastig, volgens Viret, want wetenschappelijke studies wijzen alle kanten op.

Laat de genderscheiding los

Vrouwelijke atleten mogen tot die tijd niet lukraak worden getest en gediskwalificeerd vanwege hun hormoonspiegel. Zolang het bewijs voor testosteron als de ultieme grens tussen het mannelijke en vrouwelijke niet is geleverd, heeft de genderpolitie even vrij.

In het grijze gebied tussen man en vrouw, opengebroken door de Indiase Chand, liggen kansen, waardoor de indringende gendertesten eindelijk iets van het verleden kunnen worden. Sportadvocaat Viret oppert een testvrije mogelijkheid. ‘Gebruik de juridische identiteit van de sporter,’ zegt ze. Zo staan alle inwoners van Nederland al ingeschreven als man of vrouw, ongeacht hun chromosomen en testosteronwaarden.

We moeten uitleggen dat een persoon zowel juridisch als biologisch een vrouw kan zijn

Een optie die nogal wat opheldering zou behoeven. De vrouwelijkheid van sportsters wordt regelmatig van commentaar voorzien. ‘Kijk dan naar haar,’ spotte de atlete Mariya Savinova in 2009 toen haar werd gevraagd naar Semenya’s gender. ‘We moeten uitleggen dat een persoon zowel juridisch als biologisch een vrouw kan zijn, terwijl ze er niet uitziet zoals we traditioneel van een vrouw verwachten,’ zegt Viret.

Wellicht is het loslaten van de genderscheiding in de topsport de enige uitweg. Met als risico dat sommige vrouwen het niveau niet langer kunnen bijbenen. De Amerikaanse Alpineskiester Lindsey Vonn ziet het in ieder geval wel zitten: ‘Ik wil ontdekken waartoe ik in staat ben en de mannenrace is next level.’

Lees ook: