Rwanda is geen paradijs maar dat doet er niet toe

Het stond gisteren nog in de Volkskrant: ‘Garantie op eerlijk proces in Rwanda is niets waard.’

Het artikel somt kritiekloos de argumenten op tegen uitlevering van de 39-jarige Jean Claude I. aan zijn geboorteland Rwanda. Diezelfde argumenten hebben zijn advocaten Goran Sluiter en Michiel Pestman de afgelopen maanden ook steeds aangevoerd.

Jean Claude zou leiding hebben gegeven aan een gewapende militie in de Rwandese hoofdstad Kigali tijdens de genocide in 1994. Daarbij werden naar schatting 800.000 mensen op beestachtige wijze vermoord. 10 procent van de bevolking. Drie op de vier Tutsi’s, de minderheidsgroepering in het land. Dat gebeurde onder leiding van militante Hutu’s, de meerderheidsgroepering.

De Rwandese justitie heeft in september de uitlevering van Jean Claude gevraagd om hem zijn geboorteland te kunnen berechten voor zijn aandeel in die massamoord. Nederland mag daar niet aan meewerken, zeggen zijn verdedigers en ook politieke tegenstanders van de regering in Kigali. Laat hem maar in Nederland terechtstaan. In Rwanda hoeft hij niet te rekenen op een eerlijk proces.

Geen democratie

En dan komen ze met een hele rits argumenten die alleen al indruk maken door hun hoeveelheid. Rwanda is geen echte democratie. President Paul Kagame is een verlichte dictator die zijn politieke tegenstanders desnoods met geweld opzijzet. Zijn regeringspartij RPF is ooit als rebellenbeweging begonnen. Ze maakte in 1994 een einde aan de genocide maar pleegde in de nasleep ervan ook zelf massamoord. Daarvoor zijn de aanhangers nooit vervolgd. De RPF heeft altijd bestreden dat haar gruweldaden van eenzelfde categorie als de genocide zijn.

Tegenstanders van uitlevering schermen ook graag met rapporten van gezaghebbende organisaties, zoals Human Rights Watch en Amnesty International. In Rwanda worden mensenrechten geschonden en politieke tegenstanders gedwarsboomd. Victoire Ingabire woonde zestien jaar in Nederland voordat ze zich in 2010 opwierp als oppositiekandidaat voor het presidentschap. Kijk wat er met haar is gebeurd in Rwanda. Na een omstreden proces werd ze in eerste instantie tot acht jaar cel veroordeeld voor samenzwering tegen de regering en bagatellisering van de genocide. Vorige week werd die straf in hoger beroep tot vijftien jaar verhoogd.

Meewerken aan uitleveren ‘is een dieptepunt in het Nederlands mensenrechtenbeleid’

En dan speelt Rwanda sinds de genocide ook nog eens een dubieuze politieke en militaire rol in Oost-Congo. VN-rapporten bevestigen dat keer op keer.

De conclusie van de verdediging in de uitleveringszaak tegen Jean Claude I. kent geen nuances: ‘Rwanda is een mensenrechtenschendende dicatuur.’ ‘De rechtspleging is niet objectief en onpartijdig en wordt door de machthebbers gebruikt om politieke tegenstanders te elimineren.’ Meewerken aan uitleveren ‘is een dieptepunt in het Nederlandse mensenrechtenbeleid.’

Geen eerlijk proces

Niks tegenin te brengen? Juist wel. Want al die argumenten doen er in dit geval niet toe, al zijn ze gedeeltelijk juist of bevatten ze kernen van waarheid. Ze bewijzen niet wat in dit geval bewezen moet worden om het uitleveringsverzoek niet ontvankelijk te verklaren: dat Jean Claude geen uitzicht heeft op een eerlijk proces.

Dat weten de verdedigers en de politieke tegenstanders van de regering in Rwanda ook wel. Want hun geestverwanten werpen al sinds 2009 op tal van plaatsen in de wereld soortgelijke rookwolken op. Zonder resultaat.

Het Rwanda-tribunaal, dat van 1997 tot 2008 de hoofdverantwoordelijken van de genocide heeft berecht, leverde al acht verdachten uit aan Rwanda. Ook Noorwegen, Zweden, Denemarken, Canada en de Verenigde Staten zagen geen bezwaar. Allemaal kwamen ze tot het oordeel dat een eerlijk proces is gewaarborgd, dat de rechterlijke macht in Rwanda onafhankelijk en onpartijdig optreedt en dat rechtsbijstand en detentie-omstandigheden aan internationale criteria voldoen. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens verklaarde in juli 2011 al dat tegen uitlevering aan Rwanda geen bezwaar bestond.

Al die rechtbanken van al die landen zagen zich eerder met de overvloedige kritiek op de regering in Rwanda geconfronteerd. Ze deden die af als zwak onderbouwd, niet representatief en niet relevant.

De verdedigers van Jean Claude betoogden eerder dat de Rwandese autoriteiten het speciaal op hun cliënt hadden voorzien. Omdat hij bekend staat als fervent opposant van de Rwandese regering. Omdat hij zou hebben bijgedragen aan een kritisch rapport van de Verenigde Naties.

Maar die lezing wordt niet gestaafd door ‘concrete en objectieve informatie of bronnen.’ Zo luidde eerder dit jaar het oordeel van de vreemdelingenkamer van de rechtbank in een asielzaak. Dat was toen hem definitief zijn verblijfsvergunning werd ontnomen. Omdat hij de Immigratie- en Naturalisatiedienst bij herhaling had belogen. Hij had altijd verklaard dat hij tijdens de genocide niet in Rwanda was.

Niets staat uitlevering meer in de weg? Toch wel. Ook als de rechtbank vanmiddag volgens verwachting geen bezwaar maakt tegen uitlevering, moet de minister van Justitie nog akkoord gaan. Hij heeft het laatste woord. 

Hij kan alleen maar toejuichen dat een verdachte van genocide wordt berecht in het land waar de genocide is gepleegd. Daar zijn de bewijzen of ontlastende verklaringen te vinden. Daar kennen rechters, advocaten, officieren en verdachten de taal en cultuur. Daar wonen de getuigen en de slachtoffers of hun nabestaanden. Zij verlangen dat er recht wordt gedaan, al is het pas na twintig jaar.

Wordt vanmiddag vervolgd met de uitspraak van de rechtbank in Den Haag.