Door deze foto’s van Sotsji mogen de makers Rusland niet meer in

Vijf jaar aan reizen, fotoboeken, special editions, tentoonstellingen, nominaties, prijzen, publicaties en posters verder zijn fotograaf Rob Hornstra en schrijver Arnold van Bruggen bijna aan het einde van The Sochi Project gekomen. Door ‘slow journalism’ met crowdfunding te combineren, hebben zij sinds 2009 de gebieden in de Kaukasus in beeld op een unieke manier in beeld gebracht.

Gebieden die door de komst van de Olympische Winterspelen ingrijpend zijn veranderd. De Spelen zelf zullen maar zestien dagen duren, maar de gevolgen, die een paar jaar geleden in gang zijn gezet, hebben het gebied blijvend getekend.

Sotsji, een subtropische badplaats gelegen aan het Kaukasus-gebergte, is de favoriete vakantiebestemming van de Russische president Vladimir Poetin en daarom gekozen als locatie voor de Spelen. Maar aan de andere kant van de bergen ligt een conflictgebied, de Noord-Kaukasus. Een decadente badplaats met Olympisch dorp vol futuristische stadions aan de ene kant, armoede en onderdrukking aan de andere kant. Een gebied vol contrast tussen een voortslepend conflict in het armste deel van Rusland en de duurste Winterspelen ooit.

Van de verhalen die Hornstra en Van Bruggen tijdens hun reizen verzamelden, maakten ze een flink aantal publicaties. Ze wonnen er vele prijzen mee en het project kreeg internationaal veel aandacht. Zeker in de wereld van de fotografie wordt dit project genoemd als hét voorbeeld van documentairefotografie met een innovatief financieringsmodel.

En hun kritische houding ten opzichte van het handelen van de Russen werd hun niet in dank afgenomen. In Rusland werden ze vier keer opgepakt en nieuwe visumaanvragen worden simpelweg niet meer beantwoord. De tentoonstelling die nu in Moskou zou zijn, is op het laatste moment afgelast.

De toewijding waarmee Hornstra en Van Bruggen aan The Sochi Project hebben gewerkt, is indrukwekkend. Het is lastig om je publiek geïnteresseerd te houden voor een project van zo’n lange adem, zeker als het publiek in het begin nog niet zo bekend is met crowdfunding en het verleid moet worden om ook nog jaren na het begin geld in het project te blijven steken.

Het resultaat is nu ook dichtbij huis te zien. De overzichtstentoonstelling in Moskou mag dan zijn afgelast, zowel in Amsterdam als Antwerpen kun je een overzichtstentoonstelling bezoeken. Omdat ze onderling nogal verschillen van insteek, vergelijk ik ze hier, zodat je kan kiezen welke je wilt bezoeken.

Tien jaar Hornstra

Met de tentoonstelling ‘De Gouden Jaren’ heeft Huis Marseille in Amsterdam gekozen voor een puur fotografische benadering, gericht op Hornstra’s stijl van fotograferen. Tien jaar lang heeft Hornstra in Rusland gefotografeerd. Sinds 2009 in samenwerking met Van Bruggen voor The Sochi Project, maar ook eerder al voor zijn afstudeerproject over Russische jeugd, dat resulteerde in het fotoboek Communism and Cowgirls. Deze tentoonstelling geeft een overzicht van tien jaar fotografie van Hornstra.

Hornstra ziet de buitenwereld als fotostudio. Hij laat mensen voor zijn camera poseren, zet ze midden in het beeld en laat flitslicht een belangrijke rol spelen. Ook bij het fotograferen van zijn landschappen hanteert hij klassieke stijltechnieken als het hoge standpunt, het zachte strijklicht en nauwkeurig opgebouwde composities. Hornstra is voelbaar aanwezig in zijn eigen beelden. Het is een heldere, aantrekkelijke beeldtaal.

Hornstra ziet de buitenwereld als fotostudio. Hij laat mensen voor zijn camera poseren, zet hen midden in het beeld en laat flitslicht een belangrijke rol spelen

Voor de indeling van de zalen zijn de visuele eigenschappen van de beelden leidend geweest. Zoals combinaties van kleuren, portretten en landschappen, horizontaal en verticaal. Of juist een muur vol portretten op hetzelfde formaat, als een streep naast elkaar. Door deze indeling lopen jaartallen en verhalen door elkaar.

Bij de foto’s hangen teksten van Arnold van Bruggen, die de foto’s tot leven brengen. Maar daar wordt ook het zwakke punt van deze tentoonstelling zichtbaar. Want het doel van Hornstra is om verhalen te vertellen, maar omdat hier de foto’s niet worden getoond in de context van de projecten waarbinnen ze zijn gemaakt, raken de verhalen achter de foto’s verloren.

De tentoontstelling is ook niet chronologisch, waardoor geen visuele of inhoudelijke ontwikkelingen zichtbaar wordt. En dat terwijl Hornstra in tien jaar tijd een berg aan kennis en ervaring in Rusland heeft opgebouwd en van net afgestudeerd tot internationaal gerenommeerd fotograaf is uitgegroeid.

Het hele verhaal

Het uitgangspunt van het FotoMuseum (FoMu) in Antwerpen, was een overzicht geven van alle deelprojecten die binnen The Sochi Project tot stand zijn gekomen. Hun reizen, hun verhalen, hun resultaten: alles komt er samen.

In de tentoonstelling is duidelijk de vormgevershand van de vaste vormgevers van het project, Jeroen Kummer & Arthur Herrman, zichtbaar. In grote blokletters zijn boven de foto’s citaten geplakt. Op één wand is een landkaart van het gebied rond Sotsji en de Kaukasus te zien met daarop feiten en cijfers over de verschillende gebieden die terugkomen in het project. Op een grote leestafel liggen alle publicaties die erbij horen.

De beelden aan de muren zijn soms afgedrukte foto’s, compleet met lijst en glas, vaker zijn het afdrukken op krantenpapier die met behanglijm tegen de wand zijn geplakt. In de ruimte zijn op grote blokken ook levensgrote foto’s geplakt van zangeressen in Sotsji, waardoor het lijkt alsof ze voor je staan te poseren.

Tussen de foto’s hangen kleine beeldschermen. Met een koptelefoon op kan je daar luisteren en kijken naar korte filmpjes en interviews. Zeker als je The Sochi Project de afgelopen jaren hebt gevolgd, is het heftig en ontroerend om mensen van inmiddels bekende foto’s uit het project tot leven te zien komen en hun schrijnende verhaal te horen.

Alles is gecombineerd met teksten van Arnold van Bruggen. Zijn stijl is fijn om te lezen, van uiteenzettingen op journalistieke toon tot persoonlijke anekdotes. Het totaalaanbod is een feest helemaal uit te pluizen: je zal vol nieuwe indrukken huiswaarts keren.

Dus, naar Antwerpen of naar Amsterdam?

Het verschil tussen beide tentoonstellingen is of fotografie wordt benaderd als doel of als middel. In Amsterdam kan je genieten van prachtige foto’s. Maar mijn voorkeur gaat uit naar de tentoonstelling in Antwerpen. Daar komen The Sochi Project - en vooral: de veelzijdigheid van Hornstra en Van Bruggen - veel beter tot hun recht. Want daar is fotografie het middel: de verhalen zijn leidend. Niet alleen zie je hoe Hornstra iets fotografeert dat hij voor zijn lens krijgt, maar ook hoe hij werkt om ervoor te zorgen dát hij iets voor zijn lens krijgt.