Na de slag om Mosul heeft Irak weer toekomst. Deze club laat zien welke

De Iraq Bikers is de eerste motorclub van Irak. Ze hebben de uitstraling van een typische motorclub - leren jassen, tatoeages, Amerikaanse motors - maar streven een hoger doel na: laten zien dat er een eensgezind Irak mogelijk is.

Dus bezoeken ze weeshuizen, geven ze maandelijks bloed aan ziekenhuizen en gaan ze naar allerlei festiviteiten om hun eenheid, die etnisch-religieuze verschillen overstijgt, te tonen. In Bagdad groeide de club in enkele jaren uit tot een eenheid met 160 leden.

De Iraq Bikers functioneert als een kleine samenleving en krijgt met dezelfde uitdagingen te maken: politici die hen voor hun karretje willen spannen, beeldvorming die hen al snel tot daders maakt en milities die hun min of meer dwingende voorstellen doen.

Vijf inzichten over het huidige Irak via het reilen en zeilen van een motorclub.

Inzicht 1. In het klein is samenleven heel goed mogelijk

Kan echt iedereen lid worden? Dat is bijna ondenkbaar in het huidige Irak waar Koerden tegenover Arabieren staan, sjiieten tegenover soennieten en waar ook binnen die groepen vaak strijd wordt geleverd en wantrouwen heerst.

De vraag wordt door Bilal al-Bayati (‘The Captain’) niettemin stellig beantwoord. ‘Zeker, iedereen.’ Dus ook soennieten? ‘Ja.’ En sjiieten? ‘Ja.’ Christenen? Al-Bayati: ‘Zeker!’ En, vrouwen? Grappend: ‘Ja, iedereen. Als je maar een beetje alpha male bent.’

Wie zich wil aansluiten bij de Iraq Bikers, moet zich aan een belangrijke regel houden: er wordt niet gepraat over politiek, religie of de sektarische conflicten in de samenleving. Al-Bayati: ‘Dat gaat prima, want dit is het echte Irak. Ik kan je overal in Bagdad voorbeelden geven van mensen die uit verschillende religieuze of etnische groepen komen, maar vredig naast elkaar leven.’

Wie zich wel over politiek uitlaat, concludeert hier meestal: de politieke elite heeft haar geloofwaardigheid volledig verloren. Het vertrouwen is verspeeld door het voeden van de sektarische tegenstellingen, het niet kunnen waarborgen van de veiligheid, een economische crisis en ongebreidelde corruptie.

Niet gek ook: sinds de val van Saddam Hoessein in 2003 werd de staatskas door politici namelijk gebruikt om langs religieuze en etnische lijnen steun te verzekeren. Op die manier ontstond een wijdvertakt corruptienetwerk dat vooral voor soennieten slecht uitpakte, omdat zij politiek minder goed vertegenwoordigd waren.

Twee ontwikkelingen hebben hier recent verandering in gebracht. De anticorruptiedemonstraties in augustus 2015 en februari 2016, die honderdduizenden mensen op de been brachten. En de dalende olieprijs, die het op olie drijvende, corrupte politieke systeem tot verandering noodzaakte. Voornaamste resultaat: een politieke elite die vooral haar eigen achterban mobiliseerde. Met een sterke groei van milities tot gevolg.

Daar komt de strijd tegen Islamitische Staat nog bij. Veel Irakezen vragen zich af wat er na de bevrijding van Mosul die momenteel gaande is, het laatste grote IS-bolwerk, gaat gebeuren. Is president Haider al-Abadi in staat hervormingen door te voeren? Hoe gaan de milities zich opstellen in een Irak zonder gezamenlijke vijand?

Door als minisamenleving een voorbeeld te stellen, willen de Iraq Bikers laten zien dat er een verenigd Irak mogelijk is. En dus organiseren ze niet alleen wekelijks tours voor hun leden, maar ook acties voor de minderbedeelden.

‘Soms verzamelen we geld, kopen we speelgoed en gaan we naar een weeshuis om de kinderen even te kunnen zien lachen,’ vertelt Emad Gharabet (‘The Christian’). ‘Ook geven we maandelijks bloed aan ziekenhuizen. Wij zijn met 160 leden, dus je bent een paar keer per jaar aan de beurt. Soms gaan we naar een verzorgingshuis, daar brengen we dan vaak eten naartoe. Dat geeft me het mooiste gevoel dat je kunt krijgen.’

Inzicht 2. Wantrouwen kun je wegnemen

Het is 11 uur ‘s avonds en nog steeds 35 graden Celsius. Vier leden van de Iraq Bikers komen aanrijden - in een jeep. ‘Sorry, we kunnen vandaag niet met onze motors komen, want morgen is er een sjiitische feestdag en daar houden we graag rekening mee,’ zegt er een.

We lopen een hotel binnen en bestellen thee. Regelmatig gaat er een arm over iemands schouder, veel vaker komt er een anekdote ter tafel. Ali Hassan (‘The American’) laat een foto zien. Hij staat erop met z’n motor, in de outfit van een Amerikaanse sheriff, en lacht: ‘Deze foto heeft me 24.000 dollar gekost. Het voertuig heb ik grotendeels opgebouwd uit losse onderdelen die ik kocht via Amazon en eBay. ‘Hij koopt alles via Amazon en eBay,’ vult Al-Bayati aan. ‘Zijn pet, zijn schoenen, zijn riemen. Waarschijnlijk zelfs zijn boxershorts! Daarom wordt hij ‘The American’ genoemd.’

Het is een opmerkelijke bijnaam in een land waar men de inval van Amerika vaak beschouwt als het begin van de nu al dertien jaar durende chaos. En dat voor een club die toch al met argwaan wordt bekeken. Al-Bayati: ‘Toen we nog maar net bestonden, ging er een arrestatiebevel naar ons uit. Op een dag was er een grote politie-eenheid die ons insloot en wilde arresteren. Ze hadden er zelfs een tv-ploeg voor uitgenodigd. Gelukkig konden we ze ervan overtuigen dat wij geen motorbende zijn.’

Mohammed Hassan legt uit: ‘In eerste instantie vinden mensen al die motors maar niks. Ze associëren ze met gewapende bendes uit westerse films. Soms vluchten mensen letterlijk als wij aan komen rijden.’ Al-Bayati: ‘Een keer durfde de politie ons bij een checkpoint niet eens staande te houden. Achteraf hebben we toen met de politiecommandant gebeld om uit te leggen dat ze van ons niets te vrezen hebben.’

‘Die beeldvorming is soms lastig,’ bevestigt Mohammed Hassan. ‘Maar als je een doel voor ogen hebt, moet je daar doorheen kijken. Het gaat mij erom dat we mensen kunnen helpen. Ik heb door de Iraq Bikers gemerkt dat je met ieder mens kunt meeleven. Dat is heel mooi, juist in dit land waar zoveel leed is.’

Inzicht 3. Jongemannen bepalen de toekomst van Irak

Toch: een motorclub is klein en overzichtelijk. Zou een dergelijk succes wel haalbaar zijn in een land zo groot en complex als Irak? Al-Bayati denkt van wel: ‘Het werkt bij ons, omdat de regels helder zijn en we elkaar daaraan houden. Dat zouden we in de samenleving ook moeten leren. Natuurlijk heb je daar mensen met uiteenlopende ideeën. Om dat op te kunnen lossen, is handhaving van regels en goed onderwijs nodig. Dan kun je onwetendheid over de andere groepen in de samenleving bestrijden. Als dat lukt, dan zal men verbaasd staan hoeveel eenheid er nog in Irak is.’

Het werkt bij ons doordat de regels helder zijn en we elkaar daaraan houden

Cruciaal om die eenheid te bewerkstelligen: jongemannen. Mannen in de leeftijd van 15 tot 24 jaar vormen één vijfde van de bevolking. Zij kennen Irak enkel als een land waar carrières, geld en banen afhankelijk zijn van een netwerk dat begint bij de politici in Bagdad en van daaruit via sektarisch gescheiden netwerken herverdeeld wordt. Zij kennen Irak vooral van de periode na 2003, verscheurd door interne conflicten en geweld. Uit een recent rapport van de International Crisis Group rijst het beeld op van een bevolkingsgroep die grofweg twee opties heeft: vechten of vluchten.

Veel jongens die voor vechten kiezen, doen dat bij de zogenoemde Popular Mobilisation Forces (PMF). Ook leden van de Iraq Bikers zijn lid van dit soort milities. Ze zijn ontstaan nadat de invloedrijke geestelijk leider Ali al-Sistani in juni 2014 Iraakse jonge mannen opriep ten strijde te trekken tegen Islamitische Staat.

Nu zijn deze Popular Mobilisation Forces een optelsom van circa veertig bestaande en nieuwe milities die officieel onder het ministerie van Binnenlandse Zaken vallen en ingezet worden in de strijd tegen IS. Sommige milities worden ook in verband gebracht met oorlogsmisdaden en criminele activiteiten. Inmiddels zijn ze zo groot dat ze een autonome macht zijn geworden die na de overwinning op IS waarschijnlijk niet zal verdwijnen.

Inzicht 4. Irakezen zijn positiever dan buitenlanders over de toekomst van Irak

Die overwinning is waarschijnlijk de slag bij Mosul. Om de situatie daarna in goede banen te leiden, heeft de Iraakse overheid een National Reconciliation Commission in het leven geroepen. Een van de thema’s waar die zich op zal richten is nationale verzoening.

Er wordt sterk getwijfeld aan de effectiviteit van die commissie. Thirsa de Vries, voor Pax werkzaam in Irak, zegt: ‘Brussel heeft geld vrijgemaakt voor nationale verzoening, maar gelooft er zelf eigenlijk niet in, want president Abadi staat heel zwak en er is weinig politieke ontwikkeling.’

Irakexpert Joost Hiltermann is nog sceptischer: ‘Het belangrijkste in de planning voor een post-IS-Irak, is dat er absoluut geen planning is. Er is een gesprek over de noodzaak van een gesprek, maar geen werkelijk gesprek.’

Wie bij Irakezen zelf te rade gaat, proeft voorzichtig optimisme. In de kale, tl-verlichte en rokerige werkkamer van Muntasser Hameed bijvoorbeeld. ‘De operatie in Mosul zal het IS-dossier sluiten en een nieuw dossier van politieke hervormingen openen. Die uitdaging ligt bij de politici zelf, daar zijn ze zich ook wel bewust van,’ meent de politicoloog aan de Universiteit van Bagdad.

Bovendien veranderde er al veel de afgelopen tijd. Hameed: ‘Corruptie wordt al harder bestreden. Dat de minister van Defensie Khaled al-Obeidi en de minister van Financiën Hoshyar Zebari moesten opstappen, is daarvan een voorbeeld. Daarnaast zorgt de zwakheid van Abadi ervoor dat er gezocht wordt naar nieuwe coalities die sektarische scheidslijnen overschrijden.’

Ook de parlementariërs Yonadam Kanna en Ali al-Shamary zijn voorzichtig optimistisch. ‘Onze moraal was gebroken door de opkomst van IS, maar is aan het herstellen,’ zegt Kanna. Al-Shamary werkt aan een netwerk van gematigde politici binnen de verschillende partijen. Een netwerk dat zich sterk wil maken voor een verenigd Irak. De politieke crisis is daarvoor een uitgelezen mogelijkheid, denkt hij.

Inzicht 5. Wie zijn nek uitsteekt, moet zich hier kunnen beschermen

Doordat de Iraq Bikers vaak optreden bij publieke festiviteiten, neemt hun bekendheid toe. Ali Hassan (‘The American’) was een van de eerste leden: ‘We waren eerst met zijn tweeën, toen met zijn drieën en uiteindelijk begon de groep flink te groeien. Nu zijn we een nationaal erkende groep met een eigen outfit, een logo en teams in meerdere steden.’

Nu zijn we een nationaal erkende groep met een eigen outfit, een logo en teams in meerdere steden

Dat levert nieuwe dilemma’s op. De Iraq Bikers treden graag op bij manifestaties van het leger, de politie of bij nationale feesten, maar krijgen ook regelmatig telefoontjes van politieke groeperingen en die zijn niet altijd blij als ze worden afgewezen. Meestal kan Al-Bayati ze wel uitleggen dat hij het naar zijn leden - uit alle etnische en religieuze groepen - niet kan verkopen dat ze optreden bij een specifieke politieke partij.

Soms zijn het ook milities die een samenwerking wel zien zitten. Al-Bayati: ‘Die zetten ons regelmatig onder druk. Maar dat weigeren we consequent. We kunnen dat, want weet je, uiteindelijk blijven we bikers - we weten hoe we onszelf moeten beschermen.’

Dit artikel is mede tot stand gekomen met een bijdrage van het Postcode Loterij Fonds voor journalisten.

Meer weten?