Asielzoekertje ruilen?

Europa speelt een spelletje Koehandel met haar buurlanden. Dat is de beste manier om het asielbeleid te omschrijven. In dat spel geeft Europa honderden miljoenen aan hulp, handelsrechten en visumregelingen weg, in ruil voor de inzet van buurlanden om migranten aan de Europese grens tegen te houden.

Mag ik van jou een potje ontwikkelingsgeld, dan hou ik die Malinezen voor je tegen.

Nu weten wij ook wel: politiek is ruilhandel. Nergens geldt ‘voor wat hoort wat’ meer dan daar. Maar de ruilhandel met asielzoekers heeft een macaber randje. Want dit zijn mensen van vlees en bloed. En de buurlanden die hen op ons verzoek vasthouden, maken zich geenszins druk om mensenrechten. Het ergste is nog wel: dat lijkt Europa ook niks te kunnen schelen.

Mag ik van jou een potje ontwikkelingshulp, dan hou ik die Malinezen voor je tegen

De 25-jarige Nani uit Ghana, is een mooi voorbeeld van een spelkaart in dit politieke handeltje. Hij staat in een smerige, vaalrode Air Jordan-trui voor de Onze Lieve Vrouwe-kerk in het Marokkaanse stadje Nador. Hij komt hier elke zondag naartoe vanuit zijn huidige verblijfplaats: de bossen rond de stad. Hij bedelt om eten, doucht in de kerk en slaapt buiten.

Nani is op weg naar Europa. Vanuit de beboste bergen in Marokko proberen hij en duizenden andere migranten uit Afrika ten zuiden van de Sahara ons continent te bereiken. Vanaf die bergen kun je Europa zelfs al zien liggen: de Spaanse enclave Melilla in Marokko om precies te zijn. Dat is Europees grondgebied en dus heb je daar het recht om asiel aan te vragen.

Maar de Marokkaanse en Spaanse autoriteiten doen er alles aan om Nani en zijn lotgenoten weg te houden bij de Spaanse enclave. Er staan maar liefst drie hekken rond het kleine stukje Spanje, voorzien van spoelen met scherpe messen en speciaal anti-klimgaas. Om de vijftig meter staan aan de Marokkaanse zijde kleine hokken, met daarin telkens één bewapende grensbewaker. Bovendien gebruikt de Marokkaanse politie geweld tegen de migranten in de bossen. ‘De politie slaat ons met knuppels,’ vertelt Nani. ‘We kunnen geen tenten maken, want die haalt de politie meteen weg. Als het regent, wikkelen we ons in plastic om droog te blijven.’

Waarom zou Marokko zoveel moeite doen om migranten uit de EU weg te houden? Het is niet alsof ze zelf op deze mensen zitten te wachten. Er is geen Marokkaans asielsysteem. Een voor de hand liggende bestemming voor arbeidsmigranten is het ook al niet. Als Marokko zoveel mogelijk migranten vrije toegang tot Europa zou verlenen, zou dat bovendien de ultieme draai om de oren zijn voor de twee in Marokko weinig geliefde restjes Spaans kolonialisme: de enclaves Melilla en Ceuta.

Waarom Marokko de migranten dan toch tegenhoudt? Simpel: het is onderdeel van het spel. Ten eerste wordt Marokko ervoor betaald: buurland Spanje maakte in 2004 bijvoorbeeld ruim 280 miljoen euro aan “ontwikkelingsgelden” over. In ruil voor dat geld houdt Marokko de grens dicht.

Ten tweede zijn de migranten die naar Spanje willen een Marokkaanse troefkaart in elke onderhandeling met Europa. Zo wijst Marokko graag op de dreigende stroom migranten die zij tegenhoudt om meer visrechten in Europese wateren af te dwingen. En: de migranten zijn ook al jaren wisselgeld in onderhandelingen over soepelere visumregelingen voor Marokkanen die zelf naar Europa willen. Nani en zijn lotgenoten zijn de ultieme troefkaart.

Migranten als handig onderhandelargument

Pastoor Esteban Velasquez weet er alles van. Hij staat aan het hoofd van een kleine organisatie - zes man sterk - die de migranten in de bossen bij Melilla bezoekt en helpt. ‘Hulp uitdelen doen we alleen op feestdagen en in het weekend, want dan is de Marokkaanse politie vrij en kunnen ze ons niet tegenhouden,’ zegt Velasquez. Ze delen warme jassen, plastic zeilen en dekens uit en hebben een alarmnummer dat de migranten 24 uur per dag kunnen bellen, bijvoorbeeld om naar een ziekenhuis gebracht te worden.

De geestelijke is stellig over de reden waarom Marokko de Europese autoriteiten zo ter wille is. ‘Telkens als Marokko iets wil bespreken met haar Europese noorderburen is daar de dreiging van duizenden Afrikanen die het Europese continent bestormen.’ Hij vervolgt, onderkoeld: ‘Dat is natuurlijk een handig argument, als je aan een onderhandelingstafel zit.’

Youssef Amrani, minister van Buitenlandse Zaken in Marokko, liet in reactie op een BBC-reportage over de situatie van de migranten in zijn land weten dat Marokko een ‘slachtoffer’ is van de toegenomen migratiedruk en tegen haar zin in een ‘bestemmingsland’ is geworden. ‘Dat komt door de gedwongen gezamenlijke grenscontroles tussen Marokko en haar Europese buurlanden.’

‘Telkens als Marokko iets wil bespreken met haar Europese noorderburen is daar de dreiging van duizenden Afrikanen die Europa bestormen’

Die slachtofferrol past Marokko niet helemaal. Het land profiteert, zoals Pastoor Velazquez al aangeeft, namelijk wel degelijk van haar inspanningen aan de grens. Ze lossen een probleem op voor de buurman, doen alsof ze dat heel veel moeite kost, en de kassa begint direct te rinkelen. Afgelopen jaar doneerde de Europese Unie al 140 miljoen euro aan het land, om ‘sociale en economische hervormingen’ in Marokko te stimuleren. De verantwoordelijke EU-commissaris, Stefan Füle, beweert dat dit geld niet bedoeld is om migranten af te stoppen, maar om hen te helpen.

Maar daar merkt Ghanees Nani in Marokko weinig van. Al twee keer klom hij de hekken rond Melilla met succes over. Maar beide keren werd hij door de Spaanse politie direct opgepakt en teruggezet naar Marokko. ‘We klimmen altijd rond één uur ‘s nachts met een groep van veertig, vijftig man het hek over. We gooien onze truien op het prikkeldraad om niet gesneden te worden. De Spaanse politie kan niet iedereen pakken - degenen die al rennend het detentiecentrum halen kunnen asiel aanvragen. Mijn broer is het wel gelukt. Die zit nu in Zwitserland en stuurt me af en toe wat geld.’

Gambianen in het bos bij Oujda, wachtend op een nieuwe kans om de oversteek naar de Spaanse enclave Melilla te maken die ongeveer 150 kilometer verderop ligt. Foto: Piet den Blanken/Hollandse Hoogte

Migranten dumpen

Dat de Spaanse politie de asielzoekers die in Spanje zijn, terugstuurt naar Marokko is gebaseerd op een bilaterale overeenkomst tussen de twee landen, uit 1992. In het document wordt afgesproken dat ‘illegale vreemdelingen’ door de Marokkanen mogen worden ‘overgenomen’ van Spanje, zonder enige procedure. Deze overeenkomst is in strijd met de Conventie van Genève, die bepaalt dat een asielzoeker het recht heeft om - eenmaal in Spanje - zijn individuele asielrelaas te houden. Onlangs rekende de Spaanse krant El País voor, dat 20 tot 30 procent van de migranten die Melilla bereikt, op deze manier direct - en illegaal - teruggezet wordt naar Marokko.

En in Marokko hebben de migranten het zwaar. De Marokkaanse politie voert door het gehele land nachtelijke razzia’s uit en deporteert migranten vervolgens naar de woestijn in het grensgebied met Algerije. Hun mobiele telefoon en persoonlijke bezittingen worden ingenomen. De Marokkanen maken hierbij geen onderscheid tussen migranten die wel of geen officiële vluchtelingenstatus hebben gekregen van de VN.

Exacte cijfers over het aantal migranten dat in de woestijn gedumpt wordt ontbreken, maar belangengroepen spreken over een toename in deportaties sinds afgelopen zomer. Sommige migranten sterven in de woestijn. Anderen vinden via de stad Oujda, waar de universiteitscampus ‘s nachts migrantenghetto is, hun weg terug naar de bossen rond Melilla. Om het nogmaals te proberen.

‘Ik heb voor mijn ogen gezien hoe de Algerijnse politie twee migranten neerschoot. Ze lieten ze daar gewoon liggen, in de woestijn’

Ook Nani is tot twee keer toe gedeporteerd. ‘Ik heb voor mijn ogen gezien hoe de Algerijnse politie twee migranten neerschoot. Ze lieten ze daar gewoon liggen, in de woestijn.’ Waarom hij toch blijft proberen naar Europa te komen? ‘Ik heb geen andere keuze. Ik wil nu terug naar Ghana. Maar hoe? Ik heb geen geld. Als ze me terug zouden sturen naar mijn eigen land zou ik blij zijn, maar alsjeblieft, waarom sturen ze ons terug naar de bossen en de woestijn?’

Europa weet ervan

Dat Spanje en Europa op de hoogte zijn van de situatie in Marokko, is onomstreden. Er verschijnen al jaren rapporten waarin de schrijnende situatie van de migranten in de Marokkaanse bossen wordt beschreven.

Toch heeft Spanje noch de EU Marokko ooit op de vingers getikt over de mensenrechtenschendingen. Stefan Kessler, van de Jesuit Refugee Service Europe ziet een patroon. ‘De Europese Unie zal deze mensenrechtenschendingen nooit veroordelen. Niet alleen omdat Marokko de vinger meteen terug zou wijzen naar Spanje, maar vooral omdat alle lidstaten blij zijn dat Marokko het vuile werk voor ze opknapt. Zeker een land als Nederland wil graag dat Marokko de asielzoekers op afstand houdt.’

Om het nog erger te maken: al sinds 2000 onderhandelt de EU met Marokko over een overeenkomst om migranten legaal terug te kunnen sturen naar Marokko - inzet voor de Marokkanen is de visumvrijstelling. Dat zou betekenen dat ook andere EU-landen illegale migranten die via Marokko gereisd hebben, terug kunnen sturen naar Marokko.

Gambianen in het bos bij Oujda. Hun tenten worden systematisch door de Marokkaanse politie kapot gemaakt. Foto: Piet den Blanken/Hollandse Hoogte

De grote muur

Don’t ask, don’t tell, dat lijkt de stille afspraak wanneer Europa haar buurlanden deze menselijke speelkaarten toestopt. Ruilen, wegkijken, en vervolgens stug volhouden dat je ruilpartner net zo goed voor deze mensen zorgt als jij zelf zou doen. Ondanks tal van bewijzen dat je ruilpartners er een andere aanpak van migranten op nahouden.

Als er in Europa zélf een incident over slechte behandeling van asielzoekers ‘uitlekt’ dan staan ministers en de Eurocommissaris meteen voor in de rij om een onderzoek af te kondigen, en deze praktijken te veroordelen. Maar als de BBC langskomt in Marokko om te kijken hoe dit land haar hulpeuro’s uitgeeft aan grensbewaking in plaats van opvang, dan bezweert de commissaris dat Marokko haar zaken netjes op orde heeft. En gaan we over tot de orde van de dag.

De Marokkaanse politie stelt zelf intussen alles in het werk om pottenkijkers bij de migranten weg te houden. Een camera van de stichting van Pastoor Velasquez werd onlangs in beslag genomen. Migranten staan niemand met een camera te woord, uit angst voor de politie.

Maar het ultieme wegkijken zie je in de Spaanse enclave Melilla zelf. Uit het rommelige Marokko, met zijn ritselaars en stalletjes langs elke straat, loop je na de grens direct de Avenida de Europa op, waar de perkjes prachtig zijn aangeharkt en een kolossale vlag trots het Spaanse territorium afbakent.

Langs de strandboulevard schuifelt een stoet welgestelde senioren voorbij. De stoet wordt slechts doorbroken door buggy’s en wandelwagens met een prijskaartje waar je een kilometer verder - in Afrika - een auto voor kunt kopen. Of twee.

Kijk je rechts, dan zie je de Middellandse Zee liggen, het water glinsterend in de zon. Kijk je links, dan zie je een militaire basis. Een fort met heuse kantelen. De twee gezichten van Europa liggen hier overzichtelijk naast elkaar.

En warempel, daar komt ook het derde gezicht voorbij: de stelligheid, waarmee we muren uit het verleden nu herdenken als historische vergissingen. Het eerste restaurant op Europese bodem is een Chinees restaurant. Het heet “De Grote Muur”. Zonder ironie.

Deze reis hebben wij op eigen initiatief ondernomen. Een deel van de kosten werd vergoed door het Postcodeloterijfonds voor Journalisten van Free Press Unlimited. Er werden aan deze bijdrage geen voorwaarden verbonden.