Context bij het nieuws: de onzichtbare oorlog in een toeristenparadijs

Twee weken geleden ontploften binnen 24 uur meerdere bommen op toeristische badplaatsen in Thailand, waarbij vier mensen omkwamen en 37 gewond raakten, onder wie vier Nederlanders. Vrijwel direct ontkenden de Thaise autoriteiten dat dit het werk was van terroristen. In plaats daarvan wezen ze naar de oppositie, waarmee ze al jaren zijn gebrouilleerd.

Maar veel meer wees naar iets waar de autoriteiten het liever niet over hebben: de oorlog in het uiterste zuiden van het land, waar moslimrebellen al decennia strijden voor meer autonomie. De bommen waren van dezelfde makelij als die die daar bijna wekelijks ontploffen, en de aanslagen werden nooit opgeëist - net zoals in het zuiden ook nooit wordt gedaan. Alleen pleegden de moslimrebellen normaal gesproken geen aanslagen buiten hun regio.

Sinds maandag richt de Thaise politie haar vizier toch openlijk op de moslimrebellen. Eerder werd bekend dat twee verdachten uit het zuiden van het land werden gezocht, nu komt daar een derde verdachte bij. Net als een van de andere verdachten zou hij directe banden hebben met de moslimrebellen uit het zuiden, stelde de Thaise politie.

Afgelopen maart reisde ik door de regio om deze vergeten oorlog op te tekenen. Het verbaasde me hoe zo’n dodelijk conflict zo lang vrijwel onzichtbaar kon blijven, zelfs nu het erop leek dat IS contact zoekt met gefrustreerde moslims uit de regio. Ik vroeg me af hoelang het geweld door zou blijven gaan voordat het echt zou escaleren.

De vergeten oorlog in Thailand

Het is maart 2016. Het naambord van restaurant Meeting in de Zuid-Thaise stad Pattani is gebarsten, een elektriciteitsmast ligt geknakt tussen een paar verschroeide struiken naast de ingang en van het uithangbord aan de weg is niet meer dan een geblakerd ijzeren geraamte over.

De bom die deze schade veroorzaakte, zat verstopt in een auto die geparkeerd stond tussen het restaurant en een zestal barakken waar Thaise agenten uitrustten na een patrouille. Van de dader ontbrak ieder spoor. Hij vluchtte op een bromfiets het binnenland in.

In 2015 vonden 674 van zulke aanvallen plaats in het zuiden van Thailand, stelt Deep South Watch, een organisatie die het aantal aanslagen in de regio bijhoudt. En dat is een record: nog nooit was dat aantal zo laag.

Toch halen de aanvallen buiten Thailand zelden tot nooit het nieuws, net als de ruim 6.550 personen die de afgelopen twaalf jaar omkwamen door het geweld.

Hoe kan deze oorlog zo onzichtbaar zijn? Er zijn geen frontlinies, geen rebellenkampen, geen oproepen tot geweld. De daders hebben zelfs nog nooit een aanslag opgeëist.

Sterker: vrijwel niemand weet wie de daders zijn, of wat ze precies willen. En bijna niemand praat erover.

Hoe is dit zo gekomen?

De oorzaak van het geweld gaat terug tot het begin van de twintigste eeuw, toen Thailand de onafhankelijke provincies Narathiwat, Yala, Pattani en Songkhla bezette en onderdeel maakte van het Thaise koninkrijk. Als antwoord namen verschillende groepen er de wapens op.

In de jaren zestig kreeg deze onafhankelijkheidsstrijd pas echt gestalte. De bevolking in het zuiden van Thailand is voornamelijk islamitisch en spreekt Malay. Die taal was verboden, evenals inspraak in de politiek. Dat leidde geregeld tot botsingen tussen islamitische separatisten en de Thaise autoriteiten.

Tot op de dag van vandaag is er niemand veroordeeld voor de aanval die bekendstaat als ‘het incident’

In april 2004 escaleerde het geweld. Na een serie aanvallen op overheidsgebouwen en militaire controleposten door de separatisten sloeg het Thaise leger keihard terug. Een groep van ongeveer dertig rebellen vluchtte de Krue Se-moskee in Pattani in. Na een negen uur durend vuurgevecht bestormde het leger de moskee.

Op YouTube is een videoclip te zien van de aanval. De clip, die in Thailand afgeschermd is, toont hoe het leger met tanks oprukt en mortiergranaten op de moskee afvuurt. Maar de meeste doden vielen na de aanval, toen meer dan honderd separatisten een voor een door het hoofd werden geschoten door militairen. Tot op de dag van vandaag is er niemand veroordeeld voor deze aanval, die bekendstaat als ‘het incident.’

Youtube plaatst cookies bij het bekijken van deze video Bekijk video op Youtube

In het zuiden van Thailand zijn ze de aanval niet vergeten. In reactie bliezen de separatisten gebouwen op, lieten ze bommen afgaan op drukke pleinen en onthoofdden ze monniken, van wie de hoofden op de hekken van scholen werden gespiesd. Meer dan honderd leraren van overheidsscholen werden de afgelopen jaren geëxecuteerd.

Het leger kondigde een staat van beleg af en verschillende wetten werden ingevoerd die het mogelijk maken om verdachten zonder rechtsgang ruim een maand gevangen te houden. Talloze (vaak onschuldige) moslims werden opgepakt of verdwenen, sommigen stierven in gevangenschap en er zijn talloze meldingen van marteling door het leger en de politie. In 2007 stuurde het leger 60.000 soldaten naar het zuiden van het land om de opstand de kop in te drukken.

Wat merk je van de oorlog?

Terwijl een paar uur noordelijker honderden toeristen op hagelwitte stranden van hun vakantie genieten, staan in Pattani honderden soldaten opgesteld in de straten. Ze controleren auto’s en bromfietsen die de stad in willen, rijden op pantserwagens door de straten en zijn zelfs in tempels gelegerd.

In Pattani krijg je voor het geld waarvoor je in Bangkok nog geen matras op de grond krijgt, een prachtige kamer met bad en balkon. Toch staan vrijwel alle kamers leeg.

‘Het zou hier vol toeristen moeten zitten,’ zegt de baliemedewerkster van My Garden Hotel in het centrum van de stad, ‘maar door de terroristen durft bijna niemand hier te komen.’

Ze kunnen namelijk altijd toeslaan. ‘Alsof het een aardbeving is,’ zegt iemand die anoniem wil blijven. ‘Je weet nooit waar en wanneer het zal gebeuren.’

De separatisten zijn zo extreem gesloten dat ze niet laten weten wie hun doelwit is. Hun leiders leven in het buitenland en laten zelden van zich horen, en de communicatie onderling zou zo strikt zijn dat het verhaal gaat dat ze hun boodschappen op papier schrijven wat ze opeten als ze het hebben begrepen.

De geheimzinnigheid zorgt voor angst in de stad. Want wie is de vijand? Schattingen lopen uiteen van 300 gewapende strijders tot 30.000 strijders en sympathisanten, maar zelfs de politiecommandant van Pattani zegt niet te weten welk aantal dichter bij de waarheid ligt.

Pitipong Srinonmoang (27), een verkeersagent uit het noordoosten van Thailand die op wacht staat bij een controlepost bij de ingang van de stad, zegt: ‘We zoeken terroristen, maar weten niet goed hoe ze eruitzien. Het kan iedereen zijn.’

Hoe gaan de inwoners van de stad hiermee om?

Weinig inwoners durven openlijk te spreken over de separatisten. Boeddhisten zijn bang dat ze wraak op hen zullen nemen, moslims vrezen dat ze als spionnen voor de overheid zullen worden gezien, zegt Rukchart Suwan, de voorzitter van het Buddhists for Peace Network die zelf in 2012 bij een bomaanslag gewond raakte.

De vrees zorgt ook voor wantrouwen tussen de verschillende bevolkingsgroepen in de stad, vervolgt hij. Boeddhisten denken dat moslims verantwoordelijk zijn voor het geweld, moslims verdenken de autoriteiten ervan aan de kant van de boeddhisten te staan en zich tegen de moslims te keren.

Boeddhisten en moslims leven vreedzaam naast elkaar en praten over alles, maar niet over het geweld

Toch zie je daar op het eerste oog weinig van. ’s Avonds eten moslims en boeddhisten gebroederlijk naast elkaar in eettentjes op straat, op de campus van de universiteit zitten jongeren van beide geloofsgemeenschappen in groepjes op het gras, de politie bestaat uit zowel moslims als boeddhisten.

Suwan: ‘Boeddhisten en moslims leven vreedzaam naast elkaar en praten over alles, maar niet over het geweld. Dat onderwerp wordt altijd gemeden, alsof het niet bestaat.’

Maar hoe los je de problemen op als je ze niet benoemt?

‘Ik maak me daar grote zorgen over,’ zegt hij. ‘Eigenlijk weten we niet goed wat we ermee aan moeten. De mensen lijken te hebben geaccepteerd dat het geweld onderdeel is van hun leven.’

Die onverschilligheid merk je ook bij de in 2013 opnieuw begonnen vredesbesprekingen. De separatisten eisen erkenning en vrijlating van gevangenen, maar weigeren te praten over een oplossing. De autoriteiten volgen de lijn van de machthebbers in Bangkok en sturen alleen maar meer troepen om de separatisten te bestrijden.

Er gaat nog veel meer mis (maar niemand heeft het erover)

Dat zag ook de Japanse taalwetenschapper van de Universiteit van Pattani Hara Shintaro, die zowel Thai als Malay spreekt. Omdat hij een van de weinigen is die beide kanten kan verstaan en als buitenstaander een zekere neutraliteit geniet, besloot hij het stilzwijgen te doorbreken.

Shintaro: ‘Als je niet weet wat je van elkaar wilt, kun je de problemen ook niet oplossen.’

Daarom vertaalde hij in 2013 een bericht van de separatisten waarin ze hun onvrede uitten, maar wat (zoals vaker gebeurt) verkeerd werd vertaald door Thaise media. Omdat de separatisten de Thai als ‘bezetters’ omschreven, en hij dat ook exact zo vertaalde, werd ook hij verdacht door de autoriteiten.

‘Het stugge nationalisme van de Thai is een van de problemen,’ zegt hij. ‘Zo gauw je hun lijn niet volgt, ben je een doelwit.’

Zijn inzet om een dialoog te forceren, kostte hem zijn baan en leverde hem bedreigingen op van Thaise legerleiders, maar hij gaat door.

‘Er gaat hier zoveel mis wat niet wordt besproken. De arrestaties van onschuldige moslims, de martelingen in de gevangenis, het ontbreken van moslims in de politieke leiding, de omgang met het verleden,’ zegt hij.

‘Beide partijen moeten zeggen wat ze willen en wat ze elkaar kunnen bieden om tot een overeenkomst te komen. Dat gebeurt nu niet. Ze zitten vast in wantrouwen. Maar er sterven duizenden onschuldige mensen en duizenden kinderen zijn wees geworden.’

Wat betekent dit voor de toekomst?

Het uitblijven van een oplossing zorgt voor een nieuw gevaar. Wanneer je het woord ‘Pattani’ intikt op Facebook vind je al snel talloze profielen van Thaise islamitische jongeren die zowel de separatisten als Islamitische Staat aanhangen. Radicale groepen uit Indonesië en Maleisië werken al jaren met de Thaise separatisten samen. Sinds kort leggen ook IS-leden contact, stelt Shintaro.

We weten dat IS contact probeert te maken met de separatisten

Shintaro: ‘De huidige leiders staan momenteel niet open voor samenwerking met IS-leden. Zij hebben hun eigen lokale doelen. Maar ik maak me zorgen dat als de jongeren het gevoel krijgen dat er geen uitweg is, dat dan radicaal gedachtegoed aantrekkelijker voor ze is. Als dat gebeurt, is onderhandelen niet meer mogelijk.’

Hetzelfde gevaar van radicalisering geldt voor een groeiende groep boeddhisten, zegt Suwan. Net als in Birma roepen ook in het zuiden van Thailand steeds meer monniken op tot geweld tegen moslims. Op Facebook ziet hij geregeld berichten voorbijkomen die aantonen hoe gewelddadig moslims kunnen zijn. Vaak zijn dit beelden van lang geleden uit verre landen, maar ze worden gebracht alsof het nieuws is.

‘Het gevaar is dat als je alleen naar je eigen waarheid luistert, je niet weet wat er echt speelt en afhankelijk bent van geruchten. Internet speelt hier een rol bij. Het drijft mensen uit elkaar,’ zegt hij.

Hoe los je dit op?

Door te praten, zegt ook Khamnueng Chamnankit (51). Ze is voorzitter van het Network of Civic Women for Peace, dat zich inzet om boeddhisten en moslims samen over de problemen te laten nadenken.

In 2007 werden haar man en zoon opgepakt na een bomaanslag. Hoewel ze onschuldig waren, kwamen ze pas na twee maanden vrij. Het is iets waar veel moslims in het zuiden van Thailand voor vrezen, maar Chamnankit is bereid te vergeven in ruil voor vrede, net als de meeste andere moslims om haar heen, zegt ze.

‘Slechts een kleine groep is zo fanatiek dat ze geweld willen, zij zijn moeilijk te overtuigen. Maar ik denk dat de meerderheid uiteindelijk sterker is. Ze zijn het geweld zat.’

Ze kijkt uit het raam van haar kantoor op de campus van de universiteit naar een groepje studenten dat op het gras bijeenzit en glimlacht. ‘De jongeren zijn de toekomst en willen een gewoon leven,’ zegt ze terwijl ze naar hen wijst.

‘Maar eerst moeten de problemen worden opgelost. Dat begint met naar elkaar luisteren en zeggen wat je wilt. Ze moeten leren om niet bang te zijn om het gesprek aan te gaan met elkaar. Als dat lukt, denk ik dat het goed zal komen.’

Ook op deze reis door Azië geschreven: